Varlığını keçilere borçlu bir kent: Aigai

Kültür-Sanat Nis 29, 2023 Yorum Yok

İZMİR – Aigai, batı Anadolu’da Aiolis olarak isimlendirilen bölgede, Aiol halkı tarafından kurulan 12 kent devletinden birisi. 2004 yılından beri sürdürülen çalışmalar kentin MÖ 700 civarında kurulduğunu gösteriyor. Helenistik devirde Kıymetli bir merkez olarak dikkati çeken Aigai’ın, Roma periyoduna gelindiğinde de ehemmiyetini kaybetmediği anlaşılıyor. Kentte yeni hamamların inşa edilmesi ve tiyatronun kapasitesinin artırılması bunun en Değerli göstergeleri.

Roma egemenliğinde uzun mühlet barış içinde yaşayan Aigai halkı, Got hücumları nedeniyle MS 260’lı yıllarda kentlerini terk etmiş. Kent, bu tarihten MS 12. yüzyıla kadar Ufak bir nüfusun yaşadığı kırsal bir yerleşime dönüşmüş. Bizans periyodunda ise Ufak bir Hıristiyan cemaati barındıran kent, MS 14. Yüzyıl başlarında yine terk edilmiş.

Kentin keçi derisi ile olan alakası konusunda ne Cin dokümanlara ulaşıldı? Gladyatör dövüşleriyle ilgili yazıtlar bize neler söylüyor? MS 17 sarsıntısına ait yazıtlarda ön plana çıkan ayrıntılar neler? İzmirliler Aigai kentinin yeteri kadar farkında mı? Manisa Celal Bayar Üniversitesi Arkeoloji Kısmı Aigai Hafriyat Lideri Prof. Dr. Yusuf Sezgin sorularımızı cevapladı.

ANTİK YAPILARIN ENKAZINDAN OLUŞAN TAŞ YIĞINLARI

Ekip olarak öteki hafriyat alanlarından farklı, dağlık bir alanda hafriyat yapıyorsunuz. Bu kadar güç bir coğrafyada hafriyat yapmanın avantajları ve dezavantajları neler?

Aigai, Yuntdağı üzerindeki Özel pozisyonu nedeniyle gerek yerli gerekse yabancı ziyaretçilerin İlgi odağı haline gelmeye başladı. Bunun Temel nedenlerinden birisi bulunduğu Özel coğrafya ve antik kentin tabiat ile bütünleşmesi. Kenti dolaşırken epeyce cazip görüntülerle karşılaşabilirsiniz. Yürüyüş rotası boyunca etrafınız delice zeytin, çitlembik, meşe ve aşılı antep fıstığı ağaçları ile çevrelenecek. Bilhassa yağmurlu ve puslu havalarda kendinizi fantastik bir sinemanın setinde hissedebilirsiniz. Bence Aigai’ı en Özel kılan şey kentin etrafında gördüğünüz görüntünün antik periyottan beri hiç değişmemiş olması. 2 bin Yıl Evvel kentte yaşayan bir Aigai vatandaşı ile birebir görüntüye bakıyor olmak heyecan verici.

Birçok antik kentte görebileceğiniz arkeolojik kalıntılar Aigai’da da var. Bu şiddetli coğrafya kentteki yapıların Kıymetli bir kısmının kısmen yeterli korunmasına neden olmuş. Yapıların tamamı temelden çatıya kadar taşla inşa edildiği için kentteki taşlar, günümüze kadar ulaşabilmiş. 20. yüzyılın sonlarından 1970’lere kadar kent ve etrafındaki eski eser hırsızlığına Karşın yapıların nispeten âlâ durumda günümüze ulaşması Aka bir talih. Hafriyatı yapılmayan alanların tamamında, antik yapıların enkazından oluşan inanılmaz taş yığınlarını görebilirsiniz. Birinci hafriyat liderimiz, benim de hocam olan Ersin Doğer’in Aigai için söylediği “Dalgalı Taş Denizi” kelamının hakkını verecek ölçüde taş görmek mümkün.

