Deniz Mahabad
Ey erkek, adil olmayı becerebilir misin?
Olympe de Gouge
Feminizm, farklı yer ve vakitlerde farklı manalar barındırmıştır, dinamizmini kaybetmemiştir. Cinsiyetin politik, ekonomik, toplumsal üzere birçok alanda Mevcut olan eşitsiz uygulamaların ve kısıtlamaların bayan ve birey oluş açısından kaldırılmasının öncü hareketidir. Feminizm ya da toplumsal cinsiyet olgusu yüzyıllardır birçok farklı Çaba ile süregelen eylemlerle/fedakârlıklarla Aka bir ciddiyetle ele alınırken, kendi telaffuzuyla, eril tahakkümün biçimlenmesini, bayanın hafızasında “öteki” bir pozisyona hapsedilmesini, bayan varlığının görülmezliğini ve bundan kaynaklı erkek varlığının olması gereken -olması gereken tabiri bile tartışmaya açıkken- kimliğinden uzaklaşmasını dokuz farklı kitabı ele alarak inceliyor Tülay Akkoyun.
Akkoyun, ‘Karşılaştırmalı Feminist Ütopya/Distopya’ kitabıyla feminist edebiyatın dinamiklerine odaklanan, erillik sorunsalına eleştirel ve çözümleyici bir yaklaşım sunuyor. Ayrıyeten feminist yazın tarihinin gelişimine yeni bir pencere açarak farklı bir seyahate çıkarırken, bu serüvende Fazla kapsamlı bir araştırmanın kapılarını aralıyor. Çalışma, toplumsal cinsiyet meselelerini feminizm, ütopya/distopya, totalitarizm ve mukayeseli dokuz yapıtın incelenmesi bağlamında ele Meydan dört kısımdan oluşmakta. Metnin odak noktasını dünyada giderek artan toplumsal cinsiyet sorunları oluşturuyor. Toplumsal cinsiyet konusunda Kıymetli fikirler barındıran dokuz eser, geçmiş süreçlerin bugünün şartlarına bağlanmasıyla irdeleniyor.
Kadından ve erkekten Evvel insanı, insanlık kavramlarını ve varoluşu anlamanın gerekliliği yadsınamaz. Lakin insanın varoluşsal pozisyonu, Biricik başına özne olmanın ötesinde bünyesine Fazla boyutlu eril bir mekanik yapıya ruhsal bir Ebat kazandırarak karşımıza çıkmasıyla dikkat çeker. doğal Ömür üzerinde kurduğu Denetim panelleri eril gücün en Aleni delilleridir. Aslında fizikî gereksinimleriyle ele alındığında birbirinden farklılaştırılamayan insanlık, zihinsel ve duygusal tavırlar sonucunda Mevcut edilen hiyerarşinin oluşturduğu kuvvetli bir “ötekileştirme” ile yüzleşmektedir. Pekala, bahsedilen mekanik yapıya eril bir ruh yerleştiren asıl Fazla boyutlu özne kimdir? Elbette erkek. Bu noktada feminizm hareketi erkek sıkıntısına karşı Düş edilebilir bir dünya için ümit verici örgütlenmeler göstermektedir.
Charlotte P. Gilman’ın “Toplumsal bağlantılar bireye insan olduğunu hatırlatır birden fazla zaman” tabiri, insan olmanın ve kendini “birey” üzere hissedebilmenin temelinde toplumsal münasebetlerin olduğunu vurgulamaktadır. Gilman, tam da bu nedenle insan olmak için bayanların insan hayatının bütününde yer alması gerektiğini ve hayatı sonlandırılan bayanların insanlığın ilerlemesini engellediğini düşünür. ilim dünyasına insanlık ismine katkı sunan Marie Curie, Janaki Ammal, Chien-Shiung Wu, Rosalind Franklin ve öteki Tüm bayanlar Gilman’ın sözünü kuvvetle desteklemektedir. Eril hâkim tertipte ömrün başlangıcı olan bayanın ötekileştirilmesi ve nizamın yarattığı hegemonyada hapsedilmesi, erkek varlığının manasını dolduramayacağı bir boşluk yaratmıştır.
