Ezgi Işık Şahin
Agahta Christie’nin 1926 yılında yayımlanan Dizi dışı romanı ‘Roger Ackroyd Cinayeti’, İngiltere’nin Ufak bir kasabasında dul bir bayan olan Bayan Ferrars’ın intiharıyla başlayan ve kasabanın en Güçlü adamı Roger Ackroyd’un öldürülmesiyle birbirine dolanan Sır yumağı etrafında gelişmekte. Polisiye tipinin o periyottaki Tüm klasik ögelerini barındıran roman, gerek Christie külliyatından gerek cinsin öteki klasiklerinden ayrılmasını sağlayan epistemolojik yapısıyla dikkat çekiyor.
‘Roger Ackroyd Cinayeti’ni benzerlerinden farklı kılan noktaya odaklanmadan Evvel romanın Hadise örgüsüne değinmekte Yarar var. Bayan Ferrars’ın intiharının akabinde çıkan dedikoduların King’s Abbot kasabasını çalkaladığı günlerde, romanın anlatıcısı Dr. James Sheppard, Roger Ackroyd’un konutuna Değerli bir sıkıntıyı konuşmak üzere Davet edilir. Tıpkı akşam Dr. Sheppard aldığı telefonun ardından Ackroyd’un konutuna dönmek durumunda kalır. Çünkü telefonda aldığı habere nazaran Roger Ackroyd öldürülmüştür…
Bir polisiye romanın olmazsa olmaz ögelerinden biri olarak şahısların yani şüphelilerin çokluğu, cinayeti karmaşık hale getiren Değerli bir ögedir. Roger Ackroyd’un maddi açıdan birden fazla Vakit kendini güç durumlara sokan üvey oğlu Ralph Paton, Ackroyd’un ölen kardeşinin karısı Bayan Cecil Ackroyd ile kızı Flora Ackroyd, konutun kahyası Miss Russel, uşağı Paker, sekreteri Raymond, Ackroyd’un arkadaşı Binbaşı Blunt ve konuttaki diğer hizmetliler cinayet şüphelileridir. İşleri biraz daha güç bir hale sokan bir diğer durum ise bu insanların birbirleriyle olan ilgileridir. Çünkü Ackroyd’un üvey oğlu Ralph Paton ve yeğeni Flora Ackroyd nişanlıdır Ama aile dışından kimsenin bundan haberi olmaz. Ralph Paton’ın cinayetten kısa bir mühlet Evvel gelip bir otele yerleşmesi ve cinayetin akabinde ortadan kaybolması Tüm kuşkuları ona çekse de nişanlısı Flora Ackroyd’un, Dr. Sheppard’ın yeni komşusuna, emekli dedektif Hercule Poirot’ya başvurup Ralph’ın suçsuzluğunu ortaya çıkarmasını istemesiyle cinayetin ayrıntıları yavaş yavaş ortaya çıkar.
Olayın Öbür bir boyutu ise Bayan Ferrars’ın intiharı öncesinde Roger Ackroyd ile olan samimiyetidir. Kasabada, kısa bir Vakit içerisinde evleneceklerine dair dedikodular dolaşmaktadır Lakin Bayan Ferrars’ın intiharının Ackroyd’u etkilemesinin Biricik sebebi bu değildir. Çünkü Ackroyd, Dr. Sheppard’ı Değerli bir sıkıntıyı konuşmak için meskenine çağırdığı akşam, ona Bayan Ferrars’ın kendisine yaptığı Kıymetli bir itiraftan bahseder. Ackroyd’un söylediğine nazaran Bayan Ferrars yaklaşık bir sene Evvel alkol zehirlenmesinden öldüğü sanılan kocasını kendisi öldürmüştür ve ismini açıklamadığı biri tarafından şantaja uğramaktadır. Ackroyd’a bunu itiraf ettiği günün ertesinde intihar etmesi, adamın başında kimi kuşkular doğurur. Doktora, bunun cinayet olup olamayacağını sormuştur. Tam o anda uşağın getirdiği postanın içinden Bayan Ferrars’ın günler öncesinden kendisine yazdığı bir mektubun çıkması hem Ackroyd’u hem de Dr. Sheppard’ı heyecanlandırır çünkü mektupta şantajcının ismi yazılıdır. Lakin Ackroyd mektubu Biricik başına okumak ister ve hekimi gönderir. Gerçekten Ackroyd o gece öldürülür ve Dr. Sheppard, cinayeti kendisine bildiren telefonun akabinde Hadise yerine gittiğinde mektubu bulamaz.
