DUVAR – Yapay zekâ ve teknolojik gelişmelerde hayret veren gelişmelere tanıklık ediyoruz. bütün bu süreçte kimi salt teknolojik gelişmenin toplumun refah düzeyini yükseltebileceği algısı oluşuyor veya tam karşıtı, ‘robotların işimizi elimizden alacak mı?’ sorusuyla şekillenen kuşkucu bir yaklaşım.
Oysa gerçeği ararken sormamız gereken sorular bu kadar Yalın değil. Teknolojik yeniliklere Karşın çalışma şartlarının kötüleştiği, mesai saatlerinin daha da arttığı bir dünyada yaşıyoruz. Bu nedenle teknoloji ve refah ortasındaki alaka bu kadar Yalın olmasa gerek. Robotların işimizi alıp almayacağı sorusu da birebir formda.
O halde bu robotlar kimin için çalışıyor? Robotlar çalıştığımız işleri tehdit ediyor mu? Teknolojik ilerlemenin toplumsal hayatta kimi değişiklikleri beraberinde getirmesi bütün dünya için geçerli olabilecek bir model mi? Pekala ya bugünkü üzere kâr hırsını değil, toplumsal Yarar gözeten komünist robotların dünyasında yaşasaydık? Temel gereksinimlerin karşılanması, Fazla daha az çalışma saatleri ve boş vakte ulaşmak iddia ettiğimizden daha mı yakınımızda?
Çalışma Ekonomisti Dr. Arif Koşar’ın ‘Robotlar İşimizi Elimizden Alacak Mı?’ isimli kitabı tam da bu sorulara Karşılık arıyor. Kısa bir müddet Evvel Kor Kitap tarafından yayınlanan kitaptan yola çıkarak Koşar ile konuştuk.
‘TEHLİKE, YENİ İŞLERİN GÜVENCESİZLİĞİ’
Lafı hiç dolandırmadan, sizin de kitap isimde belirttiğiniz üzere ‘robotlar işimizi alacak mı?’ diye sorarak kelama başlayalım. Gerçekten bu türlü bir ihtimal Mevcut mı? Robotlaşmadan korkmalı mıyız?
Arif Koşar Robotlar elbette birçok işi elimizden alıyor. “Robotlar işimizi elimizden alacak mı?” sorusuna birinci Evvel bir soruyla yanıt vermek lazım: Ne Amel yapıyorsun? Yani yaptığın işe bağlı. Birtakım işleri robotlar elimizden alacak ki birçok işi tarih boyunca makineler zati insanların elinden aldı. örneğin daktilocular artık kalmadı, adliye önündeki arzuhalciler Fazla azaldı. Direkt değil lakin dolaylı olarak Spotify kaset üreticilerini, CD dükkanlarını bitirdi. Bir fabrikaya bir robot konulduğunda o Amele işsiz kalabiliyor. Birinci dokuma makinesinin, eğirme makinesinin ortaya çıkışından beri personelleri işsiz bıraktı. Bu türlü birçok Örnek verilebilir.
Ancak robotlar ve genel olarak teknoloji çalışanları ortadan kaldırırken ‘sermaye Daimi büyüyor ve yeni yatırımlar yapıyor, yeni yatırımlar yaptıkça yeni işler ortaya çıkıyor’ kapitalist mantığı vardı. Bunun sebeplerine, detaylarına girmeyelim uzatmamak açısından lakin olgusal olarak baktığımızda teknoloji gelişmesine Karşın genel sağduyuya Aksi olmakla Birlikte Amele sınıfı büyüyor. Çalışanların, çalışanların sayısı artıyor. nihayet 30 yılda dünya genelinde Amele sayısı iki kat artarak iki milyarı aştı. Teknoloji gelişiyor, robotlar artıyor, Yapay zeka inanılmaz şeyler yapıyor, hiç düşünülmeyen işleri bile ortadan kaldıracak. Fakat Amele sayısı da artıyor ve artacak üzere de gözüküyor.
