“Üvey” 1940’lı yıllarda başlasa da geriye dönüşlerle Bir arada yüzyılı aşkın bir Vakit dilimini kapsıyor çünkü karakterlerin geçmişleri de kurguda Kıymetli bir yer tutmakta. Böylece Abdülhamit periyodundan, 31 Mart Vakası’ndan, Kurtuluş Savaşı’ndan, Aka İzmir Yangını’ndan, Türkiye-Yunanistan ortasındaki mübadeleden bahseden eski Vakit karakterlerle 1940’lı yıllarda Karabağlar’da Karatekeli Süleyman’ın fırınında başlar anlatı. Akabinde Karatekeli’nin üvey oğlu Cezmi’yi odağa alır anlatıcı. Annesi onu doğururken ölmüş, babası Recep ise Harami Hasan tarafından bıçaklanarak öldürülmüştür. Karatekeli’nin karısı Raziye anne da iki düşük yaptıktan sonra üçüncü çocuğa tövbe etmiş, çift de Cezmi’yi evlatları üzere benimsemiştir. Cezmi’nin vazifesi ekmekleri dağıtmaktır, ekmekleri dağıtırken de herkesi dinler, insanlara müsamahayla yaklaşır. Böylelikle herkes tarafından sevilen bir delikanlıdır. Natürel onun da bir sevdiği vardır: Kahveci Bekir Sıtkı’nın kuması Gülşah. Diğerinin karısına göz koymayı kendine yediremese de hislerini dizginlemekte de zorlanır Cezmi. Üstelik genç bayan mor bileklerini gösterip delikanlıdan medet umarak kendisini kaçırmasını istemiştir. Çaresiz kaygıya düşen Cezmi, bir gün babasının katili Harami Hasan’ı kasabada görür, hem de Bekir Sıtkı’nın yakın dostu olduğunu anlar. Böylelikle en yakın arkadaşı Gariban ile ikisinin de hayatını mahvetmek üzere bir plan yapar Ancak bu planla Bir arada kendi hayatını mahvedecektir…
Üvey, Okan Çil, 256 syf., Oğlak Yayınları, 2022 Böylece romanın birinci kısmı olan “Sabah” sona erer, ikinci kısım “Öğle” başlar. 12 Mart sonrasıdır devir. Bu kısımda Cezmi, Fatma Hanım ile evlenmiş, İbrahim isminde bir oğlu olmuştur. Mizaç itibariyle utangaç olan, yüreğini toplayarak sevdiği bayana, Selma’ya bir türlü açılamayan İbrahim, babasının bakkal dükkânını çalıştırmaktadır. Kendisinin dahi anlamadığı bir sebepten dolayı davacılarla yakınlaşır. Selma’yı davacıların aradığı, çalışanın, işçinin haklarını savunmaya çalışan Murat isimli genç ile görünce bir anlık öfkeyle adamı gammazlayacak, tıpkı babası üzere hem kendisinin hem de diğerlerinin hayatını mahvedecektir.
“Akşam” başlıklı nihayet kısımda ise İbrahim’in oğlu Zeybek ön plandadır. Garsonluk yaparak hayatını kazanan delikanlı bu hayattan nefret eder. Biricik bir hayali vardır: Yurtdışına gitmek. Böylelikle gözüne Yunanistan’ı kestirecek, oraya gitmek için hırsızlık başta olmak üzere türlü tertipler döndürecek ancak nihayetinde tıpkı babası ve dedesi üzere yanlış olanı seçecektir lakin Biricik bir farkla: Diğerlerininkini değil, yalnızca kendi hayatını mahvedecektir.
