Sherlock Holmes karakteri, yazın tarihinin en ünlü ve en Farklı kahramanlarından biridir. Uzun uzunluğu, Aka burnu, pek Kıymetli pipoları, büyüteci, kıvrak zekâsı, tümevarım formülünü kullanmadaki başarısı onun karakteristik özellikleridir. Sherlock Holmes karakteri o kadar sevilmiştir ki “dedektif” kavramı onunla özdeşleşmiştir. O denli ki kıyafetlerinden haline varana dek karikatürlerdeki, sinemalardaki ve dizilerdeki dedektif tipolojisine ilham vermiştir.
Sherlock Holmes’un yaratıcısı Sir Arthur Conan Doyle, hekimlik mesleğinde başarılı olamayınca Yazı işine tartı vermiş, bu sayede ünlü olmuştur. Sherlock Holmes, Sir Arthur Conan Doyle’u fazlaca çağrıştıran hekim Watson’ı yardımcısı seçerek muharririne vefa borcunu ödemiştir. Ayrıyeten, öykülerin anlatıcısı da çoklukla hekim Watson’dır.
Peki bu kahramanı benzerlerinden ayıran nedir? Bu noktada onun sosyolojik istikametine ve etik anlayışına değinmekte fayda var. Öbür bir deyişle onu bir anti-kahraman olarak düşünmeye çalışabiliriz. Gerçekten, Holmes sonuçta bir kanun insanı olduğu üzere öncelikle “kanun” tariflerine göz atmak yerinde olur.
Türk lisan Kurumu: “Hukuk”, “yasa” ve “geçerli olan kural”.(1)
Adalet Bakanlığı Hukuk Sözlüğü: “Anayasanın yetkili kıldığı organ tarafından bir biçimde ve bu isim altında tespit edilmiş bulunan genel, Daimi ve soyut hukuk kurallarıdır.”(2)
Her iki tarifte da “kanun” kavramını açıklamak için “kural” sözünün kullanılıyor oluşu göze çarpar. Öyleyse “kanun” bir çeşit düstur sayılabilir. kanun insanı da bu kuralların işleyişine yardım eden kişidir. Tam da bu noktada Holmes’un ne derece kanun insanı olduğu tartışmaya açıktır zira karşımızda devletin kanunlarına sıkı sıkıya bağlı olan bir bekçi yoktur. Bilakis devletin kanunları ve kendi vicdanı ortasında hisli bir istikrar gözetir Sherlock.
İlk olarak onun asıl itkisi sanat addettiği mesleğini icra ederek Tuhaf ve karmaşık hadiselerini çözmektir.
İkinci olarak, yeri geldiği Vakit ceza Eda işini devlete bırakmadan kendisi üstlenir. Bu noktada bir kanun beşerinin işini yapmakla Bir arada resmi cezalara başvurmaz. kimi hatalıyı vicdanıyla baş başa bırakır, kimi adalete teslim eder, kimi de ona dokunmaz. Bu tarafıyla Sherlock Holmes adaletin gayriresmi bir temsilcisi sayılabilir. Yani bir anti-kahraman…
Üçüncü olarak, yalnızca cürüm hadiseleriyle ilgilenmez Sherlock. İlgisini asıl çeken olayların ne derece Enteresan ve güç olduğudur. Böylelikle görünenlerin gerisinde yatanları ifşa etmek ister.
Dördüncü olarak her ne kadar müşterilerinden fiyat alsa da asıl motivasyonu Nakit değildir. Fiyat, Holmes için Ufak bir prosedürden ibarettir.
Beşinci olarak, mesleği sayesinde insanların Özel hayatlarını Tüm detaylarıyla öğrenir. Yani toplumsal tabakanın üst kesitlerindeki insanların “dışarıdaki” ve “içerideki” hayatlarını kıyaslama talihi yakalayarak sosyolog tutumuyla tespitler yapar.
Son olarak, olayları çözdüğünde asıl maksadı çözmenin hazzına kavuşmak olsa da insanların Mesut olduğunu görmek onu sevindirir.
Görüldüğü üzere Sherlock Holmes karakteri kanun, etik, resmiyet, gayriresmiyet üzere kavramları irdeleyen, onları şuur süzgecinden geçirerek kendisine uyarlayan kısmen felsefi bir karakterdir. Üstelik tam manasıyla Müstakil çalışan bir kahramandır.