Kimisi mantıklı gelen kimisi mantıksız gelen Fazla sayıda yeni Amel ortaya çıkıyor. örneğin yakın vakte kadar toplumsal medya danışmanları, o işleri yapan beşerler, grafikerler, yazılımcılar… Bilgisayar ortaya çıktıktan sonra, işte nihayet 40 senede, bugün dünyada milyonlarca yazılımcı var. mesela ABD’de bilgisayarlar 30 sene içinde 3,5 milyon işi bitirdi, fakat 19,3 milyon yeni işin ortaya çıkmasına vesile oldu. Münasebetiyle Fazla sayıda yeni Amel de ortaya çıkıyor. Yalnızca Türkiye üzere daha orta seviyedeki ülkelerde değil, teknolojik manada daha Geri ülkelerde de; teknolojinin ilerlediği Almanya, ABD üzere ülkelerde de istihdam süratle gelişen teknolojiye Karşın sistemli bir formda artıyor.
Bugünkü asıl soru, teknoloji ile birlikte Amele sınıfının ortadan kalkması ve Tüm toplumun işsiz kalması üzere bir distopya değil. İşsizlik var, konjonktürel olarak artabilir-azalabilir, önümüzdeki süreçte daha Önemli bir Problem haline de gelebilir lakin toplumun büsbütün işsiz kaldığı, kapitalizmin ‘kapitalizm’ olmaktan çıktığı bir dünyaya gerçek gitmiyoruz, tehlike bu değil. Tehlike şu: işler ortadan kalkıyor, yeni işler ortaya çıkıyor lakin bu yeni işler Fazla teminatsız, düşük fiyatlı. Bu yeni işler eski işlerden farklı olarak ‘kötü’ işler ve insan onuruna yakışır şartlarda işler değil. Bunu e-ticaret temaslı kuryelerde, taban fiyata çalıştırılan milyonlarca ak yakalıda görüyoruz. Bu nedenle bugünün dünyasında Temel Sıkıntı robotların işimizi elimizden almasından Fazla -bu da Mevcut lakin bundan çok- yeni işlerin ve yeni istihdamın ve çalışma ömrünün, bir Tüm olarak iktisadın düşük fiyata, yoksulluğa, çok sömürüye, güvencesizliğe dayalı olması. Bu türlü bir iktisat ve yeni işler dünyasındayız. En Aka tehlike ve üzerinde durmamız gereken, bir uğraş konusu olması gereken Problem da bu.
‘ENDÜSTRİ 4.0 TÜRKİYE’DE SONLU ÖLÇÜDE GERÇEKLEŞEBİLİR’
Kitapta bahsettiğiniz bir diğer dikkat alımlı bahis ise özelde robotlaşmaya, genelde ise kapitalizme dair ‘liberal iyimser’ yaklaşım. Adam Smith’ten bu yana liberal optimist yaklaşımı düşündüğümüzde Fazla uzun bir müddet boyunca Yargıç anlayışın bu olduğunu görüyoruz. Hatta tahminen de nihayet 30 yıldır, tahminen de Sovyetler’in de çökmesiyle Bir arada bu anlayış daha da kuvvetli bir formda anaakımdaki yerini koruyor. Öncelikle husus robotlaşma olduğu Vakit liberal iyimserliği nasıl tanımlayabiliriz? Ayrıyeten yüzyıllar geçmesine ve onca başarısız örneğe Karşın tıpkı anlayış nasıl anaakım kalmayı başardı?
Üstelik bu kadar dehşet verici olguyla İç içe yaşamamıza karşın: savaşlar, yoksulluk, sömürü gerçeği… Buna Karşın hâlâ liberal iyimserlik! Aslında liberal optimistlik farklı bahislerde hâkim ideoloji olarak varlığını sürdürdüğü söylenebilir ancak biz daha Fazla teknoloji bağlamında liberal iyimserlikten bahsediyoruz. Bunun özü şu: “Teknoloji geliştikçe, biz daha zenginleşeceğiz, daha refah içerisinde yaşayacağız, Temel meselelerimiz da adım adım çözülecek, daha düzgün bir dünyaya yanlışsız gidiyoruz” anlayışı.
