Elizabeth Preston
Namibya’da yaşayan ‘San’ isimli avcı-toplayı halk, kurak gecelerde çoğunlukla yıldızların altında uyur. Onları uyanık tutacak elektrikli aydınlatma ya da yeni Netflix dönemleri yok. Buna rağmen, sabah kalktıklarında akıllı telefonlarında yeni gönderilere bakan alışılmış bir Batılı kent sakininden daha Çok müddetle uyumuyorlar.
Kanada’da bulunan Toronto Mississauga Üniversitesi’nde evrimsel antropolog olarak misyonunu sürdüren David Samson’a nazaran, araştırmalar, endüstriyel olmayan toplumlarda yaşayan insanların -türümüzün evrimleştiği ortama en yakın koşullarda- geceleri ortalama yedi saatten az uyuduğunu gösteriyor. Bize en yakın hayvan akrabalarımızı düşünürsek, bu şaşırtan bir müddet. Beşerler, ilim insanlarının incelediği rastgele bir maymun ya da lemurdan daha az uyuyor. Şempanzeler günlük ortalamada yaklaşık 9,5 saat uyuyorlar. Pamuk-başlı tamarinler ise 13 saat civarında uyuyor. Üç çizgili gece maymunları teknik olarak geceleri uyusalar da aslında neredeyse hiç uyanmaz ve günde 17 saat uyurlar.
Samson bu tutarsızlığı ‘insan uyku paradoksu’ diye isimlendiriyor. “Peki, rastgele bir primata kıyasla en az uyan Cin olmamız nasıl Muhtemel olabilir?” diyor. Uykunun hafızamız, bağışıklık işlevimiz ve sıhhatimizin öbür tarafları bağlamında Ehemmiyet taşıdığı bilinen bir şey. gövde kütlesi, beyin büyüklüğü ve beslenme stili üzere etkenlere dayanan kestirimi bir primat uyku modeli, insanların her 24 saatte yedi yerine yaklaşık 9,5 saat uyuması gerektiği sonucuna ulaşıyor. Samson, “Ortada bir tuhaflık var” diyor.
Samson ve öbür ilim insanları tarafından primatlar ve endüstriyel bir ortamda yaşamayan insan toplulukları ortasında yürütülen araştırmalar, insan uykusunun bilinmeyen Çeşitli yanlarını açığa çıkardı. En yakın akrabalarımızdan daha az müddet uyuyoruz ve gecemizin Aka kısmını süratli göz hareketleri ya da ‘REM’ ismiyle bilinen bir uyku evresinde geçiriyoruz. garip uyku alışkanlıklarımızın altında yatan nedenler hâlâ tartışmaya Aleni olsa da Aka ihtimalle beşere dönüşme öykümüzde bir şeyler bulabiliriz.
CİBİNLİKLİ YATAKTAN SALYANGOZ KABUĞUNA
Günümüzden milyonlarca Yıl Evvel cetlerimiz ağaçlarda yaşıyor ve Aka olasılıkla uyuyordu. Günümüz şempanzeleri ve öteki Aka maymunlar hâlâ süreksiz ağaç yataklarında ya da yükseltilerde uyuyorlar. Yapraklı kollarla tıpkı hizada olabilecekleri bir kase hali oluşturacak biçimde kolları eğiyor yahut kırıyorlar. (Goriller üzere maymun tipleri ise Bazen Vakit yerde Döşek hazırlarlar.)
Atalarımız yerde yaşamak üzere ağaçlardan indiler ve bir etapta orada da uyumaya başladılar. Bu durum, aslanlar üzere yırtıcılara karşı kısmi Emniyet de iç olmak üzere, ağaçlarda uyumanın sağladığı avantajların tamamından vazgeçmek manasına geliyordu.
Atalarımızdan kalan fosiller ise onların ne kadar düzgün dinlendiğini gözler önüne sermiyor. Antropologlar, eski insanların nasıl uyuduğunu anlayabilmek için ellerindeki en hakikat muadillerini, yani günümüzün endüstriyel olmayan toplumlarını inceliyorlar.
Tanzanya’daki ‘Hadza’ avcı-toplayıcı halkının yanı Dizi Madagaskar, Guatemala ve öbür bölgelerde yaşayan farklı topluluklarla çalışan Samson, “Bu topluluklarla çalışmak Fazla Aka bir Haysiyet ve fırsat” diyor. Araştırma iştirakçileri, genelde uyku tertiplerini kaydeden ve Fer sensörü eklenmiş bir akıllı saati andıran ‘Actiwatch’ isimli bir Aygıt takıyorlar.
