Bêder: Yaşayanları değil cesetleri kurtarma savaşı verenlerin filmi

Duygu Kıt

Arîn İnan Arslan Dersim’de yaşıyor ve çalışmalarına bu Ufak fakat tarihi yüzyıllara değen dağ kentinde devam ediyor. “Kırıntı”, “Pera Berbangê”, “Sî û Ba” üzere kısa sinemalarıyla İran, Amerika, Çek Cumhuriyeti, İtalya, Berlin Sinema Şenliği üzere şenliklerde birçok Ödül aldı. Arslan nihayet kısa sineması “Bêder/Serçenin Birinci Adımı” ile de 9’uncu Duhok Sinema Festivali’nde Heyet özel Ödülü’ne değer görüldü. “Bêder” hayatın vefatla ölçülmesini anlatıyor. Nasıl öldüğümüz ve öldürüldüğümüz bizden sonra kalacak olanların hayatlarını nasıl geçireceklerinin ölçütü oldu ebediyen. Bu hakikati Antigone’den Taybet Ana’ya kadar süren bir Vakit diliminde mezarsız ölülerimizle yaşamaya devam ediyoruz. Biz de buradan başlayarak Arîn İnan Arslan ile Bêder’i, sinemayı, sanatı -özelde Dersim’de sanatı-, yaşamayı ve üretmeyi söyleştik. Bêder 29 Ocak’ta Mubi Türkiye’de izleyiciye açılacak.

Yıllar Evvel de birçok sinema çektiniz ve filmleriniz dünyanın farklı yerlerinde izleyiciyle buluştu, mükafatlar aldı. Sonrasında ise sinemaya uzun bir Aralık verdiniz. Bilinen bir direktör iken sizi merkezden uzaklaştıran ve Uzaklık vermeye iten nedenler nelerdi?

Benim de herkes üzere dehşetlerim var. Gerçek yerde hakikat vakitte olamamak üzere. Şayet sanatınız bir duruş beyanıysa bu bir müddet sonra sizi ele geçirebiliyor. Durmak söylemekten daha Değerli bir şeye dönüşebiliyor. Daha birinci sinemamı yaptığımda beşerler yeni bir Yılmaz Güney geliyor dediler. İnsan beşere bu berbatlığı yapar mı? Sanılıyor ki bu bir övgü lakin değil. Yılmaz Güney kaçıncı sinemasını çektiğinde Yılmaz Güney olmuştu; hatırlayan Mevcut mı? Toplumsal medya çağı bir lanet çağı bu tarafıyla. Şayet bunu övgü sayar da oradan istikbal katığa tamah ederseniz Sıkıntı yok. Kervan yolda bir biçimde düzülüyor. fakat yok ben buna tamah etmem diyorsanız o Vakit işiniz gerçekten sıkıntı. Bu işler Önemli bir iktisatla dönüyor ve Şayet biraz da harikası arıyorsanız, şimdiden söyleyeyim işiniz bitiktir. Göz önünde olmak bir sanatkarın kaynaklarını kurutacak bir lanete dönüşebilir. Zira olağan bağlantılar geliştiremezsiniz, her şey size bilgili olarak gelmeye başlar. Halbuki bir sokağa, bir mahalleye, bir Öbür topluluğa ilişkin olmak farklı ve kestirilemez kaynaklar sağlar. Merkezden uzaklaşmak bana bunları sağlıyor diyebilirim.

Bir nevi sanatın taşrasına düşmüşken, bir sanatçı olarak geriye dönme motivasyonunuz neydi?

