Carsten Welsch
Star Wars: The Rise of Skywalker (Yıldız Savaşları: Skywalker’ın Yükselişi), destansı Star Wars serisinin son sineması, 19 Aralık’ta büyük ekranlara yansıdı. Genel olarak bilim kurgu -ve bilhassa de Star Wars- hayli tanınan bir tıp; zira ekranda izlediğimiz akıllara sakinlik veren teknolojinin bir gün gerçekleşebileceği fikri, heyecan verici bir mümkünlük.
Fakat Star Wars’ta neler bilim, neler kurgu? Teknoloji gerçek bilimin önünden gidiyor olabilir mi?
GÜÇ(LER)
‘Güç’, Star Wars kozmosunun odağında yer alır. Obi Wan Kenobi’nin bir vakitler Luke Skywalker’a açıkladığı üzere “Güç, bir Jedi’a (‘Ceday’ biçiminde söylem edilir/ç.n.) güçlerini verir. O, tüm canlıların yarattığı bir güç alanıdır. Bizi kuşatır, içimize dolar, galaksiyi birbirine bağlar”. Fakat bunu destekleyecek bilimsel bir bulgu mevcut mu?
Şu anki anlayışımız, kainatta dört temel güç olduğunu kabul eder: Elektromanyetik kuvvet, kütle çekimi kuvveti ve atom çekirdeğini ve parçacıklarını denetim eden iki farklı kuvvet daha…
Bununla birlikte, bu güçleri tanımlamak için farklı fizik teorilerine gereksiniminiz var. Nükleer kuvvetleri açıklayan Kuantum Mekaniği, kütle çekimini tanımlayan Genel Görelilik teorisiyle uyumlu değildir. Bu teorileri bir ortaya getirmeye ve tüm güçleri bir ‘kuvvet’ altında birleştirmeye çalışmak, adeta fiziğin Kutsal Kase’sidir.*
Yıldız Savaşları’nda kullanılan ‘bilimin’ büyük kısmı, bilimsel destekten mahrumdur. Görsel: makale müellifi Carsten Welsch.
Öte yandan bilim, ‘her şeyi kuşatan’ bir güç alanı fikrini desteklemiyor. İşin gerçeği, kozmostaki tüm şeyleri çıkardığınızda -galaksiler, gezegenler ve insanlar-, boş alanın kendisinde egzotik bir güç çeşidiyle baş başa kalırsınız. Enteresandır ki, bu tıp bir hiçlik gücü, Yıldız Savaşları’nda atıfta bulunulan güçleri meydana getirebilir. Bununla birlikte, tesiri küçüktür ve mutlaka hiç kimseye özel güçler bahşedemez.
Fizikçiler, cihanın güçlerini keşfetmek için, Büyük Patlama’dan bu yana -bazı durumlarda- meydana gelmemiş olan kuvvetlerle temaslı parçacıkları üretmek ve incelemek için hızlandırıcılar kullanırlar. Bunun bir örneği, İsviçre’de bulunan CERN’deki Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC) tarafından 2012 yılında keşfedilen Higgs Bozonu’ydu.
LHC, dünyadaki en büyük ve en yüksek güçlü hızlandırıcı ve yakında keşif potansiyelini daha da artıracak bir yenileme sürecinden geçecek.
IŞIN KILICI
Işın kılıçları sinema tarihinin en ünlü silahlarından biridir. Jedi ve Sithler tarafından kullanılırlar ve denetim edilebilmeleri için ‘gücün’ bilgisine sahip olmak gerekir. Ne yazık ki, şu anda gerçek dünyada bir ışın kılıcı üretilemez. Temel bir sorun, ışığı bir kaynaktan yayıp sadece bir metre sonra durdurmak için hiçbir yolun olmaması; ışık, bir şeye çarpmadığı sürece sonsuza kadar yol alır. Ayrıyeten, iki ağır ışık demeti birbirinin içinden geçip sarfiyat.
Dahası, ‘ışın kılıcı’ ismi da aldatıcı olabilir. Plazma kullanarak bu mükemmel silaha emsal bir şey yapmanın bir yolu ise şu anda mevcut; plazma, unsurun, yüksek yüklü parçacıklardan oluşan dördüncü haline verilen isimdir. Kılıç plazmadan üretilebilir ve bir elektromanyetik manyetik alanla sonlandırılabilir. Teorik olarak, bu cins bir plazma kılıcı, Star Wars’taki ışın kılıçlarının yaptığı şeylerin birçoğunu yapabilmelidir. Fakat daha ölümcül olabilirler.