ABD’nin Los Angeles kentinde bulunan Kaliforniya Üniversitesi’nde insan evrimini araştıran bir çevrebilimci ve antropolog olan Gandhi Yetish, Hadzaların dışında, Bolivya’da yaşayan ‘Tsimane’ ve Namibya’da yaşayan San halkı ile de Vakit geçirdi. 2015’te yayınladığı bir makalede, bu toplukların üçünde de uyku sürecini kıymetlendirdi ve ortalama olarak sırf 5,7 ilâ 7,1 saat ortasında sürdüğünü ortaya çıkardı.
Şu halde, beşerler, primat akrabalarımızdan daha az uykuya gereksinim duyacak biçimde evrimleşmişe benziyor. Samson, 2018 tarihli incelemesinde, bunu REM dışı vakti devir dışı bırakarak gerçekleştirdiğimizi ortaya koydu. REM, etkin Hayal görme süreciyle en Fazla ilişkilendirilen uyku evresi. oburu primatların da misal biçimde Hayal gördüğünü varsayarsak, bu durum, gecenin daha Aka bir kısmını onlardan daha Çok Hayal görerek geçirebileceğimizi gösteriyor. Bununla birlikte, bu saatlerin hangi kısmında gözlerimizi yumacağımız konusunda da esneğiz.
Samson, insan uykusunun evrimleşme biçiminin hikayesini bir ortaya getirmeyi amaçlayan ‘sosyal uyku hipotezi’ ismini verdiği çalışmasını 2021 yılının ‘Annual Review of Anthropology’ isimli derlemede yayınladı. Kendisi, insan uykusunun evriminin Özellikle de sayısal güvenlikle ilişkili bir hikaye olduğunu düşünüyor. Samson, kısa ve esnek biçimde zamanlanan REM yüklü uykunun, beşerler yerde uyumaya başladığı periyotta av olma tehdidi sebebiyle evrimleştiğini Anlatım ediyor. Ve yerde inançlı biçimde uyumanın bir öteki Değerli ögesinin da Küme halinde uyumak olduğunu düşünüyor.
“İlk insan kamplarını ve kümelerini bir salyangozun kabuğuna benzetebiliriz” diyor. İnsan kümeleri Yalın barınakları paylaşmış olabilir. Kamp ateşi insanları ısıtırken böcekleri de Irak tutuyor, Bazen Küme üyeleri uykudayken öbürleri nöbet tutuyordu.
Samson, “Bu ‘sosyal kabuğun’ inançlı ortamındayken istediğiniz Lahza yerinize dönüp biraz kestirebilirdiniz” diye tasvir ediyor. (Bununla birlikte, O ve Yetish, günümüzün endüstriyel olmayan toplumlarında kısa uyuklamaların yaygınlığı konusunda farklılık gösteriyor. Samson, Hadzalar ve Madagaskar’da yaşayan bir toplulukta sık sık uyuklandığını bildirirken, Yetish kendi alan tecrübelerine dayanarak uyuklamanın seyrek görüldüğünü belirtiyor.)
Bunun yanı sıra, Samson, bu ‘uyku kabuklarının’ tarihöncesi atalarımızın Afrika’dan daha soğuk iklimlere göçünü kolaylaştırmış olduğunu düşünüyor. Bu haliyle, uykuyu insanın evrim kıssasında Aka Ehemmiyet taşıyan bir alt Sorun olarak görüyor.
GÖRÜNDÜĞÜMÜZ KADAR özel MİYİZ?
Kuzey İrlanda’da bulunan Belfast Queen’s University’de evrimsel bir çevrebilimci olan Isabella Capellini, yırtıcı hayvan tehdidinin insanları ağaçta yaşayan primatlara kıyasla daha az uyumaya yöneltmiş olmasının mantıklı göründüğünü lisana getiriyor. Kendisi ve meslektaşları, 2008 yılında gerçekleştirdikleri bir araştırmada, avlanma tehdidi daha yüksek olan memelilerin ortalamada daha az uyuduğunu keşfettiler.