Daha Evvel söylemişimdir, ellerini boynuma geçiren şeylerin sinemasını yapıyorum. lakin bu demek değil ki her şey bununla sonlu. Sanatçı sipariş üzerine de üretir. Geçim için de. Hangisine dayanırsak dayanalım hepimiz insanız ve mecburiyetlerimiz var. Kimse sanatkara kutsal bir vazife atfederek onu açlığa mahkûm edemez. Bu köhne ve faşizan bir yaklaşımdır. Sanatkardan benim beklentim, üretim nedenlerine sadık kalması olabilir. Yani biri faşisttir diye sanatçı olamaz mı? Ya da ruhunu dünyevi şeytanların tezgâhına koyan sanatkarlar mesela, onlar sanatçı değil midirler? Elbette ki ölçüt bu değildir, olmamalıdır da. Benim en Fazla karşılaştığım şey satmak için yaptığı işi bize birtakım Büyük sebeplerle pazarladıklarında zekâmızla geçilen dalga oluyor ve işte orada bir Cin kalpazanlık kokusu alıyorum. Ticari bir işin de pekâlâ toplumsal ve politik sıkıntıları vardır. Yalnız kendini Müstakil sinemanın açmazlarıyla savaşmış ve oradan çıkmış üzere o mecrayı da sömüren bir yere pozisyonlandırmak, kabul etmediğim bir şey. İstanbul’da belirli çeteler bu el çabukluğuyla yapılan illüzyonları Fazla güzel biliyor ve Meydan kapatıyorlar. Seçkin bir etraftan geldikleri için topluma bunu yedirmek de pek güç olmuyor.

“Ellerini boynuma geçiren şeylerin sinemasını yapıyorum” diyorsunuz, burada değerliyi önemsizden nasıl ayırt ediyorsunuz, kavramsal tabana geçişiniz nasıl oluyor?

Mesela ne daha kıymetlidir başkasından? Ya da ne daha değersiz? İnsanı istersek tekraren birebir hayatı yaşayan ve daima tıpkı yanlışları yapan bir canlı olarak düşünelim, isterse meyyit bir kurt, kurumuş bir koz ağacı ve dağlardan fışkıran bir suyun atomlarından meydana geldiğini düşünelim. Ömür bir formda daima Öbür suretlerde devr-i daim eder. Bu tıpkı vakitte Alevilik inancının temellerinden de biridir. Can yok olmaz. koz ağacı da, kurt da, su da bir kılıf, bir cilttir; canı örter. bütün bunların bizim sinemamızla ne ilgisi var, ya da mevzuyu seçme biçimimle? Milyonlarca yıldır kendisine barınacak yer arayan bir canlıdır insan. Konut, yurt, yuva, aile bunlar daima inançlı bir yerde olma isteğindendir. Pekala bir konut, duvarları olmayan bir konut, konut midir Tekrar de? Konutu yıkılanın yurdu genişler mi?

O halde Dersim’e geçelim. Dersim tarihî ve kültürel olarak esaslı bir coğrafya ve kent. Yüzümüzü nereye dönsek tarihi bir hakikatle karşılaşıyoruz. Dersim’in bu gerçekliğiyle “Bêder”i nasıl buluşturuyorsunuz?

Bence Dersim Belde değil kasaba. Hem de ülkenin gündemine her daim girdiği üzere Çağdaş bir kasaba da değil. Birçok manada feodal bir kasaba. ancak hem Alevilik potasından Dolayı hem diaspora bağları sebebiyle asimilasyona ve çağdaş kanıya Aleni ve meyilli bir yapısı var. Bu ise dayanılmaz yobaz ve gerici olan ülke ortalamasının içinde sabah yıldızı üzere parlamaktadır. Yalnız bizim yapmamız gereken bu parıltıyla Fakat olmamaktır. Zira Dersim’in çağdaşlığı da okuma oranı üzere baktığınız yere nazaran Fazla negatif bir özelliğe dönüşebilir. Okuma oranı okula gönderilmeyi tanımlayan ve hasebiyle ne kadar yüksek oranda asimilasyona uğradığını da gösteren bir istatistiktir. Dersim artık anlıyorum lakin konuşamıyorum kasabası bile değildir; İstanbul Türkçesiyle övünmek dışında seçeneği kalmamıştır. Yüzde sekseni ortanın solunda duran bir toplumun, bildiklerinin hayatlarına değmemesini Öbür türlü nasıl açıklayabiliriz? Artık gelelim sorunuzun başına, Dersim tarihi olarak esaslı bir kentse, neden biz dönüp dolaşıp Yeniden yaralı inekler üzere otuz sekiz yaramızı yalıyoruz? neden bir Yıl ilerisine dair bir Tane tahayyülümüz yok? Bana bir şahıs bile iki bin otuz sekizde Dersim’de ne olacağını söyleyebilir mi? Tarihi ve kültürü olan insan topluluklarının gündemini Öbür toplumlar belirlemez, onların bir planı vardır diye düşünüyorum.

