Ne edebiyatsız, ne hukuksuz, ne denizsiz…

Eğitim, Gelecek, Kültür-Sanat May 18, 2023 Yorum Yok

Elif Şahin Hamidi

Italo Calvino, ‘Klasikleri Niye Okumalıyız?’ başlıklı kitabında “İnsanlar klasiklerin ‘bir maksada hizmet ettikleri’ için okunmaları gerektiğini sanmasınlar. Klasiklerden yana gösterilebilecek tek neden, klasikleri okumanın klasikleri okumamaktan daha yeterli olduğudur” der. Elbette Calvino ile hemfikirim. Zira baldıran zehri hazırlanırken flütle yeni bir Melodi öğrenmeye çalışan Sokrates misali, sonsuzluk ve bir gün kadar olan şu vefata teyelli ömrümüzü, bir klasiğin satırlarında gezinirken tamamlamak hiç de makûs olmaz. “Ölmeden, hiç değilse bu ezgiyi öğreneceğim” diyen Sokrates üzere “Ölmeden, hiç değilse Dostoyevski’nin ‘Karamazov Kardeşler’ini okudum/okuyorum” diyebilmeli insan. lakin Fazla geç kalmadan okumakta fayda Mevcut elbette. Zira hiç eskimeyen klasik yazın yapıtları, değerli yahut kıymetsiz aksiyon imkanlarını ve etik sorunları görebilecek bir göz kazanmamızı; değer sorunlarını, insan hakları ihlallerini, etik ve etik olmayan ilgi biçimlerini/olanaklarını ve aslında karanlık-aydınlık taraflarıyla bir Tüm olarak insanı görmemizi sağlar. Münasebetiyle elimizdeki bir kerelik ve sonlu hayatımızı daha manalı, daha insanca, daha beşere yakışır bir halde yaşayabilmek, insanlaşma seyahatinde bir arpa uzunluğu da olsa yol alabilmek için okumalıyız bence klasikleri.

KLASİKLERE KARŞI İŞTAHINIZI KABARTACAK İKİ SEÇKİ

Ancak bu -meli/-malı’lı gereklilik kipiyle kurulan cümleler birçok Vakit insanları –özellikle gençleri– klasikleri okumaya heveslendirmekten çok, uzaklaştırıcı bir tesir de yapmıyor değil. Halbuki kimi klasikler hakkında yazılmış bir yazma ya da bu türlü yazıların derlenip toplanıp bir ortaya getirildiği bir kitap, klasiklere karşı iştahını kabartabiliyor insanın. Papirüs Yayınları’ndan çıkan ‘Edebiyatta Hukuk’ ve Naviga Yayınları’ndan çıkan ‘Edebiyatta Denizcilik, Denizcilikte Edebiyat’ isimli kitaplar, gençleri klasikleri okumaya yönlendirecek bir kapı aralayabileceği üzere, klasiklerin birçoğunu çoktan okumuş okurlar için de ikinci bir okuma daveti vazifesi görebilir. Zira çağlardan çağlara seslenen bir klasiği okumak her seferinde yesyeni bir keşiftir. Hele ki klasik yazın yapıtları üzerinden hukuka-hukuksuzluğa/adalete-adaletsizliğe, değerli/değersiz aksiyon imkanlarına bakmak; öte yandan edebiyatın rüzgârıyla denizlere yelken açmak, insanın denizle/doğayla imtihanına tanıklık etmek başlı başına eşsiz bir okuma tecrübesidir.

EDEBİYATIN İÇİNDEN HUKUKUN İZİNİ SÜRMEK…

Hikmet Temel Akarsu, Türkiz Özbursalı, Mehmet Fırat Pürselim, Sabri Kuşkonmaz, Fuat Sevimay ve Rana Hima tarafından yayına hazırlanan, Türkiz Özbursalı’nın şahane çizimleriyle şenlenen ‘Edebiyatta Hukuk’, edebiyatın içinden geçerek hukukun izini sürümeye çağırıyor okuru. Adil olmak, dürüst olmak, saygılı olmak üzere etik bedelleri, farklı hareket imkanlarını somut bir formda gözler önüne seren yazın yapıtları, elbette herkes için eşsiz bir hazinedir. ‘Edebiyatta Hukuk’ kitabı da, bu hazineyi keşfe çıkmak için yol gösteren, ayrıntılı bir harita adeta. Bugün, Özellikle hukuk sisteminin içinde misyon yapan avukatların, savcıların, yargıçların ve bu sisteme inancı sarsılmış herkesin bu türlü bir haritaya muhtaçlığı var. Hikmet Temel Akarsu’nun kitabın ‘Sunuş’ yazısındaki şu cümlelerine kulak verecek olursak bu muhtaçlığı daha net görebiliriz sanırım:

Evet; dürüstçe itiraf etmek gerekirse hukukçularımızın da Alelade insanlarımızın da niyet evrenlerinde hukukî bir algı ve mantık oluşturacak kültürel birikimleri yok. Bırakalım ortalama toplumsal bireyleri hukukçularımız ortasında bile Euripides’i, Platon’u, Sophokles’i, Jean Jacques Rousseau’yu, Voltaire’i, Victor Hugo’yu, Dostoyevski’yi, Kafka’yı ve hukukî insanlık durumlarına vurgu yapan, referans olan binlerce dev yapıttan iki elin parmağını aşanını okumuş fazlaca kimse yok. Bu yüzden olabilir mi sanki her periyotta yaşadığımız toplumsal buhranların nedeni?!

