Deniz Mahabad
Sanat, dünyayı estetize ederek değiştirme gayretidir; birden fazla Vakit tarifini bile yapamadığı yaralardan/kırıklıklardan yine oluşumun ve yaratımın insan ruhuna dokunmanın en tesirli yoludur. Bazen Vakit sesle, ezgiyle, fotoğrafla Bazen vakitse taşla, mermerle, ritimle… “Önce ses vardı!” telaffuzuna, sese birincinin şiir eklendi demek yerinde olsa gerek. Birçok şair, edebiyatın kaynağı sayılan “şiir”e tutunarak hayatta derin izler bırakırken; şiir, tarihin gerçekliğini en hoş, en hakikat anlatımın gücünü oluşturmuştur, tıpkı roman, Hikaye ve sanatın bütün kısımları üzere.
Şiire tutunan diasporada yaşayan ve şiiri bir Ömür biçimi haline getirmeyi seçen Canan Aktaş’la nihayet şiir kitabını, şiiri, şiirin dünü, bugünü ve geleceğini konuştuk.
İngiltere’de yaşayan bir Şair olan Aktaş, “diasporada şiir” hakkında, “Ben şiirimi büsbütün diaspora şiiri olarak görmüyorum. Ülkeden kopuk, yalnızca Londra’daki hayatıma dair bir Biricik şiirim yoktur. Benim için diasporanın öğretisi göç ettirilmiş, memleketten baskılar yüzünden kaçmış birçok insanın dramını Anlatım ediyor. Ahmet Arif’in de şiirinde belirttiği üzere göçmüşlük bir dilsiz olma durumudur. Dilsiz, köksüz bırakır sizi; ilişkin olmadığınız, benliğinizi bulamadığınız bir ortamda yaşamak zorunda bırakır. O yeni cemiyet içinde her şeyi tekrar öğrenmeniz gerekir. Hasret, göçmüşlüğün bağrına oturmuş bir taş üzeredir. Hayatınızdaki hiçbir yenilik ve düzey o hasreti geçiremez. Artık hiçbir yere ilişkin hissetmezsiniz zira dönseniz bile değişim olmuştur” dedi.
NEDEN ŞİİR?
Şiir Yazı serüvenine üniversite yıllarında başlayan ve hayatını Yurt dışında kuran Aktaş’ın Türkiye’de aldığı ideoloji eğitimi, şiirine farklı bir yol açıyor. 30-35 yıllık imla ömrüne 3 şiir kitabı ve birkaç yıldır de edebi tenkit denemeleri ve makaleler sığdıran Aktaş, kendini Fazla üretken bir Şair olarak görmediğini belirtti. Aktaş’a nazaran şiir, insan fikrinin hafızasıdır. Şiir, anlaşılma ve anlamlandırmanın ötesinde farklı ruhsal bir Meydan açmaktadır beşere. Orada kaybolabilir ya da durabiliriz. Şiir yazmasını sağlayan güdü Aktaş için, şiirin farklı bir kişilik geliştirmesi ve yeni bir düşünsel belleği açığa çıkarmasıdır.
Aktaş’ın sonlar ötesinden “Türkiye şiiri”ne baktığında gördükleri şöyle: “Yeni şiirlere baktığımda daha Fazla kendi acılarına odaklanmış bir şiir ya da imla görüyorum. Yaratıları ferdi dünyanızla sınırlarsanız o alanı daraltırsınız. Yeni şairlerde bu türlü bir daralma görüyorum bir de imge yığınları ortasında şiirleşememiş birçok sözcük.”
‘TÜRKİYE’DE KIYMETLER VE KIYMET YARGILARI ORTASINDA UÇURUM OLUŞTU’
Yaşadığımız periyotta ve Türkiye kurallarında hayatın epey güç ve yıpratıcı olduğunu aktaran Aktaş, bu şartlarda aidiyet ve kimlik bütünlüğünü kuvvetli tutmanın şiirsel karşılığını felsefeci tarafıyla yanıtladı: “Felsefede ‘değerler’ insanın bir formda Mevcut olmasını ve varlığını gerçekleştirmesini sağlayan, nereye giderseniz gidin değişmeyen kavramlardır. örneğin bir insan dürüstse her yerde, her şartta dürüsttür. Bence Türkiye’de pahalar ve değer yargıları ortasında uçurum oluştu. Kimlik size Ömür boyunca yapışan, sizi siz yapan olguların tamamıdır. Siz kıymetlerinizi o bozulmuş değer yargıları üstünden anlatırsanız ya da o denli yaşarsanız, bu sizin yarattığınız her şeyi değersizleştirir. Tıpkı biçimde sizin şiirinizi ya da yazımınızı değerli kılansa onun değer yargıları üstünden kıymetlendirilmesi değildir, onu Öbür bir değer sistemi içinde görmek ve oradan bakmak gerekir. örneğin Hacı Lokman Birlik’in vefatına, cesedinin TOMA’nın ardında sürüklenmesine, Şair olarak baktığımda o meyyit vücut üstünden bile ötekileştirilmeyi, nefret ve kinin nasıl oluşturulduğunu hasebiyle faşizmin ne kadar derinleştiğini görebiliyorum. Bir ağacın gövdesine kinle bir ok saplasanız Tüm yaprakları kıvrılır.”
‘HER BASKICI SİSTEM, ALTERNAF BİR EDEBİYAT DOĞURUR’
Türkiye şiiri Özellikle batı şiiriyle yakın bağlantılar kurduğu periyotta yazın için kurucu bir Cin olma özelliği taşıyordu. kuvvetli yerlilik argümanının gözlemlendiği günümüzde ise şiir, kurucu Cin olma tezini yitirmiş üzere görünüyor. Aktaş, yeni Devre Türkiye şiiri için şöyle konuştu: “Ben şiirin, içinde bulunduğu toplumun bir yansıması olduğunu ve o bellekle yazıldığını düşünüyorum. Her baskıcı sistem, alternatif bir yazın doğurur; bu da dünya akımlarından etkilenen, kendisine bir çıkış arayan bir yazın çeşidi yaratır ki Türkiye’de tahminen bunun yansıması 1940’larda başlayan Tuhaf akımı ve onu takip eden İkinci Yeniler’dir. Batılılaşma yüzünden Doğu’ya sırtını dönmüş bir şiir yavan, sessiz ve ritimsizdir. Bizim masallarımız, lisanımız, hikayeleriniz, acılarımız Batı’ya mahsus değildir. Şiire ses veren kök, Ortadoğu’ya mahsus bir coğrafyanın sesidir. Batılılaşacağız diye birçok doğulu muharririn yapıtı çevrilmemiş yahut bir köşeye atılmıştır. Bu, Batı’ya yüzümüzü dönmeyelim demek de değildir.”
Aktaş, yeni Devre Türkiye şiirine baktığında, gördüğü en Değerli gelişmenin bir Etraf tarafından felsefi şiir üstüne düşünülüp yazılması ve bu türlü bir akım imkanının tartışılması olduğunu belirtti. Şair, köklerini Doğu’da bulmuş, kendi topraklarında arayan ve onu tarihî seyahatle harmanlamış şiirleri sevdiğini Anlatım etti. Yeni devirde Fazla okunanlara baktığında, Birhan Keskin üzere kendi içinde seyahate çıkmış insan anlatımlarıyla tekleştirilmiş, kendini Öbür bir yerde gören bir şiir akımı olduğunu söyleyen Aktaş, artık Yapay zekâlara roman yazdırıldığı bir zamanda de bu türlü akımların ya da muhakkak bir çerçeve ve niyet sisteminin etrafında birleşmenin güç olduğunu düşündüğünü aktardı.
Suret Defteri, Canan Aktaş, 142 syf., Klaros Yayınları, 2021. ‘YAŞADIĞINIZ COĞRAFYADAKİ OLAYLAR ŞİİRLERİME BİR Temel OLUŞTURUYOR’
Canan Aktaş’ın şiirlerinde sık sık kullandığı imgeler var. Bu imgelerin beslendiği kaynaklar, Vakit içinde objelerle kurduğu münasebete dayanıyor. Bir devir, şahıs yahut olay, objeler aracılığıyla lisana geliyor şairin şiirinde. Bunun yanında bulunduğu toplumsal, siyasi, psiko-sosyal altyapı da şiirini belirleyen diğer dinamikler olarak karşımıza çıkıyor: “Bizim tarihî olarak bir Uzaklık Kuşak olduğumuzu düşünüyorum: Kablolu telefondan, pikaptan, cep telefonuna dünyadaki Tüm değişimlerin Ara jenerasyonuyuz biz. Birebir vakitte sosyalist ve kapitalist akımlardan küresel krize kadar dünya tertibindeki değişimleri de izledik. Okuduklarınız ve yaşadığınız coğrafyadaki Türlü olaylar -açlık grevleri, faili meçhuller, 12 Eylül, göçmenlik, mültecilik, ırkçılık gibi- şiirlerime bir Temel oluşturuyor.”
Şiirlerindeki imgelere Örnek verecek olursak Aktaş, örneğin “pamuk”un yumuşaklığı ve saflığıyla anneyi temsil ettiğini belirtiyor. Erzakların konduğu “tel dolap” ailenin birliği, bütünlüğüdür. “Kambur” biriktirip sırtımızda taşıdığımız suçluluk yükü ve anlaşılmayan emeği, “zamansız asker” bir fikir ve bedeli her şartta savunup kollayan insanları Anlatım ediyor.
