Volkan Ertit*
21. yüzyılın birinci 20 yılı din ve cemiyet ortasındaki ilgiye dair Aka bir fotoğraf karesi çekmek için uğraştığımız Vakit dilimini kapsarken, karşılık aradığımız Temel sorular şunlardı: “Modernleşmeyle Misli halde dinden uzaklaşan Avrupa ve şimal Amerika’daki dönüşüm Türkiye’de de yaşanıyor mu? Yoksa Türkiye Beyaz Parti iktidarının siyasetleri sebebiyle sekülerleşme teorisinin açıklayamadığı bir istisna olabilir mi?”
AK Parti’nin toplumu (özelde gençleri) dindarlaştırma siyasetinin muvaffakiyetle sonuçlanmadığını kabul eden yaklaşım gün geçtikçe yaygınlaşmakta. Sayısı arttırılan imam hatip liseleri ve ilahiyat fakülteleri, bütçesi arttırılan Diyanet İşleri Başkanlığı, daha Çok paye verilen tarikat ve cemaatlerin varlığı, klasik aile yapısının korunması için verilen çabalar Beyaz Parti’nin arzuladığı jenerasyonun ortaya çıkmasına Yardımcı olamamış görünüyor. Toplumun maddelerinin devletin maddelerini bypass ettiğini sav etmek zorlama bir çıkarım olmayabilir. Erdoğan’ın hayalini kurduğu “Asım’ın nesli” yerine Instagram, Tik Tok, Twitter, Twitch ve öbür toplumsal medya araçlarında toplumsallaşmasını yaşayan, yüzü Batı’ya dönük bir jenerasyonla karşı karşıyayız. Laf konusu inanç, ibadet, dinle yoğrulmuş ailevi pahalar, eşcinsellik, cinsellik, kıyafet kodu, tatil algısı, flört ve gibisi mevzular olduğunda kendi anne-babasına kıyasla farklı tecrübelere sahip bir jenerasyon, ülkenin gerçekliği haline gelmiş durumda. KONDA’nın 2008-2018 yılları ortasını kapsayan Ömür Biçimleri Araştırması da yaşanan değişimi 10 yıllık bir dönemde kıyaslama bahtı sunmakta (1). Geçtiğimiz günlerde yayımlanan ‘Sayılarla Türkiye’de İnanç ve Dindarlık’ çalışması da -ihtiyatlı olmakla birlikte- jenerasyonlar ortası farklılık olarak okunabilecek bulgulara sahip (2). (Çalışmada hayli Değerli bilgiler var, o nedenle ayrıyeten bir yazıyı hak ediyor.)
Son vakitlerde bir Küme akademisyen bu Aka boyutlu fotoğraf karesinin farklı noktalarına zoom yapmak için uğraşıyor. Besim Dellaloğlu kavramın yanılgılı kullanımlarına dair etraflıca teorik tartışmalar yaparken (3) bir öbür taraftan da Meydan araştırmasına dayalı kitaplar birbirinden Müstakil akademisyenler tarafından üretilmeye çalışılıyor. mesela nihayet periyotlarda, Adana-Mersin-Hatay’da kümelenmiş Arap-Alevilerin inanç özelinde yaşadıkları toplumsal dönüşümleri etraflıca anlamaya ve bir akademik yapıta dönüştürmeye çalışıyorum. Kümenin üyesi olarak bir de bölgede yaşıyor olmam, onların inançtan uzaklaşma süreçlerini daha derinden inceleme ve manaya imkanını sunmakta. Yusuf Ekinci’nin ‘Kürt Sekülerleşmesi’ kitabı da misal bir eforun eseri.(4) Bu çalışma, o Aka fotoğraf karesinde, Kürtlerin yoğunluklu yaşadığı bölgeyi yıllar süren bir çalışma ile derinlemesine inceleyerek jenerasyonlar ortası yaşanan dönüşümü ortaya koydu. Nevşin Mengü ve Büşra Cebeci de başını açmaya çalışan bayanların yaşadıkları tecrübeleri kitaplaştırdılar.(5) Hamdi Tayfur’un editörü olduğu ‘Dip Dalga: Eski Müslümanlar Yeni Deistler/Agnostikler/Ateistler’ (6) kitabı da Yeniden bu Aka fotoğraf karesinin bir noktasına dikkatimizi çekmeye çalışıyor. nihayet vakitlerde dindar toplulukta yaşanan derin bir dönüşümün izlerinin takip edilebilmesi ismine Değerli datalar barındırıyor: İmam hatip okullarından ya da İlahiyat fakültelerinden mezun olmuş 60 kişinin İslam’dan kopuş kıssaları.