Mümkün olsa bile bu türlü bir teknolojiye sahip olmaktan şimdi çok uzaktayız. Plazmalar, çok daha az havalı bir biçimde, metali eritmek ve kaynaklamak için kullanılır. Öte yandan, çalışmalarında yüksek güçlü plazmalar kullanan daha heyecan verici yenilikler de kelam konusu. Örneğin, günümüzde plazmalar, yüklü parçacıkları son derece kısa aralıklarda yüksek suratlara ulaştırmak için kullanılıyor. Bu gelişme, bilim insanlarının LHC üzere mevcut radyofrekans tabanlı hızlandırıcılardan bin kat daha küçük ve çok daha ucuz olan, ayrıyeten evvelkilerden daha kompakt (küçük boyutlarda/ç.n.) parçacık hızlandırıcılar tasarlamasına ve inşa etmesine yardımcı oluyor.
Bu yaklaşımda, yüksek yoğunluklu bir lazer yahut partikül ışını bir plazma ortamı içinden yönlendirilir. Bu, plazmada, bir ırmak yahut göl boyunca süratle yol alan bir teknenin yarattığına emsal bir hareketlenme yaratır. Bu da, yanlışsız anda bu hareketlenme içine enjekte edilen bir yüklü parçacık demetini hızlandırmak için kullanılabilecek güçlü bir elektrik alanın oluşturulmasını sağlar.
Plazma hızlandırıcıların, ultra süratli olguların görüntülenmesinden sanayi için yenilikçi gereçlerin test edilmesine varana kadar her alanda kullanılan kompakt tesislerin de önünü açacağını umuyoruz.
PROTON TORPİDOLARI
Luke Skywalker, birinci Star Wars sinemasında, gezegenleri yok eden dev uzay istasyonu Death Star’ı (Ölüm Yıldızı) yok etmek için ‘proton torpidoları’ kullanıyordu. Star Wars külliyatına nazaran, bunlar yüksek güçlü proton (protonlar nötronlarla birlikte atom çekirdeğini meydana getirir) parçacıklarından oluşan bulutları hür bırakan bir cins patlayıcı savaş başlığıdır. Bu silahlar Star Wars’ta son derece güçlü hareket kabiliyetine ulaşabildiklerinden, farklı maksatlara karşı kullanılabilirler. Buna rağmen, gerçek torpidolar açısından durum bu türlü değil.
Protonlar bunun yerine, 40 yıldan fazla bir müddettir kansere karşı verilen farklı bir savaşta kullanılıyor. Proton ışınları, güçleri tarafından belirlenen sonlu bir ara içindeki dokuya nüfuz ediyorlar. Bu gücün büyük kısmını makul bir yere yöneltip amaçtaki tümörü yok edebiliyor, bununla birlikte sağlıklı dokuyu koruyabiliyorlar. Bu, kanser alanında süratle ilerleyen bir tedavi prosedürü haline geliyor.
Parçacık hızlandırıcı ve klinik uzmanları, teknolojiyi daha da geliştirebilmek için, çevrimiçi ışın izleme yoluyla proton ışınlarını daha uygun denetim etmenin yollarını araştırıyorlar. Başkalarının yanı sıra, birinci olarak LHC için geliştirilen aletler, tedavi ışınının detaylı özelliklerini ona dokunmadan ölçmek emeliyle kullanılır. Bu sistem, tümörlerin daha hassas bir formda hedeflenmesine ve tıpkı vakitte makine heyetim müddetlerini azaltmaya yardımcı olur; bunların yanı sıra daha fazla hastanın tedavi edilmesine imkan sağlar.
DROİDLER
Şu anda R2D2 yahut C3PO üzere droidler üretemesek de Büyük Data Bilimi, makine tahsili ve yapay zekâ alanındaki araştırmalar bu cins teknolojileri daha da yakınımıza getiriyor. Şu ana dek, yapay zekâ bir şeyleri sınıflandırabilir, oyun oynayabilir, bir hastalığı teşhis edebilir ve bilimsel keşiflerle ilgili varsayım yürütebilir hale geldi. Buna karşın, (yapay zekâ/ç.n.) şimdi genel bir zekâ geliştirmekten hâlâ çok uzakta ve sohbeti çok tatsız.
En son sinemanın fragmanında, Luke Skywalker’ın söz ettiği üzere: “Bildiğimiz her şeyin ötesine geçtik.”
İşte bu benim ve başka araştırmacıların tam manasıyla yapmaya çalıştığı şey. Hâl böyleyken, umalım ki bu makale, önümüzdeki 40 yılda yeni kuşak bilim insanları haline gelerek, bilim alanında neler başarabileceğini hayal eden birtakım okuyuculara ilham versin.
*Kutsal Kâse ya da Kutsal Kâse, İsa’nın son akşam yemeğinde kullandığı argüman edilen ve mucizevi güçleri olduğuna inanılan kaptır. Aramatyalı Yusuf’un, çarmıha gerilen İsa’nın damlayan kanını Kutsal Kâse’ye koyduğuna inanılır.
Yazının aslı The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Yorum Yok