Sermayeden bağımsız bir sosyal medya hayal mi?

Son devirde ABD’li milyarder Elon Musk’ın Twitter’ı satın alması toplumsal medyada ‘sermaye tekeli’ tartışmasını bir Kez daha gündeme getirdi. Ferdî bilgilerin güvenliği, algoritmalar, toplumsal medya şirketlerinin devletlerle olan bağlantıları üzere hususlar zati Telaş verici gündemlerdi.

Peki lakin Musk’ın Twitter’ı, var durumu daha da dayanılmaz bir hale getirecek mi? Elon Musk’ın emeli ne? Twitter’a alternatif ve inançlı mecralar Mevcut mı? Toplumsal medyanın kontrol hakkı şirketlere ya da devletlere verilmeyecekse kime verilecek?

Medya, bilişim ve kolektif hareketler üzerine çalışan müellif ve tercüman Ülke Saraçoğlu ile konuştuk. Sermayeden Müstakil bir medyanın Hayal olup olmadığını tartıştığımız Saraçoğlu, teknik tarafın ‘en kolay’ kısım olduğunu lisana getirdi, “Sermaye ve devletlerden büsbütün Müstakil bir kamusal alandan Laf edebilmek için bu nizamın yıkılmış olması gerekir” dedi.

‘SATILABİLECEK BİR ŞEY YAPARSANIZ, BİR GÜN KESİNLİKLE SATILIR’

Önce kısa lakin en Fazla merak edilen soruyla kelama başlayalım. Elon Musk neden Twitter’ı satın aldı?

Elon Musk’ın Twitter’ı satın alacağını duyurduğu nisan ayından beri bu husus farklı formlarda tartışılıyor. Satış sürecinin akabinde Musk’ın bir sıra atağıyla de bu tartışmalar uygunca ağırlaştı. Bu satın almanın görebildiğimiz kadarıyla pek Fazla nedeni var.

Elon Musk yarattığı ‘teknolojik öncü’ imajını Twitter üzerinden pekiştirmeyi deneyecek ve bütün şirketleri için propaganda kanalı olarak Twitter’ı tesirli bir halde kullanacak. Musk, siyasal problemlere dair görüşlerini de (ki sağ, milliyetçi görüşler bunlar) Anlatım etmekten çekinmeyen biri. Twitter’ı bu manada hem kendisinin hem de ABD’nin çıkarları için kullanacağına dair hiçbir Kuşku yok. Yani ‘ifade özgürlüğünü’ onların anladığı manasıyla kullanmaktan çekinmeyecek. Bu ortada Musk’ın satın almasının akabinde sağ fenomenlerin Twitter’ı “Şimdi özgürce konuşabileceğimiz bir yere dönüşecek” diyerek kutlamalarını da gözden kaçırmamak gerekiyor.

Twitter’la ilgili en Fazla tartışılan mevzulardan biri de var gücüne karşın, Mevcut olan modelin şirketin Daimi ziyan açıklamasının önüne geçememesi, yani yüzlerce milyon kullanıcıya Karşın paraya çevirme kriziydi. Musk, muhtemelen Twitter’ı daha kârlı bir hale getirebilecek bir model üzerinde çalışıyor ve onaylı kullanıcılardan aylık fiyat alınması atılımı tahminen de bunun birinci adımı.

Tesla, SpaceX (ve alt projesi Starlink), Boring Company, Tesla Energy, Neuralink… Musk’ın sahibi olduğu şirketler listesi uzayıp gidiyor. Bunların birbirlerinin araştırma-geliştirme yeri olabilme potansiyeline, bir de öbür tanınan toplumsal medya mecraları kadar olmasa da Yeniden de hiç azımsanmayacak bir kullanıcı sayısına sahip Twitter eklendi. Twitter kullanıcılarından elde edilebilecek bilgi ve üst dataların Öbür şirketlerle paylaşılması tehlikesi karşımıza Fazla Önemli bir Problem olarak çıkacak üzere görünüyor.

