Annie Ernaux: Annemi dünyaya getirme sırası bende

Geçtiğimiz sene Nobel yazın Ödülü’nü kazanan Fransız müellif Annie Ernaux’nun ‘Bir Kadın’ başlığını taşıyan anlatısı, Yaşar Avunç çevirisiyle Can Yayınları tarafından yayımlandı. Muharririn, annesi odağında mitseli, kişiseli ve toplumsalı bir ortaya getirdiği metin tarihe düşülen bir not niteliğinde.

Kurgu dünyasında yaygın bir görüşle karşılaşırız: Bir müellifin kendisini anlatmaması gerektiği. Bu görüşü, “Çünkü biliyorum ki müellifler birinci romanlarında kendilerini anlatırlar. O da romancılık değildir. Günlük tutmaktır” diye özetler Attilâ İlhan. Bu görüşten hareketle kurgusal bir metnin başarısı müellifin kendisine koyduğu uzaklıkla ölçülür. Bazen metinlerde çokça, Bazen metinlerde yer yer biyografik desenlere rastlarken bazılarında ise bu desen hiç yoktur. Öbür bir nazar açısına gelirsek, sanatçıyı bir Cin ruh hastası olarak görür Freud. Ona nazaran sanatçı, nevrozunu başarılı halde objektifleştiren kişidir. Elbet, gerek bu görüşler gerek Öbür görüşler olsun, kurmaca metin-yazar bağına dair sayısız sav mevcuttur. bütün bunların oluşturduğu kollu budaklı müktesebatı bir Lahza olsun aklımıza getirelim, Alelade bir bayanın Yine Alelade bir bayan olan annesini büsbütün biyografik izlekte anlattığı bir metin okuru cezbeder mi? Okuru cezbetse bile edebiyata iç edilebilir mi? Ernaux’nun metni hakkında soruları çeşitlendirmek mümkün. Lakin karşımızdaki anlatı bütün bu soruları suya düşürür nitelikte zira ‘Bir Kadın’ bütün gücünü apaçık ve Kolay oluşundan alır. O denli ki başlığında dahi Türkçede belgisiz sıfatla karşıladığımız meçhul bir tanımlık vardır. Başlıkta kast edilen bayan, muharririn annesidir ve Alzheimer hastalığına yakalanmış, meskende bakılamayacak duruma geldiğindeyse bir bakımevine yatırılmış, orada vefat etmiştir. Bu vefatla Bir arada onun geçmişinde gezinir müellif.

Bir Bayan, Annie Ernaux, Tercüman: Yaşar Avunç, 64 syf., Can Yayınları, 2023.

Anne taşralıdır. Taşralılığı bir türlü kabullenmek istemez, tefrikalar okur, moda mecmualarını takip eder, lisanı düzgün kullanmaya efor gösterir. Yoksulluğu ve taşralılığı bir formda tazmin etmekle geçer ömrü. öbür adaylar ortasında kendisine layık gördüğü Amele sınıfından bir adamla evlenir. Kafe-bakkal işleten çiftin işleri Devre kurallarına (Sanayileşme, İkinci Dünya Savaşı, 68 Hareketi) nazaran kimi yeterli kimi Kötü sarfiyat. Kızı ise okuyarak Muallim olur ve varsıl sayılabilecek bir aileden eğitimi kendi eğitimine denk bir adamla evlenir. Evli çift artık kentte yaşayarak Ufak burjuva ömrünü tecrübeler. Babanın vefatıyla yalnız kalan Ebeveyn de ortalarına katılır. Kendini kızı, damadı ve damadının ailesiyle, hatta Ufak yaşta Bach dinleyen torunlarıyla entelektüel manada bir tutmadığı için konuttaki bütün fizikî işleri yapmaya çalışarak, kendini hizmetli yerine koyarak kabul görmeye, sevilmeye çalışır. Verici, özverili bir insandır. Akabinde tekrar yalnız yaşar. Sonra kızı boşanır. Ebeveyn hastalanır. Kısaca, anlatıdaki bahisler bunlardan ibarettir. Fakat, Alelade denilebilecek bütün bu mevzular içerisinde Ernaux’nun bir kederi vardır: O, mitsel, kişisel ve toplumsalı Biricik potada eriterek bir tarihyazımı yaratmayı amaçlar aslında. En sade, en bilindik, en Alelade gözükenin tarihini müellif. Her tarih birincinin mitle İç içedir. Miti daha genel tabiriyle, insanın inanmak istediği veyahut inanmayı tercih ettiği kimlik formunda düşünürsek anlatı çokça mit barındırır. Sözgelimi ailedeki ortak özelliklerden yola çıkan öteki yöre sakinleri tarafından “D…ler” diye anılmaları üzere. Öte yandan Sınıf çatışmasını, toplumsallık olgusunu görürüz. Birçok Vakit yazgı denilenin aslında cemiyet dayatmalarının bir toplamı oluştuğunu anlarız. Toplumsal ahlak kurumunun tabu olarak etiketledikleri o kadar güçlüdür ki parmakla gösterilmemek, insanların ağzına düşmemek ile Özgür olmak ortasında sıkışan bireylerle karşılaşırız. Cinsellik ise o denli “ayıp” bir bahis olarak görülür ki kız birinci kere regl olduğu Vakit Ebeveyn utanarak ve nasıl kullanılacağını anlatmadan ona bir ped verir. Eğitim öğretim hayatı da Yeniden toplumsallık etrafında şekillenir; hem Ebeveyn hem de baba on iki yaşlarında okulu bırakarak çalışmak zorunda kalmıştır. enteresan bir not düşer muharrir, yıllar sonra bir gazetede okuduğu bir haberde birebir bölgenin eğitim düzeyinin hala düşük olduğunu okur. Bir gazete kupürü toplumsaldır. Süpermarketin cephesine katranla boyanan “Para, mal ve devlet, ırk ayrımının üç Temel direği” yazısı toplumsaldır. “Kafası bulanık” İhtiyar insanları kabul etmeyen hastanenin lisanı de toplumsaldır. Lakin müellifin annesinin nihayet iki anısı altınçanak ve baca temizleyicisi heykelciği kişiseldir. İhtiyar bayanın bir gün öleceğini idrak etmesi, onu kendi zihnindeki biçimiyle yazıya dökmesi kişiseldir. Böylelikle muharririn annesine dair anlatısı hem ferdi hem de toplumsalın Biricik potada eridiği bir hafıza yaratma uğraşıdır:

“Annem hakkında yazıyorum zira onu dünyaya getirme sırası sanırım bende.” (s.29)

Mesaj derdinden, amiyane tabirle ‘edebiyat parçalamaktan’ azade olan metin, bütün sadeliğiyle bir bayanı anlatırken aslında iki bayanı, iki bayanı anlatırken de kadınlığı anlatır. Burada bir rol değişimi Laf mevzusudur. Birincinin çocuk olan müelliftir, sonrasında ise anne. Kızı, annesinin annesi olmak durumunda kalmıştır ve onun şuurunu giderek yitirişi karşısında kendisini bu dünyaya, hayata bağlayan Biricik bağın da yavaş yavaş kopuşunu tecrübeler. Anne-kız münasebeti durağan seyirde akmaz, vakte ve şartlara nazaran değişir, şekillenir. Muharrir kimi annesini hiç özlemese de onu görmenin kendisine düzgün geldiğini belirtir. Ne kadar Kolay anlatılırsa anlatılsın Olumlu ve Olumsuz Tüm gerilimleriyle anne-kız bağı mitin, kişiselliğin ve toplumsallığın İç içe geçtiği karmaşık bir Bina arz eder. İşte bu Bina üzerinden kadınlık kavramını irdeler Ernaux.

“Evden ayrılmaya can atıyordum. Beni Rouen Lisesi’ne, daha sonra da Londra’ya göndermeyi kabul etti. Onunkinden daha yeterli bir hayatım olması için her türlü özveride bulunmaya, benden farklı kalmaya bile hazırdı. Gözünden uzakta, bana yasakladığı her şeye daldım; sonra tıka basa Yemek yiyerek, daha sonra da haftalarca, gözüm kararıncaya dek yemeyerek özgürlüğümün tadını çıkardım. Aramızdaki çatışmaları unuttum. yazın Fakültesi’nde okurken, zihnimdeki imgesi bağırma ve şiddetten arınmıştı. Sevgisinden ve şu haksızlıktan emindim: Ben amfide oturup Platon dinleyeyim diye, o sabahtan akşama kadar patates ve süt satıyordu.” (s.42)

Görüldüğü üzere bir bayanın okuması, bir öbür bayanın ömrünü çalışmaya vakfetmesiyle muadildir. Müellifin da Anlatım ettiği üzere annesi almaktan Fazla vermeyi seven bir bayandır. Ernaux da yazmayı bir Eda biçimi olarak gördüğünden 1986-1987 yılları ortasında on ay boyunca bu anlatıyı kaleme almıştır. Bu anlatıyla Birlikte arka planda Fransa’nın Çehre yıllık tarihine de temas eden muharrir, metnine “belki edebiyat” diyerek kitabını “sosyoloji ve tarih ortasında bir şey” olarak niteler. Bu dünyada daha az yalnız ve daha az Yapay hissetmek için yazmıştır annesini. Böylelikle, okura edebi kalıpların ötesinde Çağdaş bir ağıt sunmuş olur.