Bence bu yaklaşım, hem Türkiye’de hem dünyada, gerçek hayattaki bu denli probleme Karşın hâlâ epey tesirli bir yaklaşım. Günümüz dünyasında hükümran ideolojinin en Değerli bileşenlerinden birisi teknolojik determinizme dayalı bir tekno-iyimserlik. Bu teknolojinin fetişleştirilmesidir. Hepimizin dünyaya bakışında bu türlü bir içsel Öge var, günlük yaşantımızın kesimi haline gelmiş, kabul etmişiz. Yani Örneğin telefonlar bizim hayatımızı kolaylaştırıyor, bilgisayar kolaylaştırıyor, uçakla bir yerden bir yere kolay kolay seyahat ediyoruz… Münasebetiyle hakikaten hayatımızı kolaylaştıran ve bu açıdan iyimserliği haklı kılan Bazen olgusal gerçekler var, büsbütün yanlış değil. Aslında her ideoloji tesirli olacaksa muhakkak doğruları da içermek zorunda, aşikâr doğrulara dayanmak zorunda.
Ancak teknolojik iyimserliğin temel ziyanlı, tehlikeli ve aldatıcı olan yanı bizim yaşadığımız yapısal meseleleri çözme konusundaki vaatleri. mesela ‘Endüstri 4.0’ Fazla tanınan. Üretimde otomasyon, dijitalleşme üzere Çeşitli teknolojik gelişmelere referans veriyor. Bu Cin değişimler oluyor mu? Oluyor. Bilhassa merkez kapitalist ülkelerde oluyor natürel, örneğin Almanya bu işin öncüsü. Türkiye’de ne kadar olur? Muhakkak adımlar atabilir lakin Türkiye üzere ülkelerde Fazla hudutlu kalır. “Şurada oluyor, bizde de olur”. Bu türlü otomatik bir şey yok. Zira ülkelerin dünya iktisadında aşikâr yerleri var, muhakkak bir Amel kısmı Mevcut ve bu pozisyonları çerçevesinde bağlantıya giriyorlar. Münasebetiyle Almanya’da olabilir fakat bu Türkiye’de de tıpkı ölçüde olacağı manasına gelmez, olamaz da. İş kısmı gereği orası yüksek teknolojiye dayalı; Türkiye ucuz emeğe dayalı. Hasebiyle Türkiye’deki iktisadi Bina buna bir ölçüde mahzur. Türkiye’deki ‘Endüstri 4.0’ öyküsü Fazla hudutlu ölçüde, hudutlu işletmelerde, sonlu bölgelerde gerçekleşebilecek bir öyküdür, otomatik bir yayılım Laf konusu değil.
Robotlar İşimizi Elimizden Alacak mı? Teknoloji Emek Gelecek, Arif Koşar, 264 syf., Kor Kitap, 2022. LİBERAL İYİMSERLİĞİN BÖLGESELLİĞİ
O halde liberal optimist yaklaşımın bölgeselliği üzerine tahminen biraz konuşabiliriz. Tüm bu kavramları konuşurken aslında Batı’yı referans noktası alıyoruz. örneğin bir Avrupa ülkesi çalışma müddetlerini azalttığında bu direkt teknolojik manada Örnek teşkil ediyormuş üzere düşünüyoruz. Lakin öykü dünyanın her noktası için birebir değil üzere. Kimyada içi sıvı dolu ‘u’ formunda borunun bir ucundan baskı uygulandığında öbür uçtaki sıvı düzeyinin artması üzere, dünya için de bu bahis özelinde tıpkı şeyi söyleyebilir miyiz? Vaziyet böyleyse batıda gördüğümüz iyimserliğin yalnızca bir hologramı mı?