“Bêder”e Geri dönecek olursak, sinemanızda Fazla Çok sembol var. Sembolizmle bu kadar bağlı olma sebebiniz ne?

“Sî û Ba” sinemamda bir rüyayı sembollerle örmüş ve belgesel unsurlarına nazaran akan sinemaya kendi fikrimi ekleme imkanı bulmuştum. Fakat bu sinemada sembolik anlatımın ötesine geçme uğraşım daha baskındı. Yani gündelik hayatın içine sinen birtakım şeylere yakından bakma uğraşı diyebiliriz. Zira ben o kazanların kurulmasını, taşınan kapıyı, Lakin eden fırtınayı, Tasa çeken köpeği, duvarları olmayan ve her şeyin bir yangın yerinden az Evvel çıkmış olma hissini yaşadım ve gördüm. Bakın uydurmuyorum, bir sanatçı olarak duşa da yatabilirdim. Değil, ben bunları gördüm, bu halde gördüm. O yüzden bu sinemada ne sembolizm, ne ümit tanımı, ne de gerçeküstü bir arayışım var. Bunlar her şeye Karşın kalkıp yürümek zorunda olanların gördükleri ve yaşadıklarıydı. bütün bu yaşananların acısını içimde o kadar eğip büktüm ki beni seyredenlerin değil, benimle Bir arada o kuyuya inecek insanların hissedeceği bir noktaya getirdim. Çıplak bir lisanla söylesem kendi insanlığımdan utanacağım Fazla derin acılar bunlar. Bu yüzden bu sinema benim için acının simyasıdır. O kuyuya indiğinde her kalbin kolay kolay kaldıramayacağı şeylerden Laf eder.

Sadece kapıyı sorsam?

Kapı en temelde eşik değil midir? Bu eşikten geçmeyi vakitte seyahat etmek üzere düşünebiliriz. Vakitte seyahat ister geleceğe hakikat olsun, isterse geçmişe yanlışsız, her halükârda ilkel bir halimizle karşılaşacağımızı düşünüyorum. Bizim sinemamızda de lisandan Evvel ve Tekrar lisandan sonra istikbal olan hırlamaya ve ısırmaya çıkıyoruz. Yaşayanları değil cesetleri kurtarma savaşı verenler ne demek istediğimi anlayacaklardır. Sinemada her şeyin buza kestiği mutlak bir durağanlığın ortasından geçilerek bir ırmağa varılıyor; hareketin her şeye Karşın sürdüğü yere. En ilkel hislerine ve sözlerine Geri dönen karakterimiz, annesini lakin bir köpek üzere hırlayarak, yerde sürükleyerek bir mezara gömebilmektedir. Zira orada insan olmanın ve insan kalmanın hiçbir imkanı kalmamıştır. Tahminen artık insan üzere düşünmenin bir faydası da yoktur. Uzay vakitte geleceğe ve geçmişe gitmenin sırrını çözmeye çalışan, yeni bir galaksiye açılacak kapıları arayan, Öbür bir cihanın tahayyülünü kuran insan, kendi kapısının önünde yenilmiştir.

“Bêder”de her şey dönüp dolaşıp bayanlarda buluşuyor güya. İnsanın mağlubiyetinden Laf ediyorsunuz; bu mağlubiyetten bayanların hissesine ne düşüyor?

Çektiği acıyla bir gecede saçları beyazlayan insanları duymuşsunuzdur. Hiç bitmeyen kış bu türlü bir şey sanırım. Kürtçe’de bahar geldiğinde, karın kalkması olayına kararmak denir. Beyazın bitmesi yani. Kış yalnızca karın beyazıyla değil, soğukluğuyla da beyazdır. Yekpare bir dünya, Lakin eden bir Fer ve mevt. Tüm ahlak öğretilerinin ötesine geçip konuşmayı başarırsak, dişi olan yalnızca bir rahmi olan ve canlılığı yaratan olarak değil, canlılığı fevkalade bir nafilelik hissiyle sürdürmeyi başarandır da. Burada doğurmaya övgü yoktur. Benim için çilecilerin feyz aldığını düşündüğüm şey nafilelik duygusudur. Öğretmeni taş olan bir öğrenciden Laf edilir. Bu öğrencinin alacağı ders nedir sizce? Soru sormamak. Bu bizi Çağdaş aklın dünyasında dogmatik bir yere götürüyor üzere görünebilir. Lakin burada asıl olan mukadderatçı bir yaklaşımdan çok hayatın asıl dinamiğinin yani bir insan ömrünü aşan ve şahsî tatminleri aşan bir varoluşu sürdürmeyi kabul etmektir. Bende bu direncin ismi bayandır. Dişi olandır. On binlerce yıllık insanlık tarihi ve kütüphaneleri dolduran bilgimizle fevkalade bir kibir budalalığı içinde her yana gösteriş satıyoruz. Her şey tabiatta olduğu şeydir. İnsan ise bir niyet içindedir. İnsanın bilmekle övündüğü her şeyi toplasak bir karıncanın yürürken kalbinden geçenlerden az olduğunu tez etsem, bunun aksini bana kim ispat edebilir?

“Bêder” bir meyyit gömme merasimi mi? Rahme dönüş mü? Tekrar başlamak için bir neden arayışı mı? Yoksa nafileliğin -bu kelimeyi siz kullanıyorsunuz- tefekkürü mü?

“Bêder” kendi kumaşından çıkıp bir oburunun fistanını giyinme denemesi bence. Failin kuvvetli ve haklı olan dünyasından ayrılıp, mağdurun ayak izlerine, delirme hallerine bakma denemesi. Delirme diyorum ve bu öylesine söylediğim bir söz değil. Bir delirme halinin tanımı nasıl olur? Hepimiz bu tımarhaneye tıkılmışız. Birbirimizin yüzündeki çizgilere bakarak kendi acımızın tanımını yapıyoruz. Bu da benim yüzümün çizgisi; benim baktığım yüzlerin. Delirmek, tahammül edilmesi Mümkün olmayan acılardan kaçmak değil midir? Hepimiz bu acının kiracıları ya da seyircileri değil miyiz? Ben delirmeyi Tanım edenim ancak aklım şimdi delirmediğimi söylüyor, siz izleyiciler bir delirme haline talipsiniz, anlamak istiyorsunuz ancak delirmeye niyetiniz yok. Bu kadar eşitsiz şartlarda bir şey nasıl anlaşılabilir? Bu konforlu yerden yine başlanabilir mi?

Son olarak bize hali hazırda üzerinde çalıştığınız projelerinizden Laf edebilir misiniz?

Pandemiden Evvel çekimlerine başladığımız hâlâ kurgu evresinde olan, Hüseyin Cevahir anne eksenli bir ‘68 belgeselimiz var. Cevahir’in ailesinin ricasıyla çalışmaya başladığımız bu belgesel, bizi Türkiye’nin apayrı bir yüzü ile karşılaştırdı. Yakın tarihimize dahi ne kadar yabancı olduğumuzu ve hafızamızın kulaktan dolma bilgilerden öteye gitmediğini manaya imkanı bulduk. “Cevahir” belgeselinin ardından birinci uzun metrajlı sinemam için çalışmaya başlamayı planlıyorum.