Bu şiddetli coğrafyada hafriyat yapmak, Özellikle lojistik açıdan Aka zorluk yaratıyor alışılmış. 2004 yılında başlayan kazılardan Evvel kent içinde dolaşmak Aka bir macera olarak görülmekteydi. Kentte Ufak patikalar dışında seyahat rotasının bariz olmayışı nedeniyle kaybolmak Fazla kolaydı. İtiraf etmeliyim ki birinci yıllarda ben de tekraren yolumu kaybettim. 2004 yılından beri hafriyat çalışmalarının birinci amaçlarından birisi antik yolların kazılarak açığa çıkarılması oldu. Bu maksada Aka oranda ulaştığımızı sanıyorum. Günümüzde kente gelen ziyaretçilerin seyahat rotasının Değerli bir kısmını antik periyoda ilişkin taş döşeli sokaklar oluşturuyor. Yönlendirme ve bilgilendirme levhalarının da yardımıyla artık kentte kaybolmak Mümkün değil.

‘İNSANLAR ARTIK AİGAİ İSMİNİ DAHA çok DUYUYOR’

Yapılan kazılarla Bir arada kentin sokakları, meskenleri, meskenlerin girişleri, Saha ve halk yapıları ile neredeyse Pompei üzere korunmuş bir kent planına ulaştınız. Anadolu’da Roma kent planını bu kadar net izleyebileceğimiz Ender kentlerden biri olması nedeniyle ziyaretçi potansiyelinizin de güzel olması beklenir. Kentin ziyaretçi potansiyelinden şad musunuz? İzmirliler bu antik kentin yeteri kadar farkında mı?

Kenti gezenler dağlık bir topraktaki kentin, bütün altyapısı ile Birlikte nasıl kurulduğunu açıkça görüyor. Bilhassa antik yolların kazılarak açığa çıkarılması ile ziyaretçiler 2 bin yıllık taş döşeli yollardan yürüyorlar. Bu da elbette Fazla farklı bir his yaratıyor. Günden güne ilerleyen çalışmalar ile kent planını daha düzgün anlamaya başladık. 2004 yılında başlayan kazılardan Evvel kente arkeologlar ve Özel meraklıları gelmekteydi. Kazılarla Bir arada ziyaretçi sayısında Önemli bir artış meydana geldi. Aigai, hem Manisa’ya hem de İzmir’e yakınlığı nedeniyle tanınan bir nokta haline gelmeye başladı. Artık beşerler Aigai ismini daha Fazla duyuyor ve daha Fazla biliyor. Hoş havalarda hoş bir coğrafyada dolaşmak açısından epey Müsait bir yer. Meraklıları bekliyoruz…

‘İMPARATOR KEÇİ DERİSİNDEN ALINAN VERGİYİ SABİTLİYOR’

Aigai’nin söz karşılığı keçi manasına geliyor. Kentin keçi derisi ile olan münasebeti ya da kentin iktisadının keçi derisi üzerinden yürütüldüğü konusunda ne Cin evraklara ulaştınız?

Kent bütün varlığını keçilere borçlu, ismi bile keçi. Neredeyse her periyotta basılan sikkeler üzerinde keçi tasvir edilmiş. Bulunduğu coğrafya Aigailılar’ı keçi yetiştiriciliğine zorlamış üzere görünüyor. Ziraî alanlar hayli kısıtlı. Kentin Helenistik periyotta ulaştığı muazzam güce ve büyüklüğe bakıldığında Fazla sayıda hayvandan oluşan keçi sürülerinin olduğunu düşünebiliriz. Kentteki hafriyatlarda ele geçen yazıtlar kentin keçi ile olan alakasını Fazla net gösteriyor.

Özellikle meclis binası kazılarında bulunan bir yazıt, keçi derisinden alınan vergiye ait Kıymetli bilgiler veriyor. MS 2. yüzyılda Aigai halkı, Roma’daki imparatora Fortunatus isminde bir elçi göndermiş. Elçi, Roma vergi toplayıcılarının keçi derisinden her seferinde farklı oranlarda vergi toplamasından şikayetçi olmuş. İmparator da vergi oranını sabitlemiş ve bu karar bir mermer üzerine yazılarak Aigai Meclisi’ne yerleştirilmiş. Roma İmparatoru’na ulaşmanın zorluğu düşünüldüğünde keçi derisinin ne kadar Değerli olduğu anlaşılacaktır.

Aigai’deki arkeolojik bulgular keçi derisi dışında halkın ekonomik ömrü ile ilgili ne Cin bilgiler veriyor? Parşömen-Pergamon-Aigai bağlantısı hakkında nihayet bilgilerimizle neler söyleyebiliyoruz?