Aynen o denli. Zira örneğin Afrika’da teknolojik iyimserliğe münasebet olabilecek gelişmeler hayli az. Türkiye’de Batı’ya nazaran epey az ancak Batı’nın aşikâr bölgelerinde nitekim teknolojik imkanların daha Öbür türlü kullanılabildiğini görüyoruz. Teknolojinin de ötesinde bir tartışmayı gerektiriyor bu. Zira dünyanın merkez ülkeleri ile bağımlı bölgeleri ortasındaki münasebetle de ilgili. Sen belirli ülkelerde çalışma saatlerini düşürebilirsin lakin neye dayanarak düşünüyorsun: Dünyanın bağımlı ülkelerinden elde edilen artı kıymetin Batı’ya taşınması temelinde fakat orada belirli hakları, uygulamaları, toplumsal devlet düzeneklerini (örneğin Almanya’da Covid devrinde dağıtılan 2 bin euro’yu) tolere edebiliyorlar. Bunların kaynağının bir kısmı, dünyanın bağımlı ülkelerinin sömürüsü. Münasebetiyle dediğin yanlışsız, bir taraftaki gelişmeler Öbür yerlerde daha ağır sömürü manasına gelebilir. Almanya’da yüksek teknoloji, Bangladeş’teki ilkel teknolojiyle, ağır çalışma şartları manasına gelebilir. Bunlar tekno-iyimserlik açısından bakıldığı Vakit çelişki üzere, kusur üzere gözükür. Yani “Bunlar vakitle değişecek fakat hepsi tıpkı gayeye doğur ilerliyor” üzere görünebilir fakat tersine bunlar çelişki değil, içinde yaşadığımız toplumsal sistemdeki pek birbirini besleyen ve yanyana Mevcut olan olgulardır.
‘TEKNOLOJİ PROBLEMLERİMİZİ OTOMATİK OLARAK ÇÖZMÜYOR’
Başta da söylediğimiz üzere, teknolojik gelişmelerin getirdiği kolaylıklara tanıklık ediyoruz fakat çalışma müddetlerinde ve şartlarında gibisi bir eğriye rastlamıyoruz. Zira beşerler bugün daha evvelki nesillere kıyasla toplumsal haklar konusunda geçmiş devirlere nazaran bugün daha Üzücü durumda bulabiliyor. Teknolojik ilerleme ile çalışma müddetleri ortasındaki Aksi orantının temelinde neler yatıyor?
Dünyada 19. yüzyıldan 1970’lere kadar iniş çıkışlar olmakla birlikte çalışma mühletleri daima azalma eğilimde oldu. Günde 15-16 saatlik çalışmalardan Batı’da 7-8 saate, dünyanın öbür bölgelerinde de 8-9 saate diyebileceğimiz, aslında işçilerin kazanımlarına denk düşen bir güzelleşme yaşandı. Muhakkak ölçülerde çalışma şartlarında da. örneğin çocukların çalışması yasaklandı, fakat dünyanın belirli bölgelerinde natürel. Afrika’da çocuk madenciler, çocuk tarım personelleri hâlâ var. fakat dünyanın makul bölgelerinde bu haklar bir biçimde sağlandı. 70’lerden sonra ise Değişik bir biçimde hem çalışma mühletleri hem de çalışma şartlarında bir kötüleşme yaşanıyor. Tekrar Değişik olan 70’ler teknolojik gelişmelerin alabildiğine Hız kazandığı bir periyot: Bilgisayarlar günlük hayatta adım adım kullanılmaya başlanıyor, elektronik teknolojisi, yarı iletken teknolojiler, robotlar… bunlar tahminen II. Dünya Savaşı’nın Çabucak sonrasında Hız kazandı lakin temel olarak üretim sürecinde ve iktisatta kullanımları 70’lderden sonra Hız kazandı. O nedenle 70’lerde adeta bir bilimsel-teknolojik ihtilalin gerçekleştiği ve günlük ömürde da süratle karşılık bulduğu söylenebilir.
Çelişki üzere gözüken şeyse şu: O yıllardan bugüne bu kadar Hız kazanan teknolojik gelişmeye karşın, neden çalışma mühletleri nihayet kırk yıldır uzama eğiliminde? neden çalışma şartları kötüleşme eğiliminde? neden çalışarak geçinememe durumu bu kadar yaygınlaşıyor? neden Amel gerilimi bu kadar yaygın bir olgu haline geldi? neden teminatsız işgücü piyasasının Temel karakteri oldu? Çok teknolojik gelişmeye Karşın çalışma hayatında teknoloji işimizin muhakkak istikametlerini kolaylaştırsa bile Temel problemleri çözmek açısından (çalışma mühleti, teminat, Amel geriliminin azalması gibi) yararlı olmadı.
Bunun sebebini tahminen Fazla kısaca açmak lazım. 19. yüzyıldan 1970’lere dediğimiz ilerleme ve kazanımlar yalnızca ve esasen teknolojinin gelişmesiyle ilgili değildi. Çalışanların gayreti, örgütlülüğü. Hem sendikal manada hem de siyasal manada örgütlülüğü, onları siyasal alanda temsil eden partilerin gücü, etkisi… Tüm bu uğraşlar sonucunda aşikâr haklar kazanıldı ve 1970’lere kadar belirli güzelleşmeler sağlandı. Bunda elbette Sovyetler Birliği’nin, sosyalizmin itibarının ve tesirinin de Değerli bir hissesi var. ancak 70’lerden itibaren Güç istikrarı değişti. Sonrası bildiğimiz hikaye… 1973-74 krizinden sonra sermayenin neoliberal siyasetlerinin uygulamaya geçmesi yalnızca bir politik değişiklik değildi. Güç istikrarında de bir değişiklikti. Bu Güç istikrarındaki değişiklikle teknolojik ilerlemeler görece kolay kolay personellerin kazanımlarına karşı kullanıldı. Garantisiz çalışmanın yaygınlaşması, süreksiz işler, vs… Çalışma biçimi değişti. Bu salt teknik-teknolojik bir değişim değildi, teknolojiden de yararlanan, teknolojinin sunduğu kimi avantajları da sermayenin kullandığı fakat sınıfsal Güç bağlarında bir değişimdi ve sermayenin personellere karşı ve kapital yanlısı hükümetlerin Amele sınıfına karşı bir saldırısının aracı haline geldi teknoloji. Böylelikle teknolojik değişimler bizim çalışma hayatımızı kolaylaştırmak, düzgünleştirmek yerine birtakım iyileşmelere Karşın genel olarak kötüleştirmek, ağırlaştırılmak tarafında kullanıldı. Teknoloji otomatik olarak bizim çalışma hayatımızda da, toplumsal hayatta da otomatik olarak sıkıntıları çözmüyor. Kimin kullandığına ve nasıl kullandığına bağlı. Nükleer fizik tıpta sıhhat meselelerini çözmek için de kullanılabilir, atom bombasıyla Cenk teknolojilerinde de kullanılabilir. Nasıl kullanılacağına ve kimin kullanacağına bağlı. Bugünkü kullanım biçimi temel olarak sermayenin egemenliğinde ve onun çıkarları doğrultusunda. Münasebetiyle Şayet bir Hasım varsa robotlar ya da Yapay zeka değil, ona sahip olan multi-milyarderler.
Tabii bu şu manaya da gelmiyor: Ortada bir teknoloji var, kim alırsa kullanabilir. Yalnızca bu türlü de değil. Zira kimi teknolojiler nitekim insanlık için kullanılamaz. Mesela, nükleer silahları kullanmak Muhtemel olmamalı? Fakat insanlık faydasına kullanılabilecek devasa bir teknolojik birikim var, bunu da insanlığın yararına kullanmalıyız, fakat bunun için de Güç münasebetlerinin değişmesi lazım.
KOMÜNİST ROBOTLAR HAYAT DÜNYAMIZI DEĞİŞTİREBİLİR
Sanırım insanlık için ‘iyiyi’ ve ‘kötüyü’ belirlemek için ideolojik bir arka plana gereksinimimiz var. O nedenle nihayet olarak alternatif bir istikbal tahayyülü yapabiliriz tahminen. Robotların ve teknolojinin kimin nasıl kullandığını bugün sorduğumuzda kapitalist Güç bağlarının hakimiyetine rastlıyoruz. Pekala komünist robotların hakimiyetinde neler görebiliriz?
Günümüz dünyasının Aka ve Temel çelişkilerinden birisi de bu. İnsanlık tarihinin en ileri bilimsel ve teknolojik bilgi birikimine sahibiz, ancak bu devasa bilgi birikimi genel olarak insanlık için kullanılmıyor. Bir adım Geri çekilip bakabilsek inanılmaz saçma bir durum. Epey teknoloji, bu denli teknolojik imkan, dünyadaki açlık problemini Fazla rahat çözebilir. lakin açlık sorunu çözülmüyor, saçma! Bu kadar teknolojik imkanla Tüm dünyada çalışma mühletleri alabildiğine azaltılabilir, ancak çalışma müddetleri genel olarak artma eğilimde. Kimi şirketlerde 4 gün ya da günlük 6 saat tartışılsa da genel eğilim karşıtı tarafta, bunlar istisnai Ufak adacıklar.