“Islanmış kaputunun içinde
zamanı bekleyen vakitsiz askerler”
“Cam” bize batan, Oğuz Atay’ın da anlattığı üzere sallandıkça başımızın içinde, beynimizde patlamalara neden olan, birebir vakitte konuşsak sözleri kanatan ve bizi sıkıştıran kanılara işaret ediyor Aktaş’ın şiirinde.
Kişiler ise başlı başına bir bedeller dünyası Aktaş için: “Boby Sands, Che ve Camilo’yu anlattığım şiirler dünyada devrimci direnişin nerede olursa olsun değişmediğine ait ibareler taşır ve boğazımda Ufak Kırmızı kalemdir onlara duyduğum borç. Beşerler için barışı anlatırken ben de yeni bir dünya tertibi için yazan ozanlardan biri olayım isterim.”
‘BİR NEDENSELLİK İÇİNDE DÜNYAYI KURMAYA ÇALIŞIYORUM’
Aktaş’ın şiirinin arka planında kuvvetli tarihi dokular olduğu üzere, doğduğu ülkenin sosyolojik anatomilerine de sıkça rastlarız. Aktaş, şiirinin tarih ve geçmişle kurduğu ilişki/diyalog üzerine, “Geçmişi ve olanı başınızda anlamlandıramasanız köksüz kalır şiirleriniz. Hani Kant der ya ‘Bana bir neden verin, Tüm dünyayı onun üstüne kurayım.’ Ben de bir nedensellik içinde dünyayı kurmaya çalışıyorum” dedi.
Yapısal ve tematik manada kitaplarına baktığımızda kitaplar ortasında birtakım farklılıklar göze çarpıyor. Aktaş, kitaplarının tematiğini şöyle kıymetlendirdi: “İlk şiir kitabım ‘Tenimde Kırlangıç Uykusu’, memleketten kopuş, sevgiyi tanıma ve Öbür bir ülkede ömrün sürdürülebilirliğini anlatan şiirlerdi. İkinci kitabım ‘Bize İlişkin Olmayan Zamanlar’, değişen dünyanın içinde insanın farklı bir benlikle durma halleri ve içinde olmak istemediği dünyayla savaşının açtığı yaralarla o vakte ilişkin olmama hissinden yola çıkan şiirlerdi. nihayet kitabım ‘Suret Defteri’ ise hayatta karşılaştığım kaybolmuş kahramanların tahminen hiç tesiri ve yeri olmadığı düşünülse bile hayata ne kattıklarını sorgulayan şiirler. Birinci iki şiir kitabımın daha soyut ve felsefi sorgulamalar olduğunu düşünüyorum. ‘Suret Defteri’nde ise hikâyesel anlatımdan yola çıkarak felsefi bir sorgulama, bir nedenden hareketle şiiri onun üstüne kurmayı istedim genelde.”
Aktaş, “Neden yazılır?” sorusuna, Tezer Özlü’nün “Dünya acılı bir yer olduğu için, yeryüzüne dayanabilmek için” yanıtından hareketle, “Ben anı ve vaktin bize kattığı o küçük izleri yakalamak için yazıyorum” diye Karşılık verdi. Şiirin işleniş biçimi müelliften müellife farklılık gösteren derinlik ideoloji ile hemhal olmasının nedenlerinden biridir. Aktaş, diasporada bulunma sürecinin şiirine katkılarını şöyle özetledi: “Diasporada yaşamak dünyaya yakınlaştırdı beni diye düşünüyorum. Birçok ülke ve kentte müzeleri, sanat galerilerini gezdim. Çeşitli kültürleri yerinde görme talihim oldu. Sürgün yazarlarla tanışma fırsatını buldum. Londra edebiyat, sanat, tiyatro, stantlar, sinema üzere aktifliklerin Fazla ağır olduğu bir kent. Rahatlıkla sevdiğiniz sanatsal aktiflikleri takip edebiliyorsunuz. Sanatın her alanıyla ilgili sayılabilirim, politik bir Etraf içinde farklı fikirlerle karşılaştım. ozan ve müelliflerden oluşan kümeler içinde yer aldım. bütün bunlar sizi ve şiirinizi besleyen bir şeyler.”
TEZER ÖZLÜ, SADIK HİDAYET, KAFKA, CALVINO, GALIANO….
