Japonya’nın dertli yazarı Kenzaburo Oe

Eğitim, Gelecek, Kültür-Sanat Nis 22, 2023 Yorum Yok

Japonya’da 1800’lerin ikinci yarısındaki Batı’ya açılma hareketini, gelenek-yenilik çatışmasını, 1900’lerdeki toplumsal tansiyonları, Birinci Dünya Savaşı sonrasında yükselişe geçen ve 1930’larda doruğa çıkan milliyetçilik dalgasını direkt yaşamasa da bunların tesirlerini çocukluğundan itibaren kuvvetli biçimde hisseden Kenzaburo Oe, 1950’lerin başından itibaren memleketinde müellif olarak ismini duyurmaya başlamıştı.

İkinci Dünya Savaşı’nı ve sonrasındaki yıkımı bir çocuk olarak gözlemleyen Oe, daha sonra üniversitede gördüğü Fransız edebiyatı tahsili sayesinde Japonya’da yaşananlara hem içeriden hem de dışarıdan bakma fırsatı yakalamıştı.

Japonya’da İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde ortaya çıkan kişisel ve toplumsal buhrana ilkgençlik yıllarından itibaren Şahit olan Oe, bu jenerasyonun his dalgalanmalarını, kurduğu gitgelli ilgileri ve Hayal kırıklıklarını metinlerinde işledi. 1994’te kendisine Nobel yazın Ödülü’nü kazandıran romanlarının bir Öbür özelliği ise toplumsal ve politik eleştirilerdi.

Oe, birey-toplum istikrarı gözettiği romanlarında yalnızlaşma, yabancılaşma, kendini ve etrafındakileri kandıran kişinin ruhunu rahatlattığını sanması üzere temalara yönelirken meselelerden ve sorumluluklardan kaçmanın yarattığı sancıları anlatmıştı. Bunu yaparken engelli oğlunu bir roman kahramanı hâline getirip hayatından kesimleri öykülere katarak okurlarla kuvvetli bağlar kurmuş; ağzımızdan bir çırpıda çıkıveren “normal” ve “anormal”in toplumsal, ahlaki ve patolojik sorgulamasına girişmişti.

Oe, bireyin inkârı ve kaçışının öncelikle kendi benliğinde, akabinde toplumsal bağlarda açtığı gedikleri edebi biçimde gözler önüne sererken insanın geçmişinin, şenlikli anılar geçidi olabildiği üzere bir gayya kuyusuna dönüşebileceğini de anımsatmış, gerçek ve söylenti ortasına Fazla ince bir çizgi çekmeyi ihmal etmemişti. Tüm bunları, umudun ve ümitsizliğin aşikâr bilinmeyen sonuna getirdiği karakterler aracılığıyla kotarmıştı.

YIKINTILAR ORTASINDAN FİLİZLENEN ümit VE ERDEM

Görmek ve yok saymak ortasındaki geçişkenliği, masumiyetin ve kabahatin bir anda yer değiştirebileceğini anlatması, Oe’nin vaktinin düzgün bir gözlemcisi olduğunun ispatıydı. Herkes üzere bir insanın, Alelade ve saf bir kişinin azılı bir hatalı ve ırkçı hâline gelebileceğini hatırlattığı ‘Kurbanı Beslemek’ (Çeviren: Ali Volkan Erdemir, Can Yayınları, 2023), bu manada Değerli bir kitaptı. Deliliğin sonlarında gezinenlerin, her şeyin her Lahza yapılabileceğini düşünenlerin, şahsî ve toplumsal travmaların anlatıcısı olan müellif, bireylerin kusurlarından başka değerlendirilmemesi gerektiğini Lakin bunların, birer ahlaki boşluk yaratma tehlikesi barındırdığını satır ortalarına yerleştirmişti.

‘Gözyaşlarımı Sileceği Gün’de (Çeviren: İsmet Birkan, Can Yayınları, 1995) de misal bir boşluktan doğan tehlikelere dikkat çekmiş; Japonya’nın yakın tarihinden esinlenerek bireyin ve toplumun hastalığını karşılaştırıp şizofreni ile faşizmin temasını anımsatmıştı.

Yazarlığını, “acıya karşı konuşan, Acı çekerken bile gülmeye çalışan bir palyaçoluk” diye niteleyen Oe ironiyi, mizahı ve trajediyi bir ortaya getirmişti. Ufak bir çocukken Japonya’nın İkinci Dünya Savaşı’ndaki mağlubiyetini radyodan dinlemesi, imparatorun Allah olmadığını öğrenmesi, Hiroşima’ya ve Nagazaki’ye atılan atom bombaları, “bileği bükülmez” denen Japon ordusunun Pasifik’te dağılması, beyin fıtığı nedeniyle oğlu Hikari’nin engelli doğması Oe’nin ironi, trajedi ve mizah yüklü edebî telaffuzunu ve ömrünü şekillendirmişti.