Peki ancak niçin? Beşerler refah içerisinde yaşayabilir ancak dünyanın Fazla Aka bir kısmı ağır yoksulluk içerisinde yaşıyor. Eh, Türkiye’de yakın vakitteki örnekler esasen ortada: Okulda açlıktan bayılan çocuklar, çocukların gereksinimlerini ya da kendi muhtaçlıklarını karşılayamadığı için intihar eden insanlar… Epey teknolojik imkan, bilimsel bilgi ve bu Cin problemler. Temel Problem bu. Günümüz ilim ve teknolojisiyle bu Cin sıkıntıları çözmek Fazla kolay. Yalnızca ekonomik problemler da değil. İklim krizini, Besin problemini da. Nasıl çözülebilir? Yani bu “Distopyalardan sıkıldık, yeni bir ütopya üretelim” üzere bir şey değil lakin nitekim bugünkü teknolojik imkanlarla beşerler bir sefer Fazla kısa mühletler, Örneğin günde 3-4 saat çalışarak yaşayabilir. Bunun ayrıca yararları da olur: daha az Amel gerilimi, daha Çok toplumsal ömür, daha Çok sevdiği hobileri yapmak, arkadaşlarına Vakit ayırmak, daha Çok kültürel faaliyete iç olmak… İnsanların ömrünün bir Tüm olarak değişmesi manasına gelir. Robotlar, Yapay zeka teknolojileri, Tüm bu imkanları sunarak refah içerisinde yaşama potansiyeli sunuyor.
İktisat biliminin Temel varsayımı olarak bilinir ya: Sınırsız gereksinimler, sonlu kaynaklar. Bunun bir ölçüde hakikat olduğunu kabul etsek bile insanların çok sonlu olan Fazla Temel muhtaçlıkları var. Barınma, -sadece beslenme değil- sağlıklı beslenme, giyinme, nitelikli bir eğitim, nitelikli bir sıhhat hizmeti, insanca yaşayacak emeklilik koşulları… Bakın bu Temel muhtaçlıklar hudutlu. Bu argümanın karşısında bir insanın 100 Tane Ferrari isteyebileceğini varsayarak İktisat bilimi kurmanıza gerek yok. Ve bu sonlu muhtaçlıklar bu teknolojik imkanlarla, bu bilgi birikimiyle Fazla rahat bir formda üretilebilir, karşılanabilir ve bu manada refah içerisinde bir cemiyet mümkün. Kâr için değil işçi halkın, insanların çoğunluğunun çıkarı için. Zira kâr için işleyen bir toplumda bütün bu imkanlar kapital birikimi için, servet birikimi için kullanılır. Bu kapitalist ilgi biçiminin değişiminin değiştirilmesi lazım. Bu değiştirildiğinde refah içerisinde bir ömür, insanların Temel muhtaçlıklarının karşılandığı bir cemiyet hiç de bu türlü akla Müsait olmayan ütopik bir şey değil. Pek mantıklı bir tahlil. Kafi ki kâra dayalı işleyiş yerine insanları merkezine Meydan planlı bir iktisat kuralım ve bunu savunalım. Bu birçok sorunu çözmeye muktedirdir. Bu türlü bir dünyada robotları yalnızca youtube’dan izlemekle kalmayacak, günlük hayatta Fazla lakin Fazla daha Çok göreceğiz. Yapay zeka bizi denetlemek yerine hayatımızı kolaylaştıracak, makro sıkıntılarımızı çözmenin bir aracı haline gelecek. Geçim derdi, yoksulluk, işveren baskısı, Amel gerilimi, güvencesizlik, geleceksizlik üzere “ilkel” kaygılardan özgürleşen insanlığın kültürel gelişimindeki potansiyelleri şimdiden öngörmek Muhtemel değil. Tahminen de bu, bir Cin “İnsanlık 2.0” olacaktır.
Yorum Yok