Kentin varlığını keçiye borçlu olması, Temel iktisadın keçiye dayalı hayvancılık olduğunu gösteriyor. Ada 1 olarak isimlendirdiğimiz bir alanda yürüttüğümüz hafriyatlar sonucunda kentin üretim alanlarına ait Kıymetli bilgilere ulaştık. Sanayi Mahallesi olarak kullanılan alanda farklı formlardaki el değirmenleri ve havanlar tahıldan un yapıldığını gösteriyor. Ezme hedefli kullanılan üretim donanımları ise zeytinyağı üretimine işaret ediyor. Alanda görülen Fazla sayıdaki sarnıç üretim etapları da su gereksinimiyle bağlantılı. Alanda MÖ 6. yüzyıldan MS 3. yüzyıla kadar demirci işliklerinin de çalıştırıldığını anlıyoruz. Ayrıyeten kemik atölyelerinde hayvan kemikleri farklı nesnelere dönüştürülüyordu.

Aigalılar keçi ve koyunlardan elde edilen yünlerle ürettikleri dokumaları ile pazarlarda Laf sahibi olmuştu. Direkt hayvancılık ile alakalı öbür bir üretim kolu da parşömendi. Helenistik periyotta Pergamonlular tarafından icat edilen parşömenin Kıymetli bir kısmının Aigai’de üretildiğini düşünüyoruz. Sanayi Mahallesi’nde elde edilen datalar parşömen üretiminin dolaylı ispatlarıdır. Alandaki latrina yani tuvalette amphora alt yarıları pisuar olarak kullanılmış ve bunların içinde idrar biriktirilmişti. Biriken idrar yerin köşesinde bulunan büyükçe bir küp içerisinde toplanarak parşömen üretiminde derinin tabaklanması için kullanılmıştı.

Pergamon Krallığı’nın kurulması ile Aigai’ın bahtı açılmış. kent en Güçlü ve görkemli günlerini Pergamon egemenliğinde geçirmiş. Kenti gezen ziyaretçilerin günümüzde gördüğü Meclis Binası, Agora Yapısı ve Athena kutsal Alanı üzere yapı ve alanlar Pergamon dayanağı ile yapılmış. Aigai, Pergamon’a benzerliği nedeniyle “Küçük Pergamon” olarak da anılıyor. Hasebiyle kentin bu devirde zenginleşmesini keçi derisine, daha Özel olarak da parşömene bağlamak mümkündür.

‘AİGAİLILAR ÖMÜRLERİ BOYUNCA DENİZ HASRETİ ÇEKMİŞLER’

Romalıların ‘Macellum’ ismini verdikleri et-balık pazarı olarak bedellendirilen yuvarlak planlı bir Bina epey dikkat çekerken, dağlık bir alanda balık pazarı da epeyce Enteresan görünüyor. Aigai’nin Kenar kentleriyle sıkı bir bağı mi Laf konusu? Siz bunu nasıl yorumluyorsunuz?

Aigai, demokrat çobanlar tarafından kurulmuş bir kent. Antik Yunan dünyası ve medeniyetinin bir modülü olarak bu dağlık coğrafyada bütün halk yapılarını barındıran bir kent inşa etmeyi başarmışlar. Denizci bir Kamu olan Aioller’in yerleşimlerinin Değerli bir kısmı deniz kıyısında. Aigai ise denizden yalnızca 13 km içeride olduğu için deniz ve deniz kıyısındaki Hısım Aioller’le bağını hiç koparmamış. Kentte ele geçen farklı merkezlere ilişkin Fazla sayıdaki sikke bu alakayı kanıtlıyor. Tekrar de Aigailılar’ın hayatları boyunca deniz hasreti çektiklerini düşünmek mümkün.

Agora Binası’nın önünde yer Meydan yuvarlak planlı Macellum epeyce İlgi alımlı bir yapı. Kimi romantik ziyaretçiler tarafından bir havuz ya da “Aşk Çeşmesi” olarak yorumlanmasına rağmen gerçekte Et – Balık Pazarı olarak kullanılmış. Nitekim de bir havuz görünümüne sahip, alana pak su geliyor ve su biriktiriliyor. Suyun tahliye edilmesi için Özel olarak yapılmış düzenek havuzun muhakkak aralıklarla temizlendiğini gösteriyor. Bu havuz içerisinde kentin şark ve batısından geçen akarsularda yakalanan yılan balıklarının canlı olarak satıldığını Hayal etmek mümkün. Elbet bu Macellum birebir vakitte kentin Temel geçim kaynağı olan keçilerin etlerinin satıldığı Meydan olarak da kullanılmıştı.

