Ali Güveloğlu*
Tarlalarının yakınında yerleşik hayata geçmek konforlu gelmiş olacak ki iki bin Yıl içinde bilinen dünyanın Aka çoğunluğu bu Cin bir Ömür ve üretim biçimini benimsemişti. Romalılar Evvel İtalya’yı akabinde bütün Akdeniz coğrafyasını denetimi altına aldığında insanlık, tarım kültürünü başlatalı en azından 7 bin Yıl olmuştu.
Eski Roma’da tarım faaliyetlerinin yürütüldüğü araziyi üç farklı evrede görüyoruz. Birincinin kurum devrinde seçkin ailelere eşit ölçüde verilen yahut zorla elde ettikleri municipium isimli yerlerle bir nevi ferdî mülkiyet oluşturuyordu. Cumhuriyet periyoduyla Bir arada mülkiyet biçimi dominium ismini aldı; artık toprak sahibi kökten sahiplik tezinde bulunamıyor, yalnızca işlediği topraklarda Yargıç olduğu argümanını sürdürüyordu. MÖ 3. yüzyıldan itibaren Romalılar Evvel İtalya’nın tamamını akabinde da Sicilya, Korsika, şimal Afrika, Makedonya ve MÖ 133-129 ortasında batı Anadolu topraklarını ele geçirmeye başladılar. Her şeye Müsait bir İsim bulma konusunda uzman olan Romalılar deniz çok ülkelerde ele geçirdikleri tarım yerlerini proprietas olarak isimlendirdiler. Bu ismi türetirken provincia teriminden yararlandılar.
ARAZİ-MÜLKİYET KAVRAMLARI
Provincia’yı biz eyalet olarak adlandırsak da birinci ortaya çıktığı periyotta “bir kumandana deniz çok toprakları ele geçirmesi için sonlu bir müddet ve Meydan için geçerli olan emretme yetkisi” manasına geliyordu. MÖ 1. yüzyılın nihayet çeyreğinde idarenin cumhuriyetten imparatorluğa dönüşmesiyle Birlikte öteki pek Fazla şey üzere arazi–mülkiyet kavramlarında da değişiklik yaşandı. Artık şahıslar ellerinde bulundurdukları topraklar üzerinde mülkiyet tezinden Fazla hükümdarlık tezini yürütüyordu; tarım yapılan arazi devlete aitti ve ismi ‘ager publicus’ idi. özel mülkiyetteki arazi ‘ager privatus’ olarak isimlendirilmişti, bu Cin yerde yapılan tarım başlarda Ufak çaplı olduğundan ya bölgesel kalıyor ya da kişinin kendi gereksinimlerini karşılıyordu. ‘Ager privatus’un sakıncalı yanlarından birisi satışının Muhtemel olmasıydı. İmparatorluk devri zenginleri bu Aleni kapıyı bir fırsata çevirmiş ve Ufak çiftlikleri Biricik elde toplayarak dev yerlere sahip olmuştu. Bu sayede arazinin üzerindeki devlet denetimini kısıtlayarak ‘latifundium’ isimli çiftliklerde üretim yaptılar.
Aslına bakılırsa bu sorunu birinci ayrım edip tahlil bulmaya çalışan şahıs Tiberius Sempronius Gracchus olmuştur. MÖ 133 yılında Kamu temsilcisi olarak seçilirken şahısların elinde bulundurabileceği arazi ölçüsünü 500 iugara (yaklaşık 125 hektar) ile sonlandırma kelamı veren Graccus’un maksadı bu ölçüsü aşan yere el koyup onu bir aileye yetecek boyutlara bölüp Fakir köylülere dağıtmaktı. Başlarda Fakir Kamu tarafından beğenilen karşılanan bu teşebbüs Yasa teklifini oylayacak senatörler tarafından engellenmeye çalışıldı; zira Aka arazi sahiplerinin birçok onlar ortasında yer alıyordu. Gracchus birinci yılında Ufak birtakım muvaffakiyetler elde ettiyse de asıl emeline ulaşamadan MÖ 132’de yine temsilci seçilmeye çalışırken Varlıklı toprak sahiplerinin kışkırtması sonucunda öldürüldü.