Böylelikle dede-baba-torun/Cezmi-İbrahim-Yiğit üzerinden neredeyse bir asırlık tarihe Şahit oluruz. Kurgu bu üç Ira üzerinden ilerlese de budaklı bir anlatı Laf mevzusudur. Yani, Yan karakterlerin de geçmişleri ve İç dünyaları okura aktarılır. O denli ki bir karakterden başkasına geçişler merceği Daimi dönen bir kamerayı andırır. Sinematografik bu tahkiye zincirini anne karakterlere yumuşak geçişlerle okura sezdirmeden bağlar anlatıcı. Böylece yalnızca vaktin değil bireyin ve toplumun da panoramasını görürüz ki romanda geçen devirlerin hem sosyo-ekonomik hem de siyasi iklimini de es geçmez. Dikkate değer bir konu; hâkim ve gözlemci nazar açılarını harmanlayan üçüncü tekil anlatıcı yalnızca anlatır, taraf tutmaz. Ne bir bildiri Eda korkusu vardır ne de kendini muhakkak etme. Buna Karşın varlığını sezdirir. Elinizdeki metni göz ucuyla sizinle Bir arada okuyan bir yabancı misali yanı başınızdaki oyunbazdır. Oyunbaz, diyorum çünkü sözlerini “pek muhakkak olmazdı” diye bitirdiğinden asıl karşılığı biliyor da okurdan saklıyor, sadece anlatmanın tadına varmak için anlatıyor üzeredir. Öbür bir deyişle anlatıcısını Mevcut eden bir anlatı, anlatısını Mevcut eden bir anlatıcı; yani bir oyunsuluk Laf bahsidir.
Karabağlar ise mukadderat pergelinin ucunun saplandığı noktadır. Karakterler pergelin çizdiği çemberin sonlarına ulaşırlar Ama bir halde dışına çıkamazlar. Bu bağlamda Karabağlar, karakterlerin bahtını tayin eden muktedir-kahraman olarak da okunabilir.
“Üzüm bağlarıyla kaplı, üç beş Çehre insanın yaşadığı bir yer olan Karabağlar, ortadan geçen yıllardan sonra küçük kesimlere ayrılmış, paylaşılmış ve ne idiği meçhul, gecekondudan hallice yapı yığınlarıyla çepeçevre sarılmıştı. Sırtında on binlerce insan vardı; orta hallisi, fakiri, üçkâğıtçısı, hırsızı, katili, suskunu… Hiç kimse hâlinden mutlu değildi. Hata çok, hatalı yoktu. On binlerce insanı birleştiren en Aka his, tıpkı semtte oturmaları değil, bu semte olan öfkeleriydi. Vakit vakit komşularla söyleşip iki kahkaha atsalar da, fırsatını bulur bulmaz defolup gideceklerini Samimi içe biliyorlardı. Bunu başaranlar gizleyemedikleri bir kibirle etrafa memnunluk saçarken, geride kalanlar onlara palavradan gülümseyip dikiş tutmaz bir öfkeyle beddua ediyordu. Ve nedense İlah bedduaları daha çabuk kabul ediyordu.” (s.177)
Anlatıda da görüldüğü üzere sakinlerinin bahtlarını tayin eden bu muktedir-kahraman tekinsiz, karanlık, huzursuz bir yer olmasının yanı Dizi bedduaların daha çabuk kabul edildiği uğursuz, âdeta lanetli bir yerdir de. Lakin zıt bir okumayla bunun tam aykırısını söylemek de mümkün. Her yerdeki üzere insanın insanın kurdu olmasından Dolayı ‘öteki’nin ‘ben’i Mevcut etmemesidir asıl sorun. Yeniden de günah keçisi Karabağlar olur. Bu okumayla, lanetli kent mitosu yıkılır, ateşten korkan Prometheus mitosu, yani bir anti-mitos karşımıza çıkar. Karabağlar ise habitustan fazla simulakruma dönüşür. Karabağlıların hayatı da bir simülasyona. temel itibariyle birçok düşünür bu mevzuyu kitle bağlantı araçları ve medya bağlamında irdelese de simüle etmek insan tabiatında vardır, tıpkı Cezmi’nin İbrahim’e söylediği üzere:
“İnsan en Aka palavraları kendiyle dertleşirken söyler a oğlum. Haklı çıkmak için herkesi aptal yerine koyar. En kallavi lafları evvelce hazırlayıp bu laflara Müsait düşen hengameler çıkarır; hasılı, konuşur da konuşur. N’olur sonra? Hiç… Daima palavra dolan.” (s.158)
Sözün özü, varlık şuurunu ıskalayarak kendi olmaklığını öteleyen birey yalnızca hayata değil kendine de üvey kalır. İşte bu üveylikleri mevzu edinen; Pamuk Nine, Trenci Abbas üzere Yan karakterleri dahi nihayet derece vurucu halde kurgulanan incelikli bir roman olarak karşımıza Menfaat “Üvey.”
Yorum Yok