Asıl soru Tekrar beliriyor. Satılabilecek bir şey yaparsanız, kapitalizm yıkılmadığı surece o elbette bir gün satılacaktır. Liberallerin göklere taşıdığı ‘özgürlükçü hippi’ Jack Dorsey’in Twitter’ı bir gün satılacaktı ve de satıldı.

KULLANICILARI NELER BEKLİYOR?

Peki lakin neden Musk’ın bu satın alımı dünya çapında bir ‘tantana’ yarattı? Twitter daha öncesinde Özgür ve emniyetli bir platformdu da Musk mı buna Mani oldu? Elon Musk ile Bir arada Twitter’ı neler bekliyor?

Ne Twitter ne de Facebook yahut Instagram üzere mecralar, hiçbir Vakit Özgür ve emniyetli platformlar değillerdi. Kâr hedefi güden şirketlerin sahibi olduğu, nasıl çalıştıklarını tam olarak göremediğimiz (kodlarının erişime Aleni olmaması), bilgilerimizi başta reklamcılık iç olmak üzere pek Fazla maksatla kullanan bu mecralara neden özgürlük ve güvenilirlik rolü atfedelim ki? Fakat yükselen hareketler ve kendilerini Anlatım etme kanalları yeterlice sıkışan beşerler için bir potansiyel taşıyorlardı ve bu potansiyel 2008 ekonomik erizi sonrasında patlak veren hareketlerde simgeleştiği üzere pek Fazla halde kullanıldı, hâlâ da kullanılıyor.

Bizim coğrafyamızda ise anne akımdan yandaşa hakikat seyreden medya ortamında nitekim tesirli bir araca dönüştüler. Seyahat Parkı protestoları devrinde, ‘penguen medyası’ karşısında hepimizin bir biçimde iç olduğu araçlar olarak çokça kullanıldılar. O günden beri de örgütlü trollere, yasal sınırlamalara Karşın tesirli bir formda kullanılıyorlar. nihayet periyotta maddelerle sınırlanmaya çalışılmaları da bu tesirli kullanımın yarattığı ve seçim devrinde yaratacağı ‘rahatsızlığı’ gösteriyor.

Musk sonrası Twitter’da neler olacağının fragmanını 1 aydır izliyoruz. Şirkette pek Fazla çalışanın işten çıkarılması, kalanların ağır baskı görmesi, doğrulanmış kullanıcılar için 8 dolar talebi, Trump’la ilgili anket, her yerinden erkeklik akan ve şirketlerinde yüklü olarak erkekleri çalıştırdığı bilinen Musk’ın Trump’la ilgili daha sonra paylaştığı eril görsel… En başta da konuştuğumuz pek Fazla neden de iç olmak üzere, ileride hem çalışanları hem de kullanıcıları hoş günlerin beklemediği ortada.

‘ABD’NİN ÇIKARI GÖZETİLİYOR’

Aslında toplumsal medyaya sahip Biricik milyarder Musk değil. Amazon ya da Meta (Facebook) üzere mecralara baktığımızda Tekrar milyarderleri görüyoruz. Bu milyarderler neden bir ‘sosyal medya’ arayışında?

Evet, Sorun nitekim Musk’ta cisimleşse de, hiçbiri başkasından daha temiz değil. Jeff Bezos, Mark Zuckerberg, Bill Gates ve Larry Page üzere isimlerin sahibi olduğu şirketler rekabet tabanında, Ulusal ve milletlerarası çıkarlar ortasındaki krizlerden de faydalanarak, büyüyen ve ‘ümit Mevcut eden’ pek Fazla şirketi satın alıp farklı alanlara giriyorlar. Bu, Yapay zekâ alanındaki satın almalar da olabiliyor (Google’ın DeepMind’ı satın alması vb.). Ya da en Kıymetli problemlerden biri olan güç alanında bir şirketin alınması yahut yeni bir yatırım biçiminde de olabiliyor (Bill Gates’in Breakthrough Energy’yi kurması vb.).

