‘Ölü Şair’in anlattıkları

Eğitim, Gelecek, Kültür-Sanat Nis 06, 2023 Yorum Yok

Efe Murad’ın ‘Ölü Şair’ romanı İthaki Yayınları tarafından Muhalif Seyir dizisi bünyesinde yayımlandı. Kitap, Viyana’nın seçkin etrafında kendini sorgulayan bir bireyin çağrışım, düşünüm, kimi de sanrı dolu zihnine okuru buyur ediyor.

Efe Murad, 1987 yılında İstanbul’da doğdu. Robert Koleji’nin akabinde Princeton Üniversitesi’nde ideoloji ve Siyaset bilimi okudu. Sonrasında ise Harvard Üniversitesi’nde Osmanlı Tarihi ve İslam İdeolojisi alanlarında yüksek lisansını ve doktorasını tamamladı. Ezra Pound’un ‘Kantolar’ı olmak üzere on çevirisi bulunan müellifin aylaklık ve şiir üstüne Kadıköy’e dair müşahedelerini ve düşünümlerini aktardığı ‘The Pleasures of Empty Lots’ isimli kitabı 2021 yılında yayımlandı. Şu Lahza Wellesley College’da tarih ve yazma dersleri veren Murad’ın yeni kitabı ‘Ölü Şair’ İthaki Yayınları’nın, editörlüğünü Beyza Ertem’in üstlendiği ‘Aykırı Seyir’ dizisi bünyesinde yayımlandı.

Yazın insanları Özellikle roman cinsinde birçok deneye başvurmuşlar yeni biçemler denemişlerdir. Bu süreçte klasik manada kurgu iskeletine dayanan roman çeşidi de evrim geçirerek niyet ve çağrışımlara kapısını açmış, böylelikle kurgunun Geri plana atıldığı eserler çoğalmıştır. Hatta Georges Perec üzere Bazen kalemler deneyselin hudutlarını zorlamıştır. Mesela, Perec bir kafeye oturmuş, oradaki müşahedelerini saat saat not ederek bir ‘Bir Paris Semtinin Tüketilme Denemesi’ başlıklı yapıtını oluşturmuştur. Burada muharririn emeli gündelik akışın da tıpkı kurgu kadar şaşırtan olduğunu belirtmek olsa gerek. Özetle, insanın çağrışımları, düşündükleri, gözlemledikleri bağımsız olarak kurgusal ve büyüleyicidir zira öz itibariyle oyunsudur. Tıpkı Beyza Ertem’in önsözde belirttiği üzere: “Tüm oyunlar keşfedilmiş olabilir Ama hepsini Birlikte oynamış olamayız.”

‘Ölü Şair’ de bu türlü oyunsu ve düşü bir metin. Kurgusal yapı, başkahramanın Kulturkontakt’ın davetlisi olarak Viyana’daki Schloss’ta saray muhitine ve seçkin bir etrafa girişine ve burada şiirsel metinler Yazı işini birincinin reddedip sonra kabul etmesine dayanmakta. Bu yapının içerisinde okur, kendini müellifin zihnindeki alışılmadık seyirde buluyor. Bu zihinde irdelenen birçok sorunsal mevcut. Bu sorunsalların bir kısmı ‘sistem’, bir kısmı da ‘metafizik poetika’ odaklı. Birincinin, uzama dair sorgulamaya değinirsek Viyana ve etrafı ‘mutenalaştırılan’ yani ‘seçkinleştirilen’ bir uzam olarak karşımızda. Buradan hareketle Henri Lefebvre’in yetmişli yıllarda ortaya koyduğu üzere yerin politize edilişi Laf konusu zira artık uzam da mübadele bedeli kazanarak hem metalaşıyor hem de yeni bir tahakküm alanı haline geliyor. İskân. Böylece uzam, insanların rastgele bulundukları bir ortamdan çıkarak hükümranın tahakküm bağları ekseninde planlanan ve dizayn edilen bir aygıta dönüşmekte. Bu aygıtın çarklarını çeviren ise kitapta Özellikle komünün zıttı olarak vurgulanan bürokrasi. Bürokrasi çarkları çevirmekle kalmıyor, uzamlara ‘aşılanan’ endişelerin işleyişini de düzenliyor. Böylece iktidar katalizatörleri beşere istediği formu bizatihi vermekten Fazla onun ‘ideal’ biçime zaten bürünmesini sağlayan ahlak, kültür, din üzere soyut pahalar üretiyor. Bu bedellerden ‘bekâ’ uğruna istediği ‘gıdayı’ Meydan insan kendini gündeliklik olgusu içerisinde tekdüzeleştiriyor. Öbür bir deyişle iktidar sembolleri tarafından yönetiliyor: Dehşet maddeleri. Halbuki kitabın da değindiği üzere birey lakin korkusunu ifşa ederse hiçlik -diyalektik bakımdan varlık- noktasına varabilir. Roman kahramanı hepsinin ayırdında olmaktan huzursuz. Bu farkındalığı birçok Vakit ‘alev’ imgesiyle gösteriyor üzere. ‘Alev’ imgesinin ne olduğunu tam manasıyla kestirmek Güç olsa da karşılıksız sevgi agapenin zıttı olan erosu imliyor güya. Çünkü eros insancıl olan itkidir. Her Vakit makul, saf ve karşılıksız değil, Bazen Vakit akılla çelişen, kimi kirli, birçok Vakit da karşılık gözeten bir sevgi biçimidir. Neoliberal şeffaflık toplumunda yok edilmeye çalışılandır. ‘Korumalı’ değil ‘korumasız’ bir toplumun temelidir. Bu şuuru ‘paranteze’ almak ise Mevcut ile yok ortasındaki kristal ‘virütik hakikat’ ile perdesiz karşılaşmaktır. Taklitsiz ve intihalsiz.

“Bu kenti terk edeceğini söyleyen herkes, sonunda bu kentte tıkılı kalmıştır. Yeşil alanlar, turistik eşya satan dükkânlar, halk binaları, sağa sola dikilmiş heykeller, yolların ayırdığı adalar. Hepsinin gerisinde Viyana’nın ideolojisi var. Ufak burjuva düşlerini yalar. Anlık düşleri, içinden fışkıran besinlerle avutarak.” (s.79)

Kahraman nazar açısıyla yazılan kitabın başkahramanı, şiiri -ve kelimeleri- bu düzey içerisinde bir yarık açmaya muktedir görmekle Birlikte müşterek akıl ve müşterek Bellek kavramlarını sorgulamak, Aleni zihne ulaşmak için de bir yöntem olarak görüyor. Bunun en çarpıcı örneği ise Kaygusuz Abdal’ın ‘ebedi müritleri olduklarını argüman eden’ madde-şairleri. Anlatıya nazaran bu şairler eşyanın tabiatına hükmedebilirler, eşyayı devinim ettirebilir, yok edebilir, oluşturabilir, hatta ölüyü bile diriltebilirlermiş. Pek Doğal olarak şiirleri de oluştuktan sonra yok olmak zorundadır. İbn Teymiyye bunu ‘gerçekdışı bir ayaklanma’ olarak niteler. Yani sözlere tam manasıyla nüfuz etmeye muktedir olan bir insan direniş halindedir: İsyan.

İsyanın ahengiyle kol kola yürüyen bir de ‘nisyan’ kavramı Mevcut doğal: Bilindik lafızdır, öğretmen Naci’ye ilişkin, hafıza-i beşer nisyan ile maluldür. Bazılarınca insan sözünün kökeni unutmak fiiline dayanır. Böylece insanın sakatlığı unutmak olarak düşünülmüştür. Kitapta buna dair de bir kıssa mevcut: Her şeyin tarihçisi. Rivayete nazaran bu kimse gördüğü her şeyi yazıya aktarıyormuş. Bir Vakit sonra müritlerini de her tarafa göndermiş ve onlardan gelen bilgileri de işlemiş. Lakin bir Vakit gelince kendi kıssasını yazmadığı için bu ‘mufassal tarihin’ Noksan olduğunu ayrım ederek ölmesine yakın bir vakitte kendisini de çalakalem eklemiş. Esasen Biricik başına günümüzün dev bilgisayarları, üstün işletim sistemleri, fiberoptik teknolojisi üzere çalışmış. Pekala her şeyin tarihini yazmakla müşterek akla ve hafızaya ulaşılır mı?.. Metni Temel alırsak sıkıntı. Fakat Kıymetli olan sorunun yanıtından çok madde-şairlerinin ve her şeyin tarihçisinin ortak paydası: Eşyanın hakikatine ulaşma gayesi. Açarsak, madde-sûret ilişkisini/ikilemini/birliğini batınen yahut zahiren çözmek. Kaygusuz Abdal’ın tabiriyle aşk otuna kavuşmak ki kitabın epigrafı aşk otunun geçtiği şiirden alınmış: bir şahıs kim hayrandır yer gök anne seyrandır. Bu mısra, pek Fazla halde okunabilir. Hayran: Gözlemci, şaşkın, takdir edilen, başı [esrardan] dumanlı. Seyran: Bakan, gezen, dolaşan, açılan, ferahlayan. Aşk otunu tüttüren başı dumanlı şahıs dünyaya baktıkça, rasat yaptıkça şaşırır zira yer ve gök gözünde berraklaşır, o denli ki ikisi de bu kimsenin içinde dolaşır, diye düşünülebilir. Metnin çağrışım kısımlarındaki cigara sahnelerini hesaba katarsak epigraf daha manalı gelir. Alışılmış, bu sırra ulaşan kişinin yok olmaklığa mahkûm olduğunu da eklemeli. Meyyit şair.

“Eğer orada oluşun bir manası varsa, boşluğun da bir manası vardır. Boşluğun sırrı bizim anlayabileceğimiz bir şey değil.” (s.158)

Özetle, yiğit Murad’ın ‘Ölü Şair’ kitabı bütün bu özellikleriyle Birlikte birçok sorunsalı irdeleyen, felsefi katmanlarıyla okuru düşünmeye sevk eden alışılmadık, katmanlı bir roman olarak karşımıza çıkar, diyebiliriz.