Tüm bunları akılda tutarak Bauman’ın sosyoloji tarifine bakmalı:
“Geçici bir birinci özet olarak diyebiliriz ki, sosyolojiyi farklı bir yere koyan ve ona belirleyici karakterini veren şey, insan hareketlerini geniş çaplı oluşumların öğeleri olarak görme alışkanlığıdır-bu oluşumlar ise karşılıklı bir bağımlılık (eyleme girişilme ihtimalinin ne yapabileceklerine bağlı olarak değiştiği bir durum manasında bağımlılık) ağına takılmış faillerin rastlantısal olmayan birlikteliği biçiminde düşünülebilir. Sosyologlar bu halde daima Birlikte ağa takılmanın insan faillerin mümkün ve fiili davranışları açısından sonuçlarının neler olduğunu soracaktır.”(3)
Holmes’un işinin bu tanıma Enlem düşmesi şaşırtıcıdır zira ünlü dedektif her şeyden evvel insan aksiyonlarıyla ilgilenir, bu aksiyonları geniş çaplı oluşumlar olarak düşünür ve bu oluşumlar ortasındaki bağlantısallığı tespit eder -mesela, nihayet Olay başlıklı öyküde Ufak kabahatlerden yola çıkarak geniş çaplı bir hata örgütünün varlığını deliller. Özetle, Bauman’ın sözüyle ağına takılmış faillerin rastlantısal olmayan birlikteliğini gözler önüne serer.
Siegfried Kracauer ise Kitle Süsü yapıtında dedektif romanlarının gizli dünyaları ifşa ederek toplumsal bir Ebat kazandıklarını vurgular:
“(…)Toplumun taşıyıcıları ve bunların fonksiyonları, dedektif romanında kendileri hakkında hesap verir ve örtük manalarını Aleni ederler. Fakat dedektif romanı, bu dünya tarafından sınırlanmamış bir şuur tarafından yaratılmış olduğu için, yalnızca bu yüzden, kendini gizleyen dünyayı ifşa olmak zorunda bırakır.”(4)
Tüm bunları Sherlock Holmes külliyatı üzerinden açıklamak gerekirse birincinin Benekli Kordon isimli kıssa göze çarpar. Bu metinde iki kız kardeşten birini, odasına kurduğu vantilatör düzeneğinden zehirli bir yılan gönderip öldüren katil bir üvey baba vardır. diğer kız kardeşi de öldürmeye teşebbüs etmiş Ama korkan kız Sherlock Holmes’a başvurmuştur. Olayı çözen dedektif, Watson ile Bir arada kızın odasında kalır ve yılan geldiği vakit değneğiyle hayvanı kaçırarak tıpkı borudan Geri dönmesini sağlar. Böylelikle yılan üvey babanın odasına Geri dönerek adamı öldürecektir Ama dolaylı yoldan katilin vefatına Sebep olmak dedektifin vicdanını sızlatmaz:
“Evet, ve sonuçta diğer tarafta duran sahibine saldırdı. Değneğimin darbelerimden kimileri isabet etti ve yılanı kızdırdı, böylelikle birinci gördüğü beşere saldırdı. Bu durumda, direkt olmasa da, tabip Grimesby Roylott’un vefatından sorumluyum. lakin bunun vicdanımı pek rahatsız edeceğini söyleyemem.”(5)
Boscombe Vadisi’nin Esrarı isimli öyküde ise Tuhaf bir durum Laf mevzusudur. Ortada katil zannedilen bir genç vardır. Sherlock Holmes katilin kim olduğunu bulur Ama onu polise teslim etmez zira katil İhtiyar biridir ve hayli hastadır. Sherlock Holmes, katilin Fazla az ömrü kaldığını öğrenir. Katil, Holmes’a ne yapacağını sorduğunda ise karşılığı hayli manalıdır:
“Sağlığınızı göz önüne alırsak hiçbir şey. Yakında, en Aziz mahkemeye hesap vermeniz gerekeceğini siz de biliyorsunuz. Sırrınızı saklayacağım ve fakat McCarthy hatalı bulunursa kullanacağım. aksi takdirde bu sırrınız, ister hayatta olun ister olmayın saklanacaktır.”(6)