Feminizm denince çoğunluğun aklına “erkek üzere olmayı istemek” kanısı geliyor diye belirtiyor muharrir. Kavramın Ömür alanına inildiği Vakit ortada Fazla farklı bir niyet sistemi olduğu görülmektedir. Feminizm, en Yalın telaffuzuyla bayan haklarının sömürülmesinin, baskıların, belirli kalıplara sıkıştırılmanın, dışlanmanın ve yok sayılmanın altyapısını oluşturan yerleşik hallerin “doğal kabul” haline geliş süreçlerini irdelemenin ismidir. Bununla Birlikte cinsiyete dayalı ayrımların toplumsal tabana yayıldığı ve lakin gerçek bir hal olarak bu yeri parçalamaya inanan Fazla kapsamlı ve boyutlu bir haritadır feminizm. Aslında kültürlerin ve inançların bayana ve erkeğe biçtikleri rollerin birbirine karşı olması yanlış bir algıdır. Bu algının yanlışlığını belirten Fuller, içlerindeki gücü işleyen bayanların, bu sayede insani bütünlüğü yine bulabileceğini ayrıyeten sivriltilmiş farklılıklardan ve toplumun şahıslara biçtiği rollere hapsolmaktan kurtulabileceğinden Laf eder.
Kronolojik bir çizgide bayan hareketinin gelişim sürecini irdeliyor muharrir. Bu doğrultuda 17. yüzyılda Pulain De La Barre, Mary Astel; 18. yüzyılda Madame D’Epinay, Catharine Macaulay, Judith Sergent Murray tarihte feminizmin güzergâhlarını belirleyen öncüleri vurguluyor. Teorik ya da pratik bayan çabasının kat ettiği yol, farklı feminist kümelerin oluşumuna yer hazırlamıştır. Gisela Notz feminizmin radikal, liberal, sol, siyah, ekofeminizm, postfeminizm üzere birçok çeşidi olduğunu açıklarken feminizmin bayan hareketinin bilimsel ve teorik eforu olduğunu da belirtir. Bu noktada birçok feminist müellifi, araştırmacıyı hatırlamakta fayda vardır. Sally Hines’e nazaran kimileri mevzuyu toplumsal cinsiyetin kökenini cinsiyetin biyolojik ve üremeyle ilgili özelliklerine indirgeyen toplumsal bir bağlamdan ele alırken kimileri da toplumun bayan ve erkeğe ölçümlediği/tanımladığı davranış, rol ve toplumsal normlar nezdinde ele almaktadır. Biyolojik kadınlık/erkeklik Laf konusu olduğunda cinsiyet terimini kullanma gerekliliğini, tıpkı halde toplumsal roller Laf konusu olduğunda ise toplumsal cinsiyet tabirinin kullanımının daha Müsait olduğunu belirten Tülay Akkoyun, toplumsal cinsiyet sözünün her iki Çeşit için de kültürel bir tanımlama olduğunu vurguluyor.
Mukayeseli Feminist Ütopya / Distopya, Tülay Akkoyun, 150 syf., Günce Yayınları, 2022.Kitap, feminist nazar açısıyla eril hükümranlığının nasıl değişime uğratılabileceğine yönelik ayrıntılı ve dikkat cazibeli örnekler barındırmaktadır. Bir noktada araştırmaya dayalı metin olduğundan başucu kitaplardan olabilecek nitelikte. Akkoyun’a nazaran metnin emeli, cinsiyetin varoluşsal yapısının doğal farklılıklarından da öte erkek hükümran ideolojilerin neden olduğu farklılıkları saptamaktır. Bilhassa dişilin ne olması/nasıl olması gerektiği konusunda toplumsal sonlar Mevcut edip din argümanlarının tabanına oturttukları ahlâkçı hal ile hayat sunduğunu sanan eril zihniyetin yazın dünyasında ele alınış biçimini kıymetlendiren Akkoyun, Mısırlı feminist müellif Nawal El Saadawi’den Örnek veriyor. Saadawi; dini aşırılıklar arttıkça bayanların bırakın ilerlemeyi, evvelden kazanılmış haklarını bile koruyamaz duruma geldiğini, hatta birçoğunu kaybettiğini belirtir. Bu alıntıya dair Örnek için yakın vakitte Afganistan’da eğitim haklarına el konulan bayanları hatırlamakta fayda var.