Hümanizmin, merhametin ve tenkidin ete kemiğe bürünüşü müellifin oğlu Hikari, romanlarında ebeveynleri tarafından öldürülme ve yaşatılma sonundayken merhameti tetikleyen “bitkisel varlık” olarak karşımıza çıkmıştı. ‘Kişisel Bir Sorun’daki (Çeviren: Hüseyin Can Erkin, Can Yayınları, 2015) otobiyografik öğeler, Oe’nin oğlu Hikari’yle ilgisini yansıtıyordu. Ömür ve vicdan çatışması, birey ve özgürlük tansiyonu, başta ‘Kişisel Bir Sorun’ olmak üzere, muharririn öbür romanlarında da karşımıza çıkmıştı. Bireylerin dilekleri ve Ömür ortasındaki uçurumlara karakterleri aracılığıyla dikkat çeken Oe, çaresizlikle kuşatılmış ve faziletli bir hayat süren insanları resmetmişti. Öte yandan, ‘Kurbanı Beslemek’te olduğu üzere berbatlığa, karanlığa ve hayatları kökten değiştirecek gelişmelere ihtimal vermeyenleri hatırlatmıştı: “Uzak bir ülkede, koyun sürülerini, biçilmiş taze çimenleri önüne katıp götüren bir sel üzereydi savaş, asla bizim köyümüze ulaşmayacağını sandığımız…”

İKİLEMLERİN, KARANLIĞIN, UĞRAŞIN VE YABANCILAŞMANIN YAZARI

Okuru bir buhran girdabına sokuyor üzere görünse de Oe’nin karanlıkta gizlenen umuda yaptığı göndermeleri unutmamak gerek. Başa gelen bir uğursuzluk, felaket ve yıkım olsa da umudun ve çıkış yolunun orada bir yerde bulunduğu anlatısını kuvvetli kılansa müellifin omurdaki kaosu, suratı, karmaşayı ve müphemliği, gerçeklikle ve yalınlıkla dengelemesiydi. ‘Kurbanı Beslemek’te savaşın iki kardeşe ve bir aileye tesirini, Alelade bir ömrü nasıl dönüştürdüğünü bu türlü bir istikrar çerçevesinde gözler önüne sermişti Oe: “Kardeşimle ben Misli kabuklu, etli bir meyvenin içindeki iki Ufak çekirdek üzereydik, ışıkla birinci buluştuğunda titreyerek yarılacak bir zarla sarılmış yumuşak, sulu iki yeşil çekirdek. Bu Misli kabuğun dışında, çatıdan bakıldığında uzakta ince bir çizgi hâlinde parlayan denizin kenarındaki, Dizi sıra dağların gerisindeki kentte, Fazla uzun vakittir anlatılagelen bir efsane kadar çarpıcı ve sevimsiz savaş, Pis havasını kusuyordu. Fakat bu Cenk bizim için köyde genç erkeklerin yokluğundan ve Ara Dizi postacının cepheden getirdiği vefat haberlerinden Öbür bir mana Anlatım etmiyordu. Cenk Misli kabuğumuzdan, kalın etimizden geçip bize erişememişti. nihayet günlerde köyün üzerinden geçmeye başlayan ‘düşman’ uçakları bizim için seçkin görünen bir kuş cinsinden öte bir şey değildi.”

Oe, 1945 öncesi ve sonrası Japonya’da neler olup bittiğini, insanların tasaya sürükleniş nedenlerini ve toplumdaki tansiyonları, kendi hayat öyküsünden kesimlerle birleştirip anlatan bir yazardı. kimi Çağdaş dünyanın ve ömrün açmazlarına ve bireylerde yarattığı ikilemlere kimi de ülkesinin anane ve mitlerine yönelmişti.

Kitaplarını Türkçeye çeviren isimlerden Ali Volkan Erdemir, “çok dertli” diye nitelediği Oe için “bu kederleriyle -aile meselelerinden, engelli doğan oğluyla yaşadıklarından- kendisine bir yazın dünyası kuruyor” diyor. Klasiklikten çıkmaya uğraşan Oe’nin “karanlığa ve gayrete dayanan ruh hâlini metinlerine yansıttığını”, bir insan hakları savunucusu ve aktivist olduğunu da not ediyor.

Gerçekler ve hayaller ortasındaki dengeyi dikkatle kurgulayan, Aka Buhran ve travmaların, yabancılaşmanın ve kültürel tansiyonların yarattığı sancıları birey-toplum ekseninde işleyen, ömründen kesimleri kurmacayla buluştururken vaktin şahidi hâline gelen ve insanlık durumunu es geçmeyen Oe, ders vermeye yeltenmeden yaşayan ve kalem oynatan bir muharrir olarak hatırlanıp okunacak. Ömrü ve kıssaları, hayatı ve mitleri, memnunluğu ve huzursuzluğu bir ortaya getirdiği kitaplarıyla yirminci yüzyıldan geleceğe seslenmeye devam edecek.