En geniş manasıyla, medya ise data gücü üzere pek Fazla nedenle Bir arada yaratmaya çalıştıkları imaj (vizyoner, öngörülü, geleceğe taşıyan vb. saçmalıklar) açısından da Aka Ehemmiyet taşıyor. örneğin Jeff Bezos, The Washington Post’u satın alarak medya alanına Önemli bir ‘yatırım’ yaparken, Musk Twitter’ı satın alabiliyor. Alışılmış pek Fazla atak, ABD’nin çıkarları gözetilerek yapılıyor. ABD, Çin ve Rusya karşısında bu şirketler ve araçları (askeri teknoloji yatırımları da dahil) epey Aka bir fonksiyon görüyorlar.

Bir de Doğal toplumsal medya başlığında konuştuğumuz bu mecraların, yalnızca bir medya aracı yahut alanı olarak görülmemesi gerektiğini belirtmek gerekiyor. Bu mecralar artık hem istihbarat fonksiyonuna sahip hem de Yapay zekâ vb. teknolojik araçlarının test edildiği bir ar-ge platformu olarak da hizmet ediyorlar. Haliyle, bahsi geçen isimler ya da benzerleri buralarda da varlık göstermek isteyecekler.

‘SEVİMLİ KEDİ VİDEOSU’ TEHLİKELİ Mİ?

Son devirde bir kelimeyi daha sık duymaya başladık: Algoritma. Yalnızca Twitter değil, Derhal derhal bütün toplumsal mecralar için bahsedebileceğimiz bir gündem bu. Nitekim de kullandığımız platformlarda toplumsal medya içeriğinin Aka bir kısmı bizim tercihlerimiz dışında oluşuyor. Hem reklamlarla hem de neredeyse ‘bizi bizden daha âlâ tanıdığı’ savındaki bu algoritma tarafından önümüze konulan şeylerle boğuşuyoruz. Algoritma sandığımız kadar suçsuz bir şey midir? Günahsız bile olsa bizi kendi dünyamızla sonlandırıyor oluşu, siyasi manada da can sıkıcı sayılmaz mı?

Algoritma tarifi olarak, makul bir sorunu çözmek yahut makul bir vazifesi yerine getirmek için izlenecek adımlar dizisi diyebiliriz. Algoritma tartışmaları, bahsi geçen kâr emeli güden toplumsal medya mecralarında ise bu mecraların kodlarının kapalı kaynak kodlu olmaları nedeniyle nasıl çalıştıklarının tam olarak incelenememesi ve denetlenememesi biçiminde karşımıza çıkıyor. Yani aslında biz bu mecraların nasıl işlediğini tam olarak bilemiyoruz. Evet tecrübelerimiz ve müşahedelerimiz Mevcut lakin bunlar işleyişi tam manasıyla anlamak açısından yetersiz. Üstelik bu işleyişi denetleme yahut değiştirme imkanına da sahip değiliz. Haliyle tanınan, sponsorlu ve siyasal olarak yakın bulmadığımız gönderiler karşımıza sıklıkla çıkabiliyor ve biz bu duruma çoğunlukla müdahale edemiyoruz. Cümbüş içeren gönderilerin, Olumlu bir his durumunun (sevimli kedi görüntüleri izleme tuzağı vb.) Daimi olarak gösterilmesi de (ve kimi durumlarda gösterilmemesi de) Öbür bir tehlike.

Algoritmalarla ilgili bu Sıkıntı bilgiye erişimimizden (Google aramaları vb.), müzik dinleme (Spotify, YouTube vb.) yahut sinema izleme (Netflix vb.) alışkanlıklarımıza kadar pek Fazla yerde daha karşımıza çıkıyor. Kendimizi muhakkak bir görüntüde oluşan kara delikte (örn. ‘Evgeny Grinko-Valse’ görüntüsü çoğumuzun karşısına tekrar tekrar çıkmıştır) bulabiliyoruz. Olağan eşitler ortasında heyeti olmayan bir bağın karar sürdüğü internet ortamında bu, Aka şirketler ve anne akım siyasetçilerin lehine dönüşürken bizler için nihayet derece dezavantajlı bir durum da yaratıyor.