Buna rağmen, Capellini, öbür primatlara kıyasla, insan uykusunun göründüğü kadar farklı olduğundan emin değil. Primatların uykusuyla ilgili Mevcut olan dataların esaret altındaki hayvanlardan sağlandığının altını çiziyor. “Hayvanların yabanıl tabiatta nasıl uyuduğuna dair hâlâ pek bir şey bilmiyoruz” diyor.
Bir hayvanat bahçesinde ya da laboratuvardayken, yaşadıkları gerilim yüzünden hayvanlar doğal hallerinden daha az uyuyabilirler. Tahminen de “sırf hayvanlar bu kadar Fazla sıkıldığı için daha Çok uyuyabilirler” diyor Capellini. Ve 12 saat aydınlık, 12 saat karanlık bir ortamdan oluşan standart laboratuvar şartları, bir hayvanın Yıl boyunca tabiatta yaşadığı şartlarla eşleşmeyebilir.
Almanya’da bulunan Max Planck Ornitoloji Enstitüsü’nde kuşların uyku sürecini inceleyen bir sinirbilimci olan Niels Rattenborg, Samson’un insan uyku sürecinin evrimine ait aktardıklarının İlgi cazibeli olduğunu kabul ediyor. Bununla birlikte, “Bana kalırsa bu, öteki primatlarda görülen uyku sürecini isabetli biçimde ölçüp ölçmediğimizle ziyadesiyle bağlantılı” diyor.
Ve bunu yapamadığımızdan şüphelenmek için birtakım nedenler mevcut. Rattenborg ve meslektaşları, 2008 yılında gerçekleştirdikleri bir araştırmada, üç yabanî tembel hayvana EEG* aygıtları bağladılar ve hayvanların günde yaklaşık 9,5 saat uyuduğunu keşfettiler. öteki yandan, esaret altındaki tembel hayvanlar üzerinde yapılan daha evvelki bir araştırma, günde yaklaşık 16 saat uyuduklarını ortaya çıkarmıştı.
Daha Çok yabanî hayvandan sağlanacak bilgilere sahip olmak, uyku araştırmacılarına Yardımcı olacaktır. Rattenborg, “Fakat bunu yapmak teknik bağlamda güç” diyor. “Tembel hayvanlar prosedüre uyumlu davransalar bile, primatların takılan aygıtları çıkarmak için hayli Vakit harcayacağını hissediyorum” diye ekliyor.
Bilim insanları yırtıcı tabiattaki primatların uyku sürecine ait daha net bir resme sahip olsaydı, insan uyku sürecinin göründüğünden daha uzun olduğu ortaya çıkabilirdi. Capellini, “İnsanların bir konuda Özel olduklarının ileri sürüldüğü her olayda, daha Çok bilgiye sahip olmaya başladığımız vakit, söylendiği kadar Özel olmadıklarını görüyoruz” diyor.
ATEŞ BAŞI SOHBETLERİ
Küçük ölçekli topluluklarda uyku sürecini inceleyen Yetish, bu araştırma konusunda Samson ile işbirliği gerçekleştirdi. Yetish, “Onun da tasvir ettiği üzere, toplu halde uyumanın geceleri güvenliği sağlama sıkıntısına bir deva olduğunu düşünüyorum” diyor. Yanı Dizi şunu ekliyor: “Yine de bunun yegâne tahlil olduğunu sanmıyorum.”
Örnek olarak, Tsimane topluluğunun Bazen üyelerinin meskenlerinde, insan nezareti olmadan da kısmi bir Emniyet sağlayacak duvarlar bulunduğunu belirtiyor. Ve Yetish, Bir arada çalıştığı topluluklar dahilindeki insanlara, sabahları, gece boyunca tam olarak hangi hayvanların seslerini işittiklerini sordu. Gece duyulan sesler insanların Aka kısmını uyandırır ve muhtemelen bir öbür müdafaa kalkanı sağlar.
Yetish, yırtıcı hayvan tehdidi olsun ya da olmasın, kümeler halinde uyumanın birebir vakitte Ufak ölçekli topluluklarda yaşayan insanların gündelik Ömür biçiminin doğal bir uzantısı olduğunu lisana getiriyor: “Bence, beşerler bu Cin topluluklarda neredeyse hiç yalnız kalmıyorlar.”