Kitapta iştirakçilere ucu Aleni 10 soru sorulmuş. Sözü sözüne olmasa da birtakım Temel sorular şunlar:
·Geçmişte Müslümanlığınızı nasıl yaşardınız?
·Sizi dine karşı kuşkuya sevk eden Sebep ya da sebepler nelerdi?
·İnancınızla ilgili en derin çıkmazınız neydi?
·İslam dininden çıkmanıza Karşın misyonunuzu nasıl yerine getiriyorsunuz? (Bu soru İlahiyat fakültelerindeki akademisyenler ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenleri için sorulmuş.)
·İfşa olmanız durumunda başınıza neler gelebilir?
Tayfur, görüşmecilerin tabirleri doğrultusunda İslam’dan uzaklaşılmasının nedenlerini şu halde özetliyor.
Birinci Etken: İslam kaynaklarını direkt okuma.
İslam’dan uzaklaşanlara getirilen tenkitlerden biri de, “Gerçek İslam’ı bilseydi, dinden uzaklaşmazdı” biçiminde olmaktadır. İştirakçiler için bu tenkit Fazla kuvvetli olmayabilir çünkü iştirakçilerin Aka çoğunluğu İslam tarihini ve hadisleri Temel kaynaklardan okuyabilen, Kuran-ı Kerim’e hâkim ve hatta kimileri İlahiyat fakültelerinde kendilerini gizleyerek çalışan akademisyenlerden oluşmakta. Tayfur’un tabiri ile, İslam kaynaklarına ayrıntılıca hâkim olacak formda yapılan bu okumalar “kafaları karışmasın diye gizlenen, zikredilmeyen, sumen altı edilen yahut farklı yorumlanarak kurtarılmaya çalışılan bilgi ve ayetlerin sorgulanmasına” Sebep olmuş (s.138).
İkinci Etken: Farklı alanlarda yapılan okumalar ve bunların İslam’la karşılaştırılması.
Katılımcıların dini bırakmalarındaki bir diğer Sebep ise İslam dininin Özgün olmadığını düşünmeleri. Birçok iştirakçi İslam’ın Özellikle diğer İbrahimî dinler ve eski uygarlıkların (Sümer, Mısır, Yunan) mitolojik kıssalarının derlemesi olduğunu düşünüyor. Tayfur’a nazaran iştirakçilerin ideoloji, antropoloji ve ilim ideolojisi üzere okumalar yapmaları İslam’ın kaynağının “semavi” değil “insanî” olduğuna dair algılarının güçlenmesine neden olmuş.
Üçüncü Etken: Radikal İslamcı örgütlerin ve İslam devletlerinin aksiyon ve uygulamaları.
Katılımcıların İslam’dan uzaklaşmalarının bir öbür sebebi ise “‘Gerçek İslam’da aslında IŞİD Hizbullah, Taliban üzere oluşumlar olmaz” argümanının gerçek olmadığını düşünmeleri. Bilakis, bu örgütlerin ve İslamcı devletlerin (Suudi Arabistan, İran vb.) Çağdaş periyottaki anlayışlarla uyuşmayan hareket ve uygulamalarının Kuran’da, Muhammed peygamberin hayatında ve hadislerde (temel kaynaklarda) olduğunu düşünüyorlar.
Dördüncü Etken: Dinin politik, ekonomik ve diğer çıkarlar için kullanılması.
Katılımcılar öncelikli olarak Beyaz Parti iktidarını ve Gülencileri buna Örnek olarak gösteriyorlar. İştirakçilerin sözlerinden anlaşılan, dinin negatif temsillerine gösterilen reaksiyon, bir yerden sonra dinin kendisine dönmüş durumda. Kitapta geçen cümlelerle bu Sebep şu formda özetlenebilir:
·AK Parti iktidarının dine referans vererek uyguladığı siyasetlerin Üzücü sonuçları.
