Dazai’nin ‘ebedi boşluğa’ attığı olta

1945 öncesi ve sonrası olarak ikiye ayrılan Japonya tarihine benzeri biçimde, Sevinç oyunları oynadığı ve bu maskeyi çıkardığı Devre formunda hayatı ikiye bölünen Osamu Dazai; ruhsal gelgitleri yüzünden intihara meyilli bir Ömür sürmeye başladığı ilkgençlik yıllarından itibaren milliyetçiliğin baskın hâle geldiği ülkesiyle hesaplaşmaya çalışmıştı.

Dazai’nin kitaplarına yansıyan melankolisi, intiharından evvel bıraktığı “doğduğum için beni affedin” notuyla doruğa ulaşmıştı. Huzursuz, korkulu, ikilemlerle boğuşan ve yirminci Yüzyıl başında Japonya’yı tesiri altına Meydan şiddet kültürünü eleştiren muharrir, birebir vakitte hayatını altüst eden çelişkileri ve rahatsızlıkları “ben-romancı” olarak metinlerine yerleştiriyordu. Ülkesindeki gelenek-yenilik karmaşasının yanında, insan ilgilerindeki gedikler, omurundaki hassasiyet ve çelişkiler de muharririn romanlarının ve hikayelerinin esas hususlarıydı.

Dazai, İç hesaplaşmaları ve kişilik krizlerinin yanı Dizi Japonya’da 1900’lerin başında yaşanan dönüşüm sancılarını, yabancılaşma ve Mevcut oluş krizini metinlerinde işlerken insan olmanın ağır yükünü omuzladığını hissediyordu âdeta. Hatta bir hikayesinde anlatıcıya “dünya insanların anlamsızca Sıkıntı çektiği yerdir” dedirtip hem ruhundaki fırtınaları hem de 1930 ve 1940’larda Japonya’daki buhranı betimlemişti.

Metinlerinde otobiyografik öğelerle Benlik çözümlemelerini ve ülkesindeki kültürel, politik, toplumsal dalgalanmaları istikrarlı biçimde harmanlayan Dazai’nin, İkinci Dünya Savaşı öncesi ve sonrası olarak ikiye ayırdığı Japonya’yla Bir arada ömründen izler taşıyan Günün Birinci Işıkları, doğup büyüdüğü ve öldüğü coğrafyanın toplumsal yapısından kesitleri ve müellifin hayatından modülleri getiriyor karşımıza.

‘AKLIMDAN GEÇENLERE HÂKİM OLAMAYAN BİR ÇOCUKTUM’

‘Günün Birinci Işıkları’nda Dazai, bir yandan hayatının dökümünü yapıyor, öbür yandan hayatını çevreleyen insanları, Japonya’daki münasebet ağını ve toplumsal dokuyu betimliyor. Öbür bir deyişle muharririn anıları ve ülkesinin tarihi buluşuyor kitapta: Dazai, hatırladığı kadarıyla ailesini ve Şahit olduğu ölçüde Japonya’yı anlatmaya girişiyor. kimi anılarını netleştirmeye kimi de yaşanmışlıkları “ebedî boşluk”tan çekip çıkarmaya uğraşıyor.

Günün Birinci Işıkları, Osamu Dazai, Mütercim: şimal Baykal, 152 syf., Olvido Kitap, 2022.

Okula başlamasıyla sona eren çocukluğunu ve sonrasını anlatırken annesine, teyzesine, kardeşlerine, babasına dair cümlelere rastladığımız metinlerde Dazai, Japon kültürünün ömründe bıraktığı izleri taşıyor satır ortalarına. Akabinde, Okul günlerinden bir anekdot paylaşıyor “Anılar”’da: “Hiçbir Vakit başım ağrıyacak kadar ders çalıştığımı da hatırlamıyorum. Okuldan nefret ederdim ben. Bir kere bile oturup uslu uslu kitabımı açıp da ders çalışmışlığım yoktu. Yalnızca eğlenceli kitaplar okuyordum o kadar. Evdekiler kitap okuduğum surece ders çalıştığımı düşünürdü nasıl olsa. Ne Vakit gerçekleri kaleme alsam başıma Kötü şeyler gelirdi. Annemle babamın beni sevmediğini yazdığımda rehberlik öğretmeni beni öğretmenler odasına çağırıp azarlamıştı. Öğretmen kompozisyon için ‘Eğer Cenk Patlak Verirse’ konusunu verdiğinde ‘Savaş bildiğiniz üzere hepimizin korktuğu zelzele, yıldırım, yangın ve Olağan ki babamızdan bile daha fecidir. Bu yüzden Şayet Cenk patlak verirse derhal dağlara kaçacağım. Yanımda siz de gelin bence öğretmenim. Ben de beşerim siz de insansınız, hepimiz korkarız o denli bir durumda’ yazmıştım. Bu sefer hem Okul müdürü hem de rehberlik öğretmeni sorguya çekmişti beni.”