Algoritmalarla ilgili krizin bu konuştuğumuz boyutlarından öteki, daha tehlikeli kısımları da mevcut. Şayet bahsi geçen rastgele bir yazılım, Yapay zekâ teknikleri kullanılarak bilgili bir eğitim seti üzerinden eğitilmişse ve bilgi seti pek Fazla açıdan taraflıysa yazılım da taraflı olur. ABD’den Örnek verelim buna. Diyelim Aka bir yazılım şirketinin evvelki işe alım kararları (ve bu kararlarda ABD’li, ak ve erkek bireyler çoğunlukla tercih edilmişse, ki bu Fazla olasıdır) bir bilgi seti olarak dikkate alınmış ve yazılım bunun üzerinden eğitilmişse, yazılım yeni işçi seçiminde var bütün ayrımcılıkları tekrar üretmeye (mesela ABD’li olmayan Siyah bir bayanı şartları sağlayamadığı için işe almayabilir) yatkın olacaktır. Bizim coğrafyamızda da Emniyet soruşturmalarında tahminen benzeri bir algoritma işliyordur, bilemiyoruz.

Haliyle algoritmalarla ilgili tarafsızlık tezleri gerçeklikten hayli uzak. Bu kadar ayrımcı ve sömürgen bir dünyada, denetleyemediğimiz, müdahale edemediğimiz bütün algoritmalar daima misal bir riski barındıracaktır.

SOSYAL MEDYANIN KONTROLÜ NASIL SAĞLANABİLİR?

Öyle ya da bu türlü Twitter, bir manada insanların fikirlerini söylediği ‘kamu meydanı’ fonksiyonu görüyor. Bugün, Musk örneğinde bu devasa meydanın bir şahsa devredilebildiğini bir Defa daha gördük. Sermayenin toplumsal medya üzerindeki hâkimiyetinden şikâyet ediyoruz fakat bu meydanı kim denetlemeli? sıhhat ya da eğitim üzere hizmetlerin kamulaştırılıp devlet inhisarına girmesi sol-sosyalist talepler çerçevesinde savunuluyor. Fakat birebir şeyi irtibat konusunda söyleyemiyoruz. Bağlantı hizmetlerinin Özel kapital yerine devlet inhisarına girmesi Anlatım özgürlüğü için bir tehdit değil mi? Öyleyse bu düzenek nasıl yaratılmalı?

Evet, bu mevzunun çoğunlukla ya üzerinden atlanıyor ya da riskli diye “Hiç bulaşmayalım” deniyor. Alışılmış ülkelerin özgün şartları da bu husus üzerine düşünme pratiğini etkileyebiliyor. Daha Evvel de bahsi geçen ve meclisten geçen nihayet sansür yasasında yer Meydan toplumsal medya şirketlerinin temsilcilik açma sorunu bu türlü bir husus. Olağanda şirketlerin egemenliğine ve vergi kaçırma vb. pek Fazla mümkün hareketine karşı bu Değerli olabilecek bir atak. Fakat bu, siyasal iktidarın kendisine muhalif olan herkese karşı direkt kullanabileceği bir şey olacak. Böylece, sıkışık bir tabanda bu hususa dair siyaset belirlemek güç olabiliyor.

Bu noktada, “İletişimi bir kamusallık tabanında nasıl görmeliyiz?” sorusunu sormak gerekiyor. Her kişinin kolaylıkla iç olabildiği (sınıfsal farkların engelleyemediği), işleyişin büsbütün şeffaf olduğu (yazılımlar Laf hususuysa Özel mülk, kapalı kaynak kodlu yazılımlar yerine Aleni kaynak kodlara sahip Özgür yazılımlardan Laf ediyoruz), kullanım prensiplerinin ortaklaşa belirlendiği, her türlü ayrımcılığın önüne geçilen bir irtibat ortamından Laf etmek en düzgünü. Böylesi bir ortamı yaratma etabında, işin en kolay kısmı sanırım teknik tarafı. Akla en yatkın seçenek merkezsiz, öz-örgütlü bağlantı araçları ve tabanları yaratmak. Bu araçları denetleme işini devlet yerine öz-örgütlülüğü yaratanlara vermek ve bu öz-örgütlülüklerin birbirleriyle bağlantı kurma tabanını makul prensipler çerçevesinde planlamak mümkün.