‘DEPREM, MS 17 YILINDA BİR GECE YARISI MEYDANA GELMİŞTİ’

Agorada ele geçen yazıtlarda burada düzenlenen gladyatör dövüşlerinden bahsediliyor. Bu yazıtlar bize neler söylüyor?

İlk Defa 1880’li yıllarda yayınlanan bu yazıtların Agora Binası’nın üçüncü katını oluşturan sütunlu sundurma ile bağlantılı olduklarını biliyoruz. Yazıtlarda farklı tipteki gladyatörlerin listesi ve kazandıkları zafer sayıları belirtilmiş. Yazıta nazaran bir yapının tamiratı sırasında, gösterişli merasimlerle birlikte, üç Sefer gladyatör dövüşleri düzenlenmiş. Bu oyunlarda dövüşen özgür ve köle gladyatörlerin isimleri de aktarılıyor.

Yazıtta ismi geçen gladyatör sınıflarından essedarius Fazla değerli. Bu İsim Keltler’in savaş arabası olan essedum’dan gelmekte. Essedarius dövüşleri için savaş otomobiline gerek olduğu düşünülüyor. Bu nedenle bu tipteki oyunların düzenlenmesi için bir stadion’a muhtaçlık duyulmaktaydı. Kentin Güney eteklerinde yer Meydan Aka bir düzlük bu yapı için ayrılmış olmalıydı. nihayet devirde yaptığımız çalışmalar bu gladyatör yazıtlarının MS 17 sarsıntısından sonra kentin yine inşa sürecinde düzenlenen oyunlarla bağlantılı olduğunu düşündürüyor.

MS 17 zelzelesinden sonra kentin yine inşa edildiğinden Laf ettiniz. Bu zelzeleye ait yazıtlara da ulaştınız mı? Bu yazıtlarda ön plana çıkan ayrıntıları bizimle paylaşır mısınız?

2006 yılındaki hafriyat çalışmaları sırasında farklı boyutlarda yazıtlı mimari blok modülleri ele geçti. Bir stoanın arşitrav blokları üzerinde yer Meydan yazıtlar hem Latince hem de eski Yunanca olarak taşın üzerine kazınmış. MS 17 yılında gerçekleşen bir sarsıntıya ait bilgiler aktaran yazıtlar yaşadığımız coğrafyada zelzele tehlikesinin hiçbir Vakit hafife alınmaması gerektiğini göstermesi açısından Fazla kıymetli.

Antik müelliflere nazaran batı Anadolu’da gerçekleşen en Aka sarsıntılardan birisi MS 17 yılında bir gece yarısı meydana gelmişti. Sarsıntının ayrıntıları hakkında bilgi veren Romalı tarihçi Tacitus en Aka yıkımın Sardeis (Salihli) ve Magnesia’da (Manisa) gerçekleştiğini aktarıyor. Tacitus isimlerini de saydığı Yekün 12 kentin yerle bir olduğunu söylüyor. Periyodun Roma İmparatoru Tiberius zelzelenin yarattığı yıkım karsısında Aigai ve diğer on bir batı Anadolu kentine karşı Cömert yardımlarda bulunuyor. Bu kentler imparatorunun yardımlarına karşılık olarak Puteoli’de imparatorun onuruna bir Anıt yaptırıyorlar. öteki yandan imparatorlarına şükranlarını göstermek ve zelzelenin yıkımının unutulmaması için bu yazıtları hazırlıyorlar. Bu durum bir zelzele şuuru ve zelzele hafızasının da oluşmasına İmkan veriyor. MS 17 yılında gerçekleşen ve taşlar üzerine kazınmış olan bu zelzele gerçeği jenerasyonlar sonra bile kent meydanında gezen vatandaşların hafızasında yer buluyor. Bu durumdan bir ders çıkarmak gerektiğini düşünüyorum. Elbette sarsıntının izlerini silip olağanlaşmaya dönmeye gereksinimimiz var. lakin zelzele gerçeğini unutmamak için yıkılmış olan ve hafızalarımızda yer eden kimi sembolik yapıları olduğu üzere yerinde korumakta fayda var. Bunlar bir zelzele anıtı üzere kuşaklar sonra bile zelzelenin yıkıcı tesirinin sembolleri olarak korunmalı.