Aktaş’ın başucu müellif ve şairlerini de sorduk: Turgut Uyar, Anna Ahmedova, Ece Ayhan, Ahmed Arif, Silvia Plath, Cahit Külebi, Behçet Necatigil, Tezer Özlü, Elias Canetti, Sadık Hidayet, Kafka, Füruğ Ferruhzad, Asaf Halet Çelebi, Tahsin Yücel, Bilge Karasu, Gökyüzü Kaygusuz, Sabahattin Ali, Yusuf Atılgan, Marquez, Calvino, Galiano…
Aktaş, şiirin beşere kattıklarını ve yarattığı mana dünyası hakkında şöyle konuştu:
“Şiir size Ebedi bir varoluş alanı açar. O sonsuzlukta kaybolabilirsiniz, durabilirsiniz ya da sürüklenebilirsiniz. Yerden ve vakitten soyutlanabilirsiniz. Anlatımdaki derinlik, kolaylık, kullanılan düşünsel cihan sizin yarattığınız kadardır ve gerçeklikle birebir Ahenk sağlayabilir ya da hiç alakası olmayabilir. Bu okuyucu kadar şairi de özgürleştiren bir Meydan sağlar. İmgeler Anlatım ettikleri sözcüklerle birebir eşleşmez. örneğin benim için ‘pamuk’ imgesi annedir. Yumuşaklığı, her şeyi silmeyi, güzelleşmeyi, dokunduğu ayrım edilmeyen fakat varlığı daima üstünde olan bir eli Anlatım eder.”
‘ŞİİR BİR PERSONELLİK İŞİDİR’
Şiiri oluşturma sürecinin Şair için meşakkatli bir seyahati andırdığını belirten Aktaş, “Ben başımda şekillenen bir fikirden yola çıkarak yazıyorum. Şiir bir personellik işidir. Üstünde çalışmayı ister o kanıyı destekleyen kitaplar okurum ya da okuduğum kitaplar yaşadığım olaylar, değerlendirmeler bir şiir oluşmasını sağlar. Yazdığım o denli kalmaz; üstünde çalışırım. İdeoloji sizi Fazla istikametli düşünmeye itiyor. Şiirse anlatımı Fazla istikametli düşündüren bir yazma hali. kimi yazdığınız iki üç söz o denli bir mana Anlatım ediyor ki tamamlanmış bir tat bırakıyor. Kitapların fotoğraf stantları üzere Tüm bir kanıyı anlatması, bir tema etrafında birikmesinden yanayım. Fotoğraf stantlarında genelde salona girdiğinizde daima tıpkı fotoğrafın kesimlerini görürsünüz. Şairin de bir kitapta topladığı her şiir o kurmaca dünyanın kesimleri üzeredir. örneğin Zerdüştiliğin hayatla kontağını bugün ne manaya gelir? Bizim dünyamızda ona bakarım bir şiir oluştururken, okuduklarımdan notlar çıkarırım. Aklımda kalan niyetle başımda kurguladığım o kanıya dair bir lisan, tabir oluşur yazarken” sözlerini kullandı.
Zerdüştiliğin “Evrende yapılan hiçbir düzgünlük kaybolmaz, güzellik defterine yazılır” ve “Hayat süreklidir” öğretisini dizelerine şöyle döküyor şair:
“Ahura Mazda söyleyecek iyiliği
hayat kitabına yazılsın diye
dünyanın güzelliklerine katılan her güzellik üzere büyüyecek merhamet
mesela annenin sesi cihanda kaybolmayacak
sana çarpacak bir gün”
Aktaş’ın yeni bir belge çalışması var. Yazmaya devam ettiği Türlü üsluplarda yazılmış (haukiler, üçlü okunan şiirler, düzyazı şiirleri vs.) şiirlerin bir ortaya toplandığı, sevmek kavramının farklı farklı anlatıldığı bir evrak üstüne çalıştığını bildiriyor bize. “Kendimi olgun hissetmediğim, hâlâ üstüne çalıştığım, toy olduğum bir alanda yazmayı denediğim. Bakalım ne çıkacak ben de bilmiyorum” dediği bir de Hikaye denemeleri var.
‘ŞİİRİMDE ACILAR İÇİNDE BIRAKILAN İNSANLARI ANLATMAK ZORUNDA HİSSEDİYORUM’
Aktaş nihayet olarak şöyle konuştu:
“Benim üzere diasporada yaşayanlar ülkeden kopuk olduğu için Türkiye’deki mecmualarda şiir ve metinleri yayınlatma talihimiz azalıyor. Ben şiirimde acılar içinde bırakılan insanları anlatmak ya da 80’lerde kitapların niçin yasaklanıp gömüldüğünü sorgulamak zorunda hissediyorum kendimi. Mamak’ta açlık grevi yapan ağabeyimle annemin yaralarını anlatmak zorundayım bir Şair olarak. Azapta ya da toplu katliamlarda sizi koruyamayan bir sistemle nasıl başa çıkacağımı bilemesem de onu kendimce dillendiririm şiirimde.”
Yorum Yok