Gracchus Kardeşler. Ondan on Yıl sonra MÖ 123’te bu Sefer Ufak kardeşi Gaius Sempronius Gracchus birebir vaatlerle ortaya çıkıp tıpkı mevkiyi ele geçirdi; mukadderatı ve sonucu da ağabeyininkinden farklı olmadı. İki kardeşin toprak ıslahatı vaatleri sırasında Ufak çaplı kazanımlar ve bir ölçü da toprak elde etmeyi başarmış olan Ufak bir Küme daha MS 1. yüzyılın birinci çeyreği dolmadan ellerindeki toprakları ve imtiyazları kaybettiler. Böylelikle latifundialar artık Roma tarım tarihinin resmi birer kesimi olmaya başladı.
AGER PUBLİCUS VE LATİFUNDİUM
Artık MS 2. yüzyıla gelindiğinde Romalıların ‘ager publicus’ ve ‘latifundium’ isimli iki farklı Cin toprakta, kendi devirleri için konvansiyonel denilebilecek boyutta ziraî üretim yaptıklarını biliyoruz. İsimleri ve statüleri farklı olmasına rağmen her ikisinde de üretim süreçleri köle gücüne dayalıydı. Romalılar bu topraklarda birinci olarak arpa, buğday ve akdarı üretiyorlardı. Bunlardan Öbür en Fazla üretilen sebzeler ortasında soğan, pırasa ve lahana yer alıyordu. Plinius’tan öğrendiğimize nazaran İtalya’nın şimal bölgeleri üzüm üretiminde daha revaçta iken güneyde elma, armut, erik üzere ağaçlarda yetişen meyveler üretiyordu. Zeytin yarımadanın en Kıymetli ziraî eseriydi, zira Eser hasadından sonra endüstriyel bir boyuta taşınıyor ve zeytinyağına dönüştürülüyordu. Tarımla Birlikte hayvancılığın gelişmesi beklendiği üzere oldu. İsmini Herkül’ün kaybettiği danası Vitilius’tan alan, İtalya yarımadasında en Fazla yetiştirilen dört bacaklı hayvan sığır oldu, onu koyun ve domuz takip etti. Çiftliklerin yakınlarında bulunan ahırlarda yetiştirilen hayvanlardan köleler sorumluydu. Cato ve Columella arazinin ne halde işlenmesi gerektiğini detaylı olarak anlatmışlardı, daha kuvvetli erkek köleler ağır işlerde çalıştırılmalı, güçsüzler, bayanlar ve çocuklar toprak çapalama, çürük meyveleri ayıklama ya da ambar ile tarla ortasında yük taşıma işlerine koşulmalıydı. Üretimi muhafaza ve sürdürme gayesi güden bu Cin çiftliklerde hasta kölelerin bulundurulması bile güzel karşılanmıyordu, bunlar hem uygunlaştırma masrafı çıkarıyor hem de hastalığı öbür kölelere bulaştırma riski taşıyordu, o halde derhal satılmalıydılar Cato’ya nazaran.
Roma Periyodu hasat makinesi Gallic Vallus. SU KEMERLERİ
Roma’da saban, kürek, kazma, bel, dirgen üzere Yalın el aletlerinin yanı Dizi hasat sırasında işi kolaylaştıran devrine nazaran gelişmiş aletler de bulunuyordu. Bunlar günümüzün biçer döverlerinin atası üzere Amel görürken bir hayvan tarafından sürülüyor ve bir insan tarafından kullanılıyordu. Teknik olarak ön tarafa takılan orakların kestiği buğday sapları ile Bir arada aletin ön tarafında bulunan hazneye birikiyordu. Gallic Vallus olarak da isimlendirilen bu ilkel alet Romalıların işini epey kolaylaştırmış olmalı. Lakin Roma tarımına en Fazla hizmet eden teknolojik İcat su kemerleriydi, kentlere Irak su kaynaklarından taze ve devamlı su sağlamak hedefiyle inşa edilen su kemerleri toprakların randımanını artırmaya da Yardımcı oldu. Bu sayede daha güzel sulanan yerlerden daha Fazla randıman elde edildi. Sulamayla Bir arada doğal gübrelemeden de haberdar olan Romalı çiftçi eserinin kalitesini ve ölçüsünü artırmak hedefiyle her yolu denedi diyebiliriz.