İşte ‘Edebiyatta Hukuk’ kitabı, hiç değilse genç hukukçuları Fazla geç olmadan Aka yazınsal ve düşünsel yazın yapıtlarıyla buluşturabilecek bir kaynak diyebiliriz. Papirüs Yayınları tarafından yayınlanan bu kitapta Dostoyevski’nin ‘Suç ve Ceza’sı, ‘Karamazov Kardeşler’i, Victor Hugo’nun ‘Sefiller’i, Kafka’nın ‘Dava’sı, Herper Lee’nin ‘Bülbülü Öldürmek’i, Sophokles’in ‘Antigone’si, Platon’un ‘Devlet’i, Machiavelli’nin ‘Prens’i, Yaşar Kemal’in ‘İnce Memed’i, Orhan Kemal’in ‘Murtaza’sı, Feride Çiçekoğlu’nun ‘Uçurtmayı Vurmasınlar’ı, Sevgi Soysal’ın ‘Yıldırım Bölge Bayanlar Koğuşu’, Füruzan’ın ‘Kırkyedililer’i üzere dünya edebiyatından ve Türkiye edebiyatından doksan dört yapıtla ilgili, elli yedi müellif ve iki tercüman tarafından kaleme alınan seksen üç kıymetlendirme yazısı yer alıyor.

Özellikle şu günlerde “devlet” ve “demokrasi” kavramları üzerine yine ve tekrar Baş yormak Kural üzere görünüyor. Bunun için de Platon’un ‘Devlet’ine, Cicero’nun ‘Devlet Üzerine’ isimli kitabına dönüp dönüp bir Kez daha bakmak yararlı ve ufuk açıcı olabilir. Örneğin, Platon on kısımdan oluşan ‘Devlet’inin sekizinci kısmında teokrasi, oligarşi, demokrasi ve tiranlıktan bahseder. Özge Kılıçoğlu Kiner “Platon’un Mağarası/Devlet” başlıklı yazısında, Platon’un bu dört Yönetim formuyla ilgili fikirlerini şöyle özetliyor:

İtibar peşindeki kişinin yönettiği teokrasi, Mecbur dilekler (hayatta kalma isteği gibi) peşinde koşan bireyin yönettiği oligarşi, Gereksiz istekler (lüks gibi) peşinde koşan bireyin yönettiği demokrasi ve nihayet olarak, kanuna karşıt dilekler (kendi yerine geçeceğinden korktuğu şahısları öldürmek ve Geri kalanları köleleştirmek gibi) peşinde koşan şahıs tarafından yönetilen tiranizm. Platon’a nazaran bu dört Yönetim formu de birbirinden berbattır. eşitlik ve ahengin toplumun bütününe yayılmadığı ve bireylerin ve yönetenlerin isteklerinin gerçek ve adil isteklere yönlendirilmediği bir Yönetim hali yeterli olamaz.

“Diktatörlüklere hayır, demokrasi kılığına girmiş diktatörlüklere hayır derken, gerçek bir demokrasi için çabaya evet diyoruz; kimsenin ekmeğinin ve kelamının reddedilmeyeceği, Neruda’nın bir şiiri ya da Violeta’nın bir müziği kadar tehlikeli ve hoş olacak bir demokrasi için gayrete evet diyoruz” der ya hani Eduardo Galeano, “Bugün kelamı edilen, bu türlü bir demokrasi mi sanki?” diye düşünebilmek için de okunmalı ‘Edebiyatta Hukuk’ seçkisi.

EDEBİYATIN RÜZGARIYLA DENİZE YELKEN AÇMAK…

Hikmet Temel Akarsu ve Emre Karacaoğlu tarafından yayına hazırlanan ‘Edebiyatta Denizcilik, Denizcilikte Edebiyat’ kitabı ise insanın denizle, tabiatla gayretini, denizi ve doğayı tahakküm altına alma hırsını, Serüven arayışıyla ıssız adalara sürüklenişini, deniz canavarlarıyla boğuşmasını husus edinen, yüzyıllardan bugüne uzanan ve hiç eskimeyen, klasiklere, destanlara, kutsal metinlere, seyahatnamelere, ütopyalara, biyografilere buyur ediyor okuru ve engin denizlerde maceraya çağırıyor. Bu kitapta da Yine Türkiz Özbursalı’nın çizgileriyle Hayal dünyamız kıpırdanmaya devam ediyor.

Çok Ufak yaşlarda ‘Kaptan Grant’ın Çocukları’ ile Bir arada denize açılmış, onlarla Bir arada maceradan maceraya sürüklenmiştim ben de. Okuma-yazma tutkuma istikamet veren, beni edebiyata yelken açmaya çağıran birinci rüzgardı bu kitap. Böylelikle Jules Verne’le tanışma talihine erişmiş, ‘Kaptan Nemo’nun süper denizaltısı Nautilus’a atlayıp ‘Denizler Altında Yirmi Bin Fersah’ yol kat etmiştim. Yıllar sonra kızımla Bir arada bu yirmi bin fersahlık yolu bir Defa daha arşınlamış, akabinde ‘İki Yıl Okul Tatili’ne çıkmıştık bir arada. Derken Robinson Crusoe’un ıssız adasında bulmuştum kendimi. Bir orta, korsan olma hayaliyle konuttan kaçan Huckleberry Fin ve Tom’un peşine düşmüş ve Mississippi’de bir salın üzerinde özgürlüğe yol almıştım. Kimileyin bir denizin kıyısında, kimileyin denizin orta yerinde bir teknenin içinde, kimileyin in Cins top oynayan bir adada, soluk kesen maceraların göbeğine düştüğüm eserler sayesinde kitapların büyülü dünyasına yuvarlanıvermiştim işte. Deniz ve yazın dendiğinde akla gelebilecek yapıtlarla ilgili otuz iki müellif tarafından kaleme alınmış altmış altı yazıyla, kapsamlı bir deniz edebiyatı ve deniz kültürü seçkisi sunan ‘Edebiyatta Denizcilik, Denizcilikte Edebiyat’ okuma seyahatimizde Değerli bir yere sahip yapıtlardaki kahramanlarla yine müsabaka ve selamlaşma bahtı sunan bir kitap. mesela Odysseus, Gemici Sinbad, Moby Dick, Martin Eden, Siddhartha, Huckleberry Finn, Tom Sawyer, Balıkçı Selim, Sinağrit Baba üzere eski dostlarla kısacık da olsa bir ortaya gelmek benim için epey keyifliydi doğrusu.

‘BİR Lahza evvel OKUMALIYIM’ DENİLENLER LİSTESİ

Öte yandan şimdi okumadıklarım için “bir Lahza evvel okumalıyım” telaşına kapılmaktan alıkoyamadım kendimi. Sözgelimi Norveçli antropolog-kaşif Thor Heyerdahl’ın tam altmış beş lisana çevrilen ‘Kon-Tiki’ isimli kitabını bugüne dek okuyamamış olduğuma hayıflandım. Halbuki gerçek bir kıssaya dayanan bu anı-romanın Oscar’a Namzet olan sinema uyarlamasını yıllar Evvel izlemiş ve okunacaklar listeme eklemiştim. ‘Edebiyatta Denizcilik, Denizcilikte Edebiyat’la Bir arada bu listeye yeni kitaplar eklemek kaçınılmaz oldu: Stefan Zweig’in ‘Macellan’ı ve ‘Amerigo’su bu listeye eklenenlerden ikisi. Emre Karacaoğlu, ‘Macellan’ ile ilgili yazısında şöyle diyor:

Zweig’in kalemi sayesinde Değerli bir kâşifin denizcilik hikayesini bulmayı beklediğimiz yerde insanlığın her bir bireyine ilham aşılayacak ruhsal bir destan duruyor. Zweig’in ‘Macellan’ı yalnızca denizcilik edebiyatında değil, tün dünya edebiyatında Bedel verilmesi gereken bir başyapıt.

Hikmet Temel Akarsu ise Zewig’in Amerigo’su hakkındaki yazısını şöyle noktalıyor:

Yazınsallığın insanlık halleriyle birleşip Aka bir insanlık komedyasına dönüştüğü bu yapıtın tıpkı vakitte çarpıcı bir yazın şöleni olduğunu söylemek abartı sayılmamalıdır. Ve bu kitabın denizcilik kültürüne yazınsallıkla ilgili özgün bir farkındalık katacağı ayrıyeten düşünülmelidir.

Gerek ‘Edebiyatta Hukuk’ gerekse ‘Edebiyatta Denizcilik, Denizcilikte Edebiyat’ seçkisi, kültür dünyamıza Değerli bir katkı sunan iki kitap. ‘Ne Kitapsız Ne Kedisiz’ diyen Bilge Karasu’ya öykünerek “Ne edebiyatsız, ne hukuksuz, ne de denizsiz” diyorum ben de.