Okura verilenler şunlardır: İki cinayet, bir şantajcı, ortadan kaybolan mektup, Ackroyd’u öldürürken katilin kullandığı hançer, Miss Russel’ın doktora sorduğu garip sorular, yazlık meskende bulunan uyuşturucu ve ak kumaş kesimi, pencereden odaya girildiğini gösteren ayakkabı izleri, Dr. Sheppard’a kim tarafından yapıldığı aşikâr olmayan o arama, üvey oğlu Ralph Paton’ın ortadan kaybolması, Paton’ın Bir arada görüldüğü Öbür bir kız ve ortalarında geçen konuşma, çalınan Nakit ve Hadise yerinde yeri değiştirilen bir koltuk. Her biri farklı şüphelileri işaret eden bütün bu ipuçlarını birleştirmek ise dedektif Hercule Poirot’ya ve onun yardımcılığı misyonunu üstlenen Dr. Sheppard’a kalmıştır.
Pek Fazla polisiye yapıtta olduğu üzere bu romanda da bireylerin her biri teker teker zan altında bırakılır. Esasen Christie, romanını “Cinayetin, soruşturmanın yer aldığı ve sırayla herkesin zanlı olduğu klasik dedektiflik öykülerinden hoşlanan Punkie’ye” ithaf eder. Christie’nin ithafı ironiktir zira ‘Roger Ackroyd’un Cinayeti’, başlarda o denli olduğu izlenimi yaratsa bile klasik bir dedektiflik öyküsü değildir. Christie’nin diğer Hercule Poirot romanlarında olduğu üzere dedektifin aklından geçenler okura Çabucak aktarılmaz. Bilakis, bu romanda Hercule Poirot’nun hareketleri okur için büsbütün beklenmediktir. Okur, cinayeti Hercule Poirot ile Birlikte çözmeye çalışmaktan Fazla dedektifin cinayeti çözmeye çalışmasını izleyen bir seyirci pozisyonundadır. Anlatıcının Dr. Sheppard oluşu okurun seyirci pozisyonunu pekiştiren Değerli bir ögedir.
“Göğsünü şişirdi. O denli Komik görünüyordu ki, kahkaha atmamak için kendimi Güç tuttum. Sonra kakaosundan küçük bir yudum aldı ve dikkatle bıyığını sildi.
‘Keşke olan biteni biten hakkında ne düşündüğünüzü bana söyleseniz,’ diye atıldım. […]
Poirot, bana içtenlikle gülümsedi.
‘Motorun nasıl çalıştığını öğrenmek isteyen Ufak bir çocuk üzeresiniz. Olayı aile hekiminin gözünden değil, kimseyi tanımayan ve herkesi tıpkı derecede kuşkulu birer yabancı olarak kabul eden dedektifin gözüyle görmeye çalışıyorsunuz.'” (Sf. 151)
Nitekim bu tavır romanı Fazla daha Değişik kılar zira nihayetinde aranan katilin şahsen Dr. Sheppard olduğunu öğreniriz. Okur her ne kadar Sheppard’ın zan altında kalmayan Biricik Ira olduğunu ayrım edebilecek olsa da olan biten her şeyin başından beri onun gözünden okunuyor oluşu kuşkuları ortadan kaldıracak niteliktedir. Öte yandan Sheppard bunu okura palavra söyleyerek değil, sadece “bazı şeyleri söylemeyerek” yapar. Romanın sonunda Poirot’nun onu ifşa etmesiyle bütün bunları ileride Poirot’nun başarısızlığına dair yayımlanacak bir roman olarak yazdığını itiraf eder. Lakin planı tutmamış, dedektif cinayeti çözmüştür.
‘Roger Ackroyd Cinayeti’, devrin klasik polisiye roman şablonuna uymaması istikametinden birtakım tenkitler toplar. Öncelikle Sheppard her ne kadar okura palavra söylemese de birtakım şeyleri söylemeyerek okuru cinayeti çözmeye götürecek Kıymetli ayrıntılardan yoksun bırakır. Bu da polisiyede Kıymetli bir nokta olan okur-yazar ortasındaki güvenilirliği sarsar. Çünkü okur, romanı okurken her ne kadar yer yer yanıltılacağını, tuzağa düşürüleceğini kabul etse de kendisinden bu türlü Kıymetli ayrıntıların saklanması bir bakıma oyun bozanlıktır. Öte yandan Christie, otobiyografisinde, kayınbiraderinin bir gün kendisine, dedektif iç herkesin hatalı çıkabildiği romanlardan çok bir Watson’ın, yani dedektif yardımcısının katil olduğu kıssalar okumak istediğini söylediğini anlatır. Daha sonra Öbür biri ona birinci şahıs anlatıcının katil olduğunun ortaya çıktığı bir roman fikrini verir. Roman aşağı üst bu iki fikirden hareketle yazılmıştır. Bu noktada, müellifin güvenilirliğine dair tenkitleri kabul etmez Christie:
“İyi bir Fikir olduğunu düşündüm ve uzun müddet aklımda geçerliliğini korudu. Bu Fikir Natürel ki bin türlü zorluk çıkaracaktı. Hastings’in cinayet işlediğini düşünmek kalemime ket vuruyordu ve her hâlükârda bunu kandırmacaya başvurmayacak formda yapmak güç olacaktı. Olağan ki birçok insan ‘Roger Ackroyd Cinayeti’nin kandırmaca olduğunu söylemekte; lakin bu kimseler romanı dikkatli okudukları takdirde yanıldıklarını anlayacaklardır. Romandaki Ufak zamansal boşluklar belgisiz bir bağlama tam manasıyla yedirilmiş olmalıydı ve Dr. Sheppard gerçeğin tamamını olmasa bile salt gerçeği yazmaktan Aka bir haz duydu.” (Agatha Christie, Lahza Autobiography, 1977)
Bir Öbür tenkit de Christie’nin aslında gerçek katili okurdan sakladığı tarafındadır. Fransız polisiye roman eleştirmeni ve psikanalist Pierre Bayard’ın 1998 yılında yayımlanan ‘Qui A Tué Roger Ackroyd?'(Rogerd Ackroyd’u Kim Öldürdü?) kitabı, cinayeti tekrar ele alır. Bayard, dedektif Hercule Poirot’yu ikincil ipuçları üzerinde fazlaca durduğu için gerçeği ıskalamakla kabahatler ve asıl katilin Dr. Sheppard olmadığı ihtimali üzerinden soruşturmayı başa alır. (Çınla Akdere, “Ackroyd Paradoksu”, 221B, 2017) Odaklanılması gereken iki kuşkulu daha olduğunu öne sürer: Ralph Paton ve Dr. James Sheppard’ın kız kardeşi Caroline Sheppard. Bayard, katilin üvey oğul Ralph Paton çıkması durumunda okurun şaşırmayacağı gerçeğine dayanarak Paton’ı eler. Katilin Dr. Sheppard olduğunu ise başından beri düşünmüyordur çünkü Sheppard cinayet için yeteri kadar saikten yoksundur. Her ne kadar Bayan Ferrars’a Nakit için yaptığı şantajın Ackyord’u öldürmesine neden olan olayları tetiklediğini tez etse de Sheppard cinayet işleyebilecek nitelikte biri değildir. Bu durumda hem okuru şaşırtabilecek hem de cinayet için geçerli bir saiki ve Müsait kişiliği olan biri katil olmalıdır. Böylelikle Dr. James Sheppard’ın kendisinden sekiz ıslak Aka dedikoducu kız kardeşi Caroline Sheppard öne çıkar. Christie, Caroline Sheppard’dan şöyle bahseder:
“Miss Marple, Roger Ackroyd Cinayeti’ndeki Dr. Sheppard’ın kız kardeşini yazarken aldığım hazdan doğmuş olsa gerek. O bayan kitaptaki favori karakterim olmuştu- meraklı, her şeyi bilen, her şeyi duyan, ekşimiş bir kız kurusu: bir konutun Tüm dedektiflik muhtaçlığını karşılar.” (Agatha Christie, Lahza Autobiography, 1977)
Sahiden de Caroline Sheppard herkesten kuşku duyan Hercule Poirot’nun dahi dikkatini çekmemiştir. Öte yandan Caroline, Bayard’ın iki kaidesini da karşılar. Okuru şaşırtabilecek bir Ira olmasının yanı Dizi bu cinayeti işlemesine neden olacak saik onda vardır.
Christie’nin gerçek katili ele vermeyecek bu türlü bir kandırmaca yapmış olma ihtimali bir yana, bütün bu özellikleriyle ve yarattığı tartışmalarla, Fazla taraflı, Aleni dokulu yapısıyla Bir arada ‘Roger Ackroyd Cinayeti’, polisiye cinsin özgün bir klasiği olarak karşımızla çıkmaktadır. Öbür bir deyişle romanı muharririni aşan bir metin olarak görmek mümkündür.
Yorum Yok