Hikâyenin devamında katil sanılan gencin beraat ettiğini ve asıl katilin yedi ay sonra öldüğünü öğreniriz. İşte, Sherlock Holmes ahlakı ve vicdan anlayışı budur. Onun etik nazar açısını gösteren bir öbür Örnek de Mavi Yakut öyküsünün sonunda söyledikleridir:
“(…)polisle uğraşmama gerek kalmadı. Şayet Horner’ın geleceği tehlikede olsaydı her şey Öbür türlü olurdu; lakin bu sefil adamın bir daha ortaya çıkacağını sanmıyorum. Bu yüzden dava düşecektir. Sanırım işlenen bir hatası örtbas ediyorum ancak tahminen de bir insanın hayatını kurtarıyorum. Adam o kadar korktu ki bir daha kabahat işlemez. Onu artık hapishaneye gönderirsen, ömrü boyunca bir Mahpushane kuşu olur.”(7)
Böylelikle hekim Watson’ın kelamı mana kazanır: “İşte, yalnızca Allah ismine geliyor Sherlock Holmes.”[8]
Dedektifin sosyolojik tutumunun ön plana çıktığı metinlerden biri de Akgürgenlerin Esrarı’dır. Bu kıssada Sherlock Holmes ve hekim Watson bir hadiseyi araştırmak için gittikleri Aldershot yakınlarında güzel bir görünümün içerisinde hoş çiftlik konutları görürler. Watson, meskenlerden hayranlıkla Laf ederken Sherlock ise tam karşıtını düşünmektedir. Çünkü ona nazaran Kracauer’in Anlatım ettiği üzere bu albenili konutlar cürüm işlemek için “ideal” yerlerdir.
“(…)Şehirde kanunun yapamadığını cemiyet baskısı yapar. Kentteki bir sokakta, ne kadar rezil bir muhit olursa olsun, eziyet edilen bir çocuğun sesi yahut bir sarhoşun narası, komşularda Öfke yaratacak ve Çabucak yakınlardaki kanunun çarkı bir şikâyetle harekete geçecektir. lakin bu yalnız konutlara bak. Kanunlardan habersiz zavallı beşerlerle dolu. Bu türlü yerlerde rastlanabilecek zalimlikleri düşün.”(9)
Bir sonuca varmak gerekirse “suç” olgusu sosyoloji alanını çokça işgal eden bir kavram olagelmiştir. İnsanı suça iten saiklerin toplumsal mı kişisel mi olduğu hala münakaşa mevzusudur. Halbuki Sherlock Holmes, çözmeye çalıştığı “adli vakalarda” kendisini sadece “suç” kavramıyla sınırlandırmamıştır. Alelade üzere gözüken ve hata teşkil etmeyecek olayların dahi örtük bir gerçekliğe işaret ettiğini göstermiştir. Üstelik okura bu gerçekliği sunarken cürüm ve ceza olgularını yalnızca kendi vicdani prensiplerinden devinim ederek tartmıştır. Böylece, bir kahramandan Fazla anti-kahraman özellerine sahip bir Ira olduğu söylenebilir.
Dipnotlar
1. www.tdk.gov.tr
2. www.sozluk.adalet.gov.tr
3. Sosyolojik Düşünmek, Zygmunt Bauman, s.17, Detay Yayınları, 7. Basım, 2010
4. Notos Mecmuası, s. 42, Haziran-Temmuz 2014
5. Sherlock Holmes Tüm Öyküleri, Sir Arthur Conan Doyle, s.166, Martı Yayınları, 1 Baskı: Ocak 2014
6. Sherlock Holmes Tüm Kıssaları, Sir Arthur Conan Doyle, s.89, Martı Yayınları, 1 Baskı: Ocak 2014
7. Sherlock Holmes Tüm Öyküleri, Sir Arthur Conan Doyle, s.143, Martı Yayınları, 1 Baskı: Ocak 2014
8. Sherlock Holmes Tüm Öyküleri, Sir Arthur Conan Doyle, s.89, Martı Yayınları, 1 Baskı: Ocak 2014
9. Sherlock Holmes Tüm Kıssaları, Sir Arthur Conan Doyle, s.235, Martı Yayınları, 1 Baskı: Ocak 2014
Yorum Yok