‘AYKIRI TOHUM SAÇABİLME GÜCÜMÜZ VAR’

Sermayeden ve devletlerden Müstakil bir halk meydanı talep edilebilir mi? Böylesi bir talep gerçekçi mi? Bugün kimi örneklerden bahsedebilir miyiz?

Önce Olumsuz tabloyu çizelim. Yalnızca toplumsal medya mecralarından bahsederken bile bu türlü bir Müstakil varlık oluşturmanın ne kadar güç olduğunu görebiliyoruz. kapital ve devletlerden büsbütün Müstakil bir kamusal alandan Laf edebilmek için bu nizamın yıkılmış olması gerekir. Üzerine Fazla konuşmadığımız lakin Fazla kritik olan donanım ve altyapı sorunları Mevcut mesela. Bu üzere ‘kamusal alanlara’ girebilmek için kullandığımız telefon, bilgisayar vb. bütün aygıtların üretimi inhisar halindeki şirketlerin elinde. Üstelik bu alanlara erişim için gereksinim duyduğumuz altyapı da (İnternet kontağı, elektrik vb.) devletlerin ya da özelleştirmelerle şirketlerin egemenliğinde. Coğrafyalar ortasında altyapıya erişim konusunda Önemli eşitsizlikler de Laf konusu. Pek Fazla insanın pak suya erişemediği bir dünyada, internet irtibatıyla erişilebilen kamusal alanlara eşit bir biçimde iç olmaktan Laf etmek ne kadar mantıklı, üzerine düşünmek lazım.

Meselenin bir Öbür boyutu da kâr maksadı güden, algoritmalarının nasıl işlediğini tam olarak bilemediğimiz bu mecraların, datalarımız üzerinde de Aka bir tahakküme sahip olmaları. Çoğunlukla okumadığımız kullanıcı kontratlarıyla -ki bizim okuyamayacağımız biçimde yazılmışlardır- data kullanım müsaadelerini onlara devrediyoruz ve reklamcılık başta olmak üzere pek Fazla hedefle bilgilerimiz işleniyor, birbirleriyle ilişkilendiriliyor.

Yasal imkanlar da kapital ve devlete Öbür bir Güç veriyor. Yakın vakitte gündemimize ağır bir biçimde giren sansür yasasının yanı Dizi fikri mülkiyet ve telif maddeleri da, büsbütün Müstakil bir kamusal Meydan kurmamızı engellemede Aka bir Ceviz niteliğinde.

Tabii her şey bu Olumsuz tablodan ibaret değil. Binlerce yıldır ‘aykırı tohumlar’ saçabilme gücümüz var. İnternet irtibatlı iletişim dünyasında da birinci günlerden beri -farklı saiklere sahip olsalar da- pek Fazla Örnek çıktı, çıkacak da. Şirketlerin egemenliğinde olmayan, merkezsiz teknik yapıları üzere özellikleri ile sansürü atlatan, telif maddelerine ve kâr maksadına karşı yasal yerde gedikler açan ‘copyleft’ yahut ‘copyfarleft’ üzere lisansların oluşturulması için pek Fazla gayret var. nihayet periyotta Twitter tartışmalarıyla bir seviyede popülerliğe kavuşan Mastodon bu türlü bir Örnek mesela. Riseup kolektifinin geliştirdiği araçları ya da Wikipedia’yı da bu bağlama yerleştirebiliriz.

Bize bu kurumuş irtibat yerinde çatlaklar yaratmak ve bu çatlaklardan yeni tohumlar yeşertmek vazifesi düşüyor. El ele verip bunu başarabiliriz.