·İslamcı cemaat yapıları ve tarikatlardaki menfaate dayalı ilgiler, yapılan haksızlıklar, önderlerin müritleri ve elamanları sömürmesi.
·İslam dünyasındaki ahlaki yozlaşma, yoksulluk ve gerilik (s. 140).
Beşinci Etken: İnternet.
Bu noktada temel vurgulanan, bilginin deveranının kolaylaşması, din tenkitlerinin geniş kitlelere ulaşması ve bunlara tatmin edici cevapların verilmemesi.
Her ne kadar kitapta dinden kopuşa dair “İçsel Etkenler” diye Öbür bir alt başlık açılmış olsa da, burada Anlatım edilenler aslında üstteki etkenlerin sonuçları durumunda. Yani, bütün bu etkenler İslam’a dair sembol, figür ve argümanların Misli biçimde sorgulanmasına neden olmuş görünüyor. İştirakçilerin sözlerinde öne çıkan birtakım unsurlar şu biçimde özetlenebilir:
·Yaratıcının (Allah’ın) yasakçı ve şiddetli bir cezalandırıcı olduğunun,
·Mecbur olmadığı halde adaletsiz bir dünya yarattığının,
·Dünyadaki olaylara duyarsız olduğunun, ve
·Kur’an’ın çelişkili, tutarsız, evrensellikten uzak, geçerliliği kısa vakitte kaybolacak, günün insan vicdanı ile uyuşmayan ayetlere sahip olduğunun düşünülmesi.
Katılımcılar, “İslam’dan çıktığınız için pişman mısınız?” biçiminde sorulan nihayet soruya ise genelde pişman olmadıklarını, pişman olanlar ise bu süreci daha Evvel yaşamadıkları için, “Genç yaşlarını yahut ömürlerinin Aka kısmını dindar geçirmekten, İslami topluluğa hizmet etmekten, din ile boşa geçen yıllardan dolayı” pişman olduklarını belirtmişlerdir.
Tayfur’un editörlüğünü yaptığı kitap, Aka fotoğraf karesindeki daha Ufak bir alanın, eski Müslümanların dinden uzaklaşma süreçlerinin, daha düzgün anlaşılmasına Yardımcı oluyor. Kitabın örneklemini oluşturan 60 kişinin Temel özelliği dini okullardan mezun olmaları ve ortalamanın üzerinde dini bilgiye sahip olmaları. Türkiye’de dini okullarda okuyanlar ya da çalışanlar yekpare bir kümesi temsil etmiyorlar. Tersine, hem imam hatiplerde hem de ilahiyat fakülteleri’nin kendi içinde Misli bir dönüşüm ve farklı kümeler ortasında çekişmeler yaşanıyor. Seküler dünyanın Irak ve toptancı bir nazar açısına sahip olduğu bu farklı dünyaya dair tartışmalarla ileride daha sık müsabaka ihtimalimiz olduğunu düşünüyorum. Yayımlanan yeni çalışmalarla, Tayfur’un bize gösterdiği fotoğrafın daha netleşmesi olasıdır.
*Doç. Dr., Adana Alparsan Türkeş ilim ve Teknoloji Üniversitesi
Dipnotlar
1. KONDA. 2008-2018 Ömür Biçimleri Araştırması: 10 Yılda Ne Değişti?
2. Zübeyir Nişancı. (2023). Sayılarla Türkiye’de İnanç ve Dindarlık.
3. Besim Dellaloğlu. (2022, 17 Kasım). Sekülerleşme Nedir? https://www.perspektif.online/sekulerlesme-nedir/ Besim Dellaloğlu (2022, 1 Aralık). Seküler Dindarlık. https://www.perspektif.online/sekuler-dindarlik/
4. Yusuf Ekinci. (2022). Kürt Sekülerleşmesi. İrtibat Yayınları.
5. Nevşin Mengü & Büşra Cebeci. (2021). Herkes İstediği Üzere Yaşasın- Türkiye ve İran’daki Bayanların Başörtüsünü Çıkarma Pratikleri. Bağlantı Yayınları.
6.Hamdi Tayfur (2023). Taban Dalga. Eski Müslümanlar Yeni Dinsizler, Agnostikler, Atesitler. Ankara Okulu.
Yorum Yok