İtalya toprakları her Vakit güllük gülistanlık değildi; bir sefer kendi güvenliğini sağlamak zorundaydı. Zira gece yarısı baskınıyla Çabucak her Vakit çiftliğiniz yağmalanabilirdi lakin biz daha Aka tehlikelerden Laf edeceğiz. örneğin MÖ 4. yüzyılın birinci çeyreğinde Roma’yı kuşatıp ağır bir hezimete uğratan Galler atakları sırasında Etraf köylere ağır ziyanlar verilirken, köylüler topraklarını bırakıp kaçmak zorunda kalmıştı. Yaklaşık 150 Yıl sonra Orta İtalya köylüsü bu sefer daha Aka ve daha uzun süren bir tehditle karşı karşıya geldi. MÖ 218-201 ortasında Kartacalı kumandan Hannibal’in İtalya’da yürüttüğü kovalamaca ve savaşlar Roma’nın tarım kültürüne Önemli manada ziyan vermişti, bu savaşlar sırasında Orta İtalya’da yerleşik tarımla uğraşan köylü sınıfı can güvenliğini sağlamak için korunaklı kentlere yerleşti. Savaşlar kısa sürse de tesirleri Aka oldu, toprağı terk eden köylüyü bir Kez daha toprakla bütünleştirmeye daha Fazla vardı. Son MÖ 146’da Kartaca tehlikesi bertaraf edildi lakin Fazla geçmeden MÖ I. yüzyıla damgasını vuran İç savaşlar patlak verdi. Bu sırada Roma, Özellikle buğday temininde neredeyse büsbütün dışa bağımlı hale geldi. Topraklar terk edildiği üzere çiftçilik geleneği de kesintiye uğramış, yeni gelen birkaç kuşağın atadan kalma bilgi birikimiyle ilişkisi kesilmişti.
Romalıların tarım kültürüne dair yazılı yapıtları birinci olarak Kartacalı Mago’nun kendi lisanında kaleme aldığı düşünülen ‘Rusticatio’ isimli yapıtına dayanır, eser günümüze ulaşmadıysa da uzmanlar Romalı müellifleri etkilediği tarafında hemfikirler. Akıllı bir imparator olan Augustus MÖ 27’de idarenin başına geçerken bu kesintinin farkındaydı. Onun teşvikleriyle başlatılan bir devinimle Columella, Varro ve Plinius’un yapıtları Romalı köylünün yine toprakla bağ kurmasını sağladı. Eski bilgiler tekrar hatırlandı ve İtalya köylüsü yine tarım yapmaya başladı. Roma devleti buyruğu altındaki ‘ager publicus’un ölçüsünü biliyor, bu yerden ne kadar tahıl üretileceğini öngörüyor, bu ölçü üzerinden alacağı vergiyi hesaplıyor ve ihtiyaçlarını düzenleyebiliyordu. Hatta bu topraktan çıkan tahılla ne kadar asker besleyebileceğini ve halkı doyurabilmek için daha ne kadarına muhtaçlığı olduğunu da biliyordu.
MS 3. yüzyıldan itibaren işlerin Roma aleyhine yol aldığını söylemek yanlış olmaz. önce Mezopotamya ve Balkanlar sonra Güneydoğu Avrupa ve Afrika toprakları birer birer kaybedildi, akabinde İtalya ve Roma da kaybedildi. Böylelikle 476 yılında batı Roma İmparatorluğu yıkıldı, yerine Germen kabile şeflerinden Odoakr tarafından İtalya Krallığı kuruldu. Böylelikle bin yıldan uzun müddettir aralıksız olarak devam ettirilen gelenekler birdenbire kesintiye uğradı. Germenler şarap yerine bira içtikleri için Romalıların engin üzüm bağları sahipsiz kaldı, bira yapmak için Gerekli arpayı ya yağma yaparak ele geçiriyor ya da kölelerine yetiştirtiyorlardı. Ekmek tercihleri de buğday yerine arpaya yönelmişti, hayvancılık ziraî üretimden daha kıymetliydi. Bu nedenle vergi toprak üzerinden değil hayvan sayısına nazaran toplanmaya başlandı, çoğunluğu kölelerden oluşan çiftçiler domuzlarını beslemek için ormandan meşe palamudu toplamaya başladı. Böylelikle vergi hesaplamaları arazi ölçüsüne nazaran değil ormandan toplanan yemişe nazaran hesaplanmaya başlandı. Ziraî üretim hesaplamaları bir kenara bırakıldı, Odoakr krallığında ziraî Eser elde etmenin yolu sefere çıkmak olmuştu.
*Fen yazın Fakültesi, Tarih Bölümü
Yorum Yok