Kültürel hayatın Mevcut edilmesinden siyasi tarihin şekillenmesine kadar dünya tarihinde bayan hareketinin Fazla Önemli bir tesiri vardır. Lakin bayanlar oldukları/olması gereken pozisyonlarında göz arkası edilmiş ve edilmeye devam edilmektedir: Fransız ihtilali sonrasında “eşitlik, özgürlük” sloganlarına Karşın bayan haklarını talep eden Olympe de Gouge hazırladığı “Kadın Hakları Kozmik Beyannamesi” sonucunda giyotinle idam edilmiştir. Sanayi ihtilalinin emek gücü için bayanlar birçok bedel ödemiştir. Amerika’da ve Avrupa’da yakın tarihlere kadar bayanların yüksek tahsil görmesi Muhtemel olmamış, hatta iki Nobel ödüllü Marie Curie’nin bile hak ettiği mükafatın, direkt kendisine değil de kocasının ismine verilmesi Teklif edilmiştir. Feminizm tarihi ayrıntılıca incelendiğinde Simone de Beauvoir’in de belirttiği üzere erkek egemenliği ne bir tesadüf ne de hatırı sayılır bir ihtilalle oluşmuştur. Elbette bu süreç yalnızca biyolojik süreçlerle biçimlenen bir eril Güç değildir. Kate Millett ‘Cinsel siyaset Kuramı’ yapıtında; askerlik, sanayi, teknoloji, üniversite, siyaset, iktisat de dâhil olmak üzere Tüm güçlerin eril gücün elinde olduğu her ülkede ataerkil bir cemiyet olduğunu belirtir. Hasebiyle eril Güç biyolojik süreçten başlayarak Çabucak her alanda erkeğin üstün sayılmasını Anlatım etmektedir.
Tülay Akkoyun derinlikli araştırmaları sonucunda oluşturduğu metninin giriş kısmında “feminizm, totalitarizm, ütopya-distopya” üzere üç Değerli kavrama dair açıklamalarda bulunuyor. Muharrir, totalitarizm kavramına değinmesinin nedenini David D. Roberts’ten bir alıntıyla ayrıntılandırıyor: “Totaliter bir devletteki ya da kültürdeki vatandaşın, sahiden kendine ilişkin hiçbir vakti ve mülkü yoktur. Bu noktada erkek ve totalist anlayışın benzerliği bayana uygulanan eziyeti, baskıyı, şiddeti iktidar uzantılı bir kültürü işaret eder zira bu ve gibisi siyasi tabanlar her vakit erkek eliyle Sıkıntı kazanmıştır.” Bugün birçok ülkede, toplumda varlığı kesinlikle bir erkeğe bağımlı kılınan, mesken dışında etkin olarak devinim edemeyen bayanın yalnızca eş ve analık kimliğiyle muhakkak sonlara kapatılması Laf mevzusudur. Halbuki bayan her yerdedir, erkeğin olduğu ve olmadığı her yerde. Bayanların yaşadığı meseleler dünyanın şark ve batısında farklılıklar gösterse de kapitalizmin hâkim olduğu bir dünyada yaşananlar özünde tıpkı Temel özellikleri taşımaktadır: Erkek hâkim tertipte bayanların değersizleştirilmesi ve eril baskının her rejimde varlığını olanca gücüyle hissettirmesi.
