Morgan McFall-Johnsen
HBO’nun dizisi ‘The Last of Us’ birçok açıdan klasik bir zombi kıyametini tasvir ediyor. Herkesin gündelik hayatına devam ettiği bir sabah, bir radyoda, Jakarta’da yaşanan kaostan bahsedilir. Ve akşam karanlığı çöktüğünde kaos şiddetlenir; salgına yakalanan beşerler, anne karakterin peşine düşerler. Ne Mevcut ki bu kere insanları zombiye dönüştüren şey bir mantardır.
İlk olarak dizinin esinlendiği görüntü oyununda gerçekleşen yeni senaryo, izleyicilere gerçek hayatta bir mantar salgınının olup olamayacağını merak ettirdi. Manchester Üniversitesi’nde mantar enfeksiyonlarını araştıran bir mikolog olan Norman Van Rhijn, Business Insider mecmuasına verdiği yazılı demeçte, “Bir mantar salgını katiyen mümkün” diyor. Şu Lahza için ilim tarafından bilinen hiçbir mantar tipi, beşerler açısından, Özellikle de dizinin betimlediği biçimde acil bir salgın tehdidi teşkil etmiyor. Buna rağmen, mantar enfeksiyonları dünya çapında artıyor ve araştırmacılar gitgide daha Çok sayıda insanın tehdit altına girmesinden korku duyuyorlar. Dahası, Bazen ilim insanları mantar krallığından yeni harika patojenlerin türemesinden Kaygı duyuyor.
ABD Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezleri’ne bağlı Mantar Hastalıkları Şubesi’nin şefi olan Tom Chiller, “Bunların ortaya çıkıp hastalık yayma potansiyeli Fazla yüksek” diyor: “Daha Çok mantarın, tedavisi daha Güç ve daha bulaşıcı hale gelen insan patojenleri yaymaya başlaması şaşırtan olmaz.”
İşte, ‘The Last of Us’ dizisinin gerisinde yatan bilimsel gerçek, bilimkurgu ve mantarların neden olduğu tehditler:
GERÇEK: KARINCALARDA BİR ZOMBİ MANTARI MEVCUT
‘The Last of Us’ dizisinde bahsedilen zombiler, baş ve ağız bölgelerinde filizlenen ve yeni kurbanlara bulaşan ‘Cordyceps’ isimli bir mantarın kısımlarıyla çoğalır. Cordyceps nitekim mevcut; bununla birlikte, yalnızca böceklerin beyinlerini ve vücutlarını ele geçirebilir ve bu böceklerin en ünlüsü karıncalardır. Mantar bir karıncanın bedeninin içinde büyür, karıncanın üst gerçek tırmanmasına Sebep olur; bunun akabinde başından filizlenerek ve etrafa sporlarını yayarak kendisini Fazla daha uzaklara yaymaya çalışır.
Cordyceps tipi mantar insan vücudunun ısısında hayatta kalamaz ve hâl böyleyken bizlere bulaşamaz. Tekrar de öteki mantar çeşitleri, insanların davranışlarına tesirde bulunabilecek zihin değiştirici nitelikler barındıran hususlar üretir.
GERÇEK: MANTARLAR BEYNİ VE DAVRANIŞLARI ETKİLEYEBİLİR
Belki de en besbelli örnek, ‘sihirli’ mantarlarda bulunan ve halüsinojenik bir bileşik olan ‘psilosibin’ olabilir. Ergot mantarı, ayrıyeten insan zihnini değiştirmesiyle de bilinir. Bazen tarihçiler, Salem Cadı Davaları’nı ergot zehirlenmesiyle ilişkilendirerek, bayanların enfekte haldeki çavdarı yemelerinin akabinde garip biçimde davranmaya ve birbirlerini büyücülükle suçlamaya başladığını Anlatım ediyorlar. Psikoaktif bir husus olan LSD de ergottan elde ediliyor.
Cordyceps üzerinde araştırmalar yürüten ve ‘The Last of Us’ isimli görüntü oyununa danışmanlık yapan David Hughes, verdiği demeçte, “Her bira içişinizde, davranışınız bir mantarın Yan eseri olan etanolden etkilenir” diyor. Ayrıyeten, Cryptococcus mantarı akciğerlerden beyne sıçrayabilir ve insanın davranışlarını değiştirebilecek olan menenjite yol açabilir. Hughes, televizyon dizisinden farklı olarak, zihni değiştiren mantarın ‘vücudumuza sıçramadığını ve gelecekte bir bulaşmaya neden olacak bir davranışı tetiklemediğini’ belirtiyor.