Yetish, Tsimane halkının alışılmış bir akşamını şöyle aktarıyor: Günü Çeşitli işlerle meşgul olarak geçirdikten sonra, Yemek pişirildiği esnada bir Küme ateşin etrafında toplanır. Tıpkı yemeği paylaştıktan sonra karanlıkta, ateşin yanında vakit geçirirler. Çocuklar ve anneleri ağır ağır uykuya dalarken, ötekiler uyanık kalır, sohbet eder ve kıssalar anlatır.
Yetish, bu yolla eski insanların yavaş yavaş sönen ateşin etrafında bilgi ve kültür paylaşımı için birkaç saatlik uykudan feragat etmiş olabileceklerini ileri sürüyor. “Birdenbire bu karanlık saatleri ziyadesiyle verimli hale getirdik” diyor. Öncüllerimiz, akşamları dinlenmekten daha Kıymetli işleri olduğu için uykularını daha kısa bir vakte sıkıştırmış olabilirler.
UYKUYA DOYAMAYANLAR
Şüphesiz, ne kadar uyuduğumuz, ne kadar uyumak istediğimizden farklı bir problem. Samson ve diğer araştırmacılar, Hadza topluluğundaki iştirakçilere kendi uyku süreçleriyle ilgili ne hissettiklerini sordular. Araştırma takımının 2017 yılında aktardığı kadarıyla, 37 şahıstan 35’i “yeteri kadarıyla uyuduğunu” lisana getirdi. Bu araştırmada, uyudukları ortalama mühlet, gece boyunca yaklaşık 6,25 saatti. Bununla birlikte, iştirakçiler sık sık uyanıyordu ve bu 6,25 saatlik uyku için yatakta 9 saatten Çok Vakit geçirmeleri gerekiyordu.
Buna rağmen, 2016 tarihinde ABD’nin Chicago kentinde yaklaşık 500 şahısla gerçekleştirilen bir araştırma, iştirakçilerin [geceleri] neredeyse Tüm vakitlerini yatakta sahiden uyuyarak geçirdiklerini ve toplamda en az Hadzalar kadar uyuduklarını ortaya çıkardı. Buna rağmen, ABD’li yetişkinlerle gerçekleştirilen 2020 tarihli araştırmaya katılanların neredeyse yüzde 87’si haftada en az bir gün kendilerini yorgun hissettiklerini lisana getirdi.
Peki neden bu türlü? Samson ve Yetish, uyku meselelerimizin gerilim ya da istikrarsız günlük ritimlerle temaslı olabileceğini Anlatım ediyor. Samson, tahminen de Birlikte uyumak üzere evrimleştiğimiz kalabalık ortamı özlediğimizi söylüyor. Uyumak için gayret ettiğimiz vakitlerde, evrimleşme biçimimizle şu anki Ömür üslubumuz ortasında bir uyumsuzluk yaşıyor olabiliriz, diyor. “Temelde öteki insanlardan tecrit edilmiş haldeyiz ve bu durum uykumuzu etkiliyor olabilir” diye ekliyor.
Samson, insan uykusunun evrim sürecinin daha yanlışsız anlaşılmasının, insanların daha uygun dinlenmelerine ya da hâlihazırda yaşadıkları dinlenme süreci konusunda kendilerini daha uygun hissetmelerine Yardımcı olabileceğini söylüyor.
Samson, “Kuzey yarıküre ve Batı’da yaşayan pek Fazla insan, uykularını Sıkıntı etmeyi seviyor” diyor. fakat tahminen de uykusuzluk, mesela, hakikaten de evrimsel bir harika güce benzeyen çok uyanık olma hali olabilir. “Büyük ihtimalle, cetlerimiz ovalarda uyurken bu durum nitekim de bir Ahenk fırsatı sunuyordu.”
Yetish, Ufak ölçekli toplumlarda uyku hakkında çalışmanın kendi nazar açısını “baştan sona” değiştirdiğini Anlatım ediyor.
“Batı’da, bu ortamlarla tıpkı olmayan Fazla Çok şuurlu Çaba ve dikkat Laf konusu” diyor. “İnsanlar aşikâr bir mühlet uyumaya çalışmıyor. Sırf uyuyorlar.”
*Kısaca ‘EEG’ diye bilinen ‘elektroensefalogram’ tekniği, beyinde gerçekleşen elektriksel hareketleri ölçen bir testtir.
Yazının orjinali Know Magazine sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Yorum Yok