Akkoyun, kitabın dördüncü kısmında dokuz farklı yapıtı odak noktasına alıyor. Ele aldığı eserler ütopya ve distopya ekseninde kaleme alınmış metinlerden oluşuyor. Politik telaffuzlar, kültürel farklılıklar ve eril anlayışı kuvvetli halde eleştiren metinsel örneklerden yola çıkarak kitabını bütünlüyor. Edebiyatın geniş deltasında toplumsal cinsiyet bağlantıları üzerine düşünen/düşünme imkânı tanıyan, olanı ve olması gerekenleri Önemli bir derlemenin etrafında topluyor müellif. Hasebiyle edebi bir yörüngede feminizme istikamet veren fikirlerin hayatın her karesinde nasıl sonuçlar vereceğini irdeleyen metinleri bir ortaya getiriyor. Müellifin seçtiği eserler sırasıyla Charlotte P. Gilman’ın ‘Kadınlar Ülkesi ile Bizim Ülkemiz’, Naomi Alderman’ın ‘Güç’, Margaret Atwood’un ‘Damızlık Kızın Öyküsü’ ve ‘Ahitler Kitabı’, Christina Dalcher’in ‘Ses’, Angela Chadwick’in ‘Xx’, Prayaag Akbar’ın ‘Leila’, yapı Shah’ın ‘O Uyumadan Önce’ kitaplarından oluşuyor. Ele alınan metinler Alexandra Brodsky ve Rachel Kauder Nalebuff’un derlediği ‘Feminist Ütopya Projesi ‘Daha Uygun Bir istikbal İçin Elli Yedi Tahayyül’’ isimli kitabı hatırlatıyor. Muharrir, her ne kadar mukayeseli bir yerde kitabını oluştursa da hususun ele alınış gayesi feminist bir dünyanın Olumlu ve Olumsuz yanlarının yanı Dizi yalnızca feminist bir dünya nasıl olurdu sorusu ile baş başa bırakıyor okuyucuyu.
Ele alınan metinler bayanın dünyadaki durumunu/konumunu sorgulatsa da asıl sorgulanması gereken bu durumun ve pozisyonun oluşturulmasında Güç sahibi erkeğin nereye konumlandırılacağıdır. Bayanların içinde oldukları problemlerin tarih boyunca Mevcut olduğu inkâr edilmez bir gerçekliktir. Yüzyıllardır süren bu meselelere tahlil bulmaya çalışan, bu uğurda can veren birçok aktivist, teorisyen insan olmasına rağmen sıkıntılar daha derin halleriyle süregelmektedir. Akkoyun’un çalışması, problemleri bütün çıplaklığıyla okuyucuya sunuyor. Elbette bu noktada öne sürülen tahlil tekliflerinin yeterliliği sorgulanabilir. Yeniden de müellifin tahlilin modülü olacak kapsamlı bir metin hazırlamaya çalışması takdir edilecek bir efordur.
“Ve adamın (Âdem) üzerine derin bir uyku getirdi Rab. Onun kaburga kemiklerinden birini aldı ve yerini etle kapadı. Ve Rab, adamdan aldığı kaburga kemiğinden bir bayan yaptı” der Kitap. Yaratılış sırası bayana geldiğinde harç için Çamur yerine adamın kemiği kullanılmış ve adamdan olan bayan o harcın harcını ödemeye başlamış. Yalnızca semavi dinlerde değil Orta Asya’daki Türk tarihinin en eski metinlerinde de bayanın yaratılışına dair metinler var: Altay Yaratılış destanında başlangıçta yalnızca su olduğundan ve bu suların üzerinde süzülen ilahın İç ıstırabından bahsedilmektedir. Allaha yaratma fikrini veren ise suların içinden çıkan “Ak-Ene/Ak-Ana”dır. Bu ve daha birçok ilksel hikayede bayan yaratıcılık kaynağıdır. Allah insan yaratma aksiyonunu kadının/dişinin vücudunda gerçekleştirmekte ve âlemde üretme, dönüştürme, çoğalma gücü olan her şey dişilikle bağdaştırılmaktadır. Ömrün, dişil gücün yaratma potansiyeline bağlı bulunduğu dünyada bayanı bir kemiğin harcı saymak hem ilahi hem de beşerî gücü kıymetsizleştirmek demektir. Bayanın olduğu yerde hayat, hareket, şefkat, muhafaza, unu ekmeğe dönüştürme kuvveti ve hoşluk vardır. Tülay Akkoyun’un ‘Karşılaştırmalı Feminist Ütopya/Distopya’ çalışması, bu gücün ve hoşluğun hatırlanmasına, sözcüklerin gerçek hayatın modülü olmasına katkı sağlayacak niteliktedir.
Yorum Yok