Kendisini “aklımdan geçenlere hâkim olamayan bir çocuktum” diye niteleyen Dazai, bu alışkanlığından ömrü boyunca kurtulamadığı için zorluk çekip kederler edindiğini de anlatıyor. Bu periyotta, “İleride Aka birisi olabilecek miyim?” üzere hayatına istikamet veren sorulara cevaplar bulmaya çabalayan ve yazarlığa heveslenen Dazai’nin benliğini hiçbir şeyden tatmin olamama hâli esir alıyor. Müelliflik hayali ve isteği, onun Evvel ağabeyleriyle daha sonra ise ailenin Geri kalanlarıyla ortasını bozuyor.

‘YALNIZLIĞIMA VE ÇARESİZLİĞİME DAİMA YENİK DÜŞMÜŞÜMDÜR’

Dazai’yi “ben-romancı” diye niteleyen Suiçi Kato’nun sözüne atıfla Günün Birinci Işıkları’ndaki metinlerinde müellifin “ben-öykücü” olarak karşımıza çıktığını söyleyebiliriz. Anılarına, Fuji Dağı’na, ağabeylerine ya da Tokyo’ya bakarken bu istikametinin ağır bastığı Fazla açık. Kendisine Sıkıntı veren yahut onu büyüleyen görüntüleri tasvir eden Dazai, seyahatlerinde kimi kendisini arıyor kimi de Japonya’nın hâlipürmelaliyle ilgileniyor. Gözünü Fuji Dağı’na dikmişken nihilist ve saf bir zihniyeti olduğunu not ediyor, Tokyo’dayken içinden ne gelirse onu yazmak istediğini… Elhasıl, Dazai’nin çektiği acıyı kâğıda nasıl döktüğünü ayrım ediyoruz Günün Birinci Işıkları’nda: “Eziyet çekiyordum. İşimin… yazarlığın eziyetinden öte… yok, bilakis, müelliflik bana keyif veriyordu; müelliflik değil de benim dünya görüşüm, sanat denilen şey, yarınların edebiyatı, yani Öbür bir deyişle yenilik denen şey, işte bunlarla ilgili şimdi başıma oturmamış şeyler canımı sıkıyor, hiç abartısız beni acıyla kıvrandırıyordu. (…) Edebiyatımı aptalca bir saçmalık yahut abartı olarak yorumlamayanlar ortasında benim kesin tutarlılığa ulaşmak için ne kadar Sıkıntı bir hayat sürdürdüğümün farkında olan kaç şahıs vardır sanki? ancak müellif, edebiyatı hakkında Biricik bir söz dahi dayatmamalı okurlarına. Müellifin yapabileceği Biricik şey, okurlarının samimiyetini beklemektir.”

Dazai’nin çektiği eziyet sırf edebî değil; ailesinden kovulması, vücut ve ruh sıhhatinin bozulması da onu tökezletiyor, Ömür karşısında zayıflatıyor. Muharrir, yenildiğini ve bu mağlubiyetin yolunu aydınlattığını düşünüyor.

Kendisini metinlerin öznesi, anlatıcısı ve başkarakteri hâline getiren Dazai, bir yandan hayatının dönüm noktalarını, öte yandan Mevcut oluşunu anlamlandırmaya gayret ediyor. Bunları kimi bir köpekle bağlantısını kimi de ülkesinin üstüne nasıl geldiğini anlatarak yapıyor. Bu tansiyonu Tokyo’da bariz biçimde duyumsuyor muharrir: “İpek böceği tarafından kemirilmiş bir dut yaprağını andıran Tokyo kentinin tamamı gözlerimin önüne serilince orada yaşayan, her biri kendi hayatını sürdüren bütün o insanlardan Öbür bir şey düşünemez hâle geliyorum. Bu türlü mânâsız bir düzlükte, Japonya’nın her yerinden beşerler akınla Saldırı edip terler içerisinde itişip kakışıp bir parmak toprak için Cenk verip Daimi değişen her türlü hissin düzensizliği içerisinde, birbirlerine kinle bakıp Hasım oluyor; dişiler erkeklerine sesleniyor, erkekler ise yarı çıldırmış bir biçimde başıboş dolanıyor yalnızca.”

Yaşamını bir drama olarak nitleyen, çocukluğundan başlayarak yapıp ettiği Çabucak her şeyi kâğıda döken ve yazdıkça kendisini öldürmeye bir adım daha yaklaşan Dazai’yle yüzleşiyoruz. Münasebetiyle Çabucak her metin, örtük bir hengame ve intihar mektubuna dönüşüyor ona nazaran. En Fazla kendisine saldırıyor ve sıkıntıları yüzünden çılgına dönüşünü anlatıyor. “Bugünlere daima kendi savaşımı vererek gelmişimdir fakat ne hikmetse bu savaşı hiçbir Vakit kazanamamış, yalnızlığıma ve çaresizliğime daima Mağlup düşmüşümdür” cümlesi de bahsi geçen çılgınlığın bir yansıması.

‘Günün Birinci Işıkları’ndaki metinleri, bir İç dökümü üzere okurken Dazai’nin hem kendisi ve ailesi hem de ülkesiyle hesaplaşması diye niteleyebiliriz. Hasılı, hayattaki mağlubiyetini yazarlıkta bir zafere dönüştürmeye uğraşan Dazai’yle karşılaşıyoruz kitapta.