KURGU: ZOMBİ MANTARI İNSANLARA SIÇRAYABİLİR
Mantar hastalıklarının hayvanlardan insanlara bulaşması mümkündür. Bununla birlikte, Cordyceps gibisi bir mantarın böceklerden insanlara ulaşan dev bir sıçrama manasına gelen Aka bir mutasyona uğraması ve Yeniden de davranışlarımızı tesirli bir halde yönlendirme yeteneğini koruyabilmesi fikri, ziyadesiyle ihtimal dışı.
Chiller, bulaşıcı hastalık dünyasında “Asla, ‘asla’ demeyin” diye uyarıyor. Konuşmasını, “Buna rağmen, aşılması gereken Fazla Çok Mani olduğunu söyleyebilirim” diye sürdürüyor: “Bir karınca ile bir insan dikkat cazip oranda birbirinden farklıdır. Bir bağışıklık sistemimiz mevcut, farklı sıcaklıklarda yaşıyoruz, bildiğiniz üzere gövde sıcaklığımız onlarınkinden Fazla daha yüksek. Bu nedenlerden dolayı, o mantarın baş etmesi gerekecek nihayet derece Sıkıntı kimi Temel olgular Laf konusu.”
GERÇEK: MANTARLARI ÖLDÜREN BİR AŞI var DEĞİL
‘The Last of Us’ dizisindeki kurgusal insan Cordyceps’iyle kontaklı birinci hadiseler, Endonezya’nın Jakarta kentinde, hükümetin önde gelen bir mikologdan bu mantarı mikroskop altında incelemesini ve bir cesedin ağzına yerleştirmesini istediği Vakit ortaya çıkar. Kahramanımız, kurbanla birlikte çalışan 14 kişinin ortadan kaybolduğunu öğrendiğinde dehşete kapılır. Bir hükümet yetkilisine, “İlaç yok. Aşı yok” diye Misli bir biçimde bilgi verir. Mantarı Denetim altına almak için hükümetin kentin tamamını bombalamasını tavsiye eder.
Gerçek hayatta, (uzmanlar bunun yerine bombalamayı önermese de) ölümcül mantar enfeksiyonlarına karşı bir aşı olmadığı yanlışsız. Bunları tedavi etmek Laf konusu olduğunda, elimizde sadece birkaç ilaç çeşidi var ve bunlar sürekli sağlam bir tedavi sunmuyor. İşin aslı, hücresel seviyede mantarlar ve beşerler birbirine Fazla benzediği için, onlara karşı savaşan ilaçların Aka kısmı, insan bedeni için de zehirlidir. Mantar Enfeksiyonlarına karşı Global Hareket’in aktardığı kadarıyla, mantarlar, sıtmaya kıyasla daha Çok insanın canını alıyor. Hughes, “Mantarlara ait sorun, alet çantamızda onları Denetim edecek Fazla Çok aracımızın olmaması” diyor.
2009 yılında keşfedilen Candida auris üzere Bazen ölümcül mantarlar, elimizdeki mantar önleyici ilaçlara karşı bile kuvvetli bir direnç geliştirdi. Dünya sıhhat Örgütü’nün belirttiği kadarıyla, Candida auris, hastane salgınlarında bulaştığı kurbanlarının yüzde 29 ilâ yüzde 53’ünün canını aldı. Chiller, mantar patojenlerinin Aka kısmının fırsatçı olduğunu ve yalnızca bağışıklığı baskılanmış olan insanlarda Önemli hastalıklara yol açtığını aktarıyor. Chiller, “Ancak artık fırsatçı olmasa da rastgele birimize bulaşabilen mantarlar mevcut. Ve hakikaten endişelendiğim şey, bunların daha bulaşıcı ve daha dirençli bir hale gelmesi” diyor.
KURGU: BEŞERLER ISIRIR VE FİLİZLER MANTARI YAYAR
HBO dizisindeki zombiler, hastalığı yaymak için kurbanlarını ısırmak ya da onlara mantar filizleri aşılamak zorundadır. Gerçek hayatta mantar bulaşması asla bu türlü gerçekleşmez. Mantar enfeksiyonları, tıpkı bir atletteki ayak mantarı yahut saçkıranda olduğu üzere, Aka oranda temas ya da yüzeyler aracılığıyla bulaşır.
Bundan dolayı, Hughes, mantarların bir salgın tehdidi taşıdığını düşünmüyor. “Bir pandemiye, yani Biricik bir tıbbın bütün dünyayı geniş ölçüde etkilediği bir hadiseye baktığımızda… sadece bulaşma yollarının tabiatı gereği bile, mantarlar için beklenen görünmüyor” diyor. Mantar patojenlerinin Aka kısmı, öbür beşerlerle temas etmekten fazla etraftan bulaşır. Mantar sporlarını her Vakit solursunuz. Bunlarla birden fazla Vakit insan bağışıklık sistemi ilgilenir. Öte yandan, şayet bağışıklık sisteminiz bir hastalık ya da kullandığınız ilaçlar nedeniyle zayıfsa, bu mantar içinizde serpilebilir.
Özellikle de hastaneler ve hapishaneler bundan Dolayı salgınlara meyillidir. İnsanları hasta eden mantarların Aka kısmı, bağışıklığı baskılanmış beşerler bir ortaya geldiğinde ya da birçok insan yakın temas halindeyken ve ortak yüzeyleri paylaşırken en üst düzeyde yayılır. ‘Vadi Humması’ üzere Bazen daha tehlikeli mantar hastalıkları havadaki sporlardan bulaşır ve bunlar sağlıklı insanları bile hasta edebilir. Van Rhijn, “Gerçek hayattaki kâbus senaryosu, buna misal mantarların daha Çok hasar yaratması ve görece hafif bir enfeksiyondan ömrü tehdit eden bir enfeksiyona dönüşmesi” diyor.
GERÇEK: ARTAN SICAKLIKLAR TEHDİDİ BÜYÜTEBİLİR
Candida auris salgınları, gizemli biçimde, 2010’lu yıllarda tıpkı anda üç farklı kıtada birbirinden Müstakil biçimde ortaya çıktı. Bu salgınlar ortasında Aleni bir temas ya da temas var değildi. Bazen ilim insanları, ilişki çizgisinin iklim değişikliği olduğunu düşünüyor. Global sıcaklıklar artarken her şey üzere mantarlar da bu duruma Ahenk sağlamak zorundalar. Daha Çok sayıda mantar daha yüksek sıcaklıklara Ahenk sağlarken daha fazlası da insan bedeni onları yüksek ateşle öldürmeye çalıştığında dahi insan vücudunun ısısında hayatta kalabilir ve çoğalabilir.
‘The Last of Us’ dizisinin açılış sahnesi, 1968 yılında bir ilim beşerinin bir TV sunucusuna hafif seviyedeki global ısınmanın yeni mantar harika patojenleri ortaya çıkarabileceğini söylemesiyle, bu duruma parmak basıyor. Dünya sıhhat Örgütü geçen yılın ekim ayında yayınladığı birinci mantar patojenleri listesinde, Cryptococcus’la Birlikte Candida auris’i birinci dört öncelikten biri olarak sıralıyordu. İklim değişikliği, mantarların insanlığa verdiği ziyanı çoğaltabilecek etkenlerden yalnızca bir tanesi.
Tıpkı daha evvelki HIV/AIDS gibisi viral hastalıklar üzere, Covid-19 salgını da daha Çok insanı mantar enfeksiyonlarına karşı hisli bir hale getirdi. Bir Öbür risk faktörü de bağışıklık sistemini baskılayan ve mantarlar üzere öteki enfeksiyonlar karşısında daha korunmasız hale getiren ilaçlar kullanma değerine, daha Çok insanın hayat kurtaran ameliyatlar olmasına imkân tanıyan gelişim evresindeki tıbbi teknolojiden kaynaklanıyor. Chiller, “Burada nitekim de insanların dikkatini çekmek ve ziyadesiyle havalı ilim kurgu olasılıklarını öngörmek isteyen bir diziden Laf ediyoruz. Ve bu muhteşem” diyor: “Özellikle de bağışıklığı baskılanmış durumda olan ya da hastanede yatan bireylerde kısaca, mantarı düşünmemiz gerek. İnsanların hayatını kurtarmanın en yeterli yolu, erken teşhis ve tedavidir.”
Yazının yepyenisi Business Insider sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Yorum Yok