Denis Johnson’dan ‘Tren Düşleri’

Eğitim, Gelecek, Kültür-Sanat May 04, 2023 Yorum Yok

Gaye Keskin

1992 yılında yayımlanan ‘İsa’nın Oğlu’ kitabında bağımlılığın gücünü ve bağımlılığı alt edebilecek Biricik şey olarak Tanrı’nın vecd tecrübesini işleyen Denis Johnson, ‘Tren Düşleri’nde ise yalnızlığı alt metin olarak alır. Yirmili yaşlarını alkolizm ve öteki bağımlılıkları ile uğraş ederek geçiren Johnson’un hayatının buhranlı periyodundan izler taşıyan bu iki kitabından ‘İsa’nın Oğlu’ bir başyapıt, aşkın, ufuk açıcı olarak nitelendirilirken, ‘Tren Düşleri’ birçok otorite tarafından minyatür bir destan olarak isimlendirilir.

Yazdığı kurgu dışı, şiir ve kuram yazılarında gerçekliği, gerçekliğin geçişini ve hayalleri rehber Meydan Johnson’un, Iowa’daki öğrencilerine bir müellifin isteyebileceği Biricik şeyin Shakespeare olmak olduğunu söylediği bilinir. Gerçek ve Hayal ortasına sağlam bir köprü kuran bu kavram, Johnson’ın amansız hırsının bir göstergesi olduğu üzere, yazdıklarının da kılavuzudur. O denli ki Johnson için yazmak bir meslek sorunu değil, kararlılıkla sonuna kadar gidilecek bir meslektir.

TREN DÜŞLERİ: ROBERT GRAINIER’IN SALT GERÇEKLE HARMANLANMIŞ DÜŞSEL DÜNYASI

Denis Johnson’un müelliflik öğrencilerine dikte ettiği üç Tümce vardır: Çıplak yaz. Kanla yaz. Sürgünden yaz. ‘Tren Düşleri’ tam da bu türlü, çıplak, kanla ve sürgünden yazılmıştır. Sürgün kavramı, ‘Tren Düşleri’nin anne karakteri Robert Grainier’ın içsel olarak sürdürdüğü ve aidiyet hissini bularak kurtulmaya çabaladığı bir metafor olarak karşımıza çıkar.

Yazar bizi ‘Tren Düşleri’nin anne karakteri Robert Grainier’la birinci olarak uyuşmuş bir zihinle dolanırken tanıştırıyor. Çabucak sonrasında Grainier’ı suçluluğu muamma Çinli bir emekçinin infazına giden yolu yürürken ve üç şahısla Birlikte günah çuvalını sırtlanırken buluyoruz. Çinli emekçinin dudaklarından dökülen ve infazcı takıma mutlak bir laneti fısıldayan sözlerle Birlikte Grainier’ın gerçek ve düşü harmanladığı dünyasına taşınıyoruz. Hedefsiz ve serseri gözüken Robert’ın aslında bir karısı ve bir kızı olduğunu öğreniyor ve sonrasında yaşanacaklara dair birinci sinyallerden birini, kitabın 15. Sayfasındaki şu cümlelerle alıyoruz: “Karanlıkta kızının gözlerinin köşeye kıstırılmış yabanî bir hayvan üzere kendisine döndüğünü ayrım etti. Fikirleri ona bir oyun oynuyordu aslında yalnızca lakin tüylerinin diken diken olduğunu hissetti.”

Kitabın ikinci kısmında, Robert Grainier’ın lokomotifinde yavaş yavaş kentleşen kasaba hayatının içinde yol almaya devam ediyoruz. Grainier’ın da ortalarında bulunduğu emekçiler, yeni şimendifer yolundaki ladin ağaçlarını kesiyor, bu ağaçları ormanın dışına taşıyor ve madenleri patlatıyor. Salgın hastalıkları, Kızılderililere karşı verilen gizli çabayı, savaşları sezgisel olarak aldığımız bu kısımda; kuvvetli çalışma ve Ömür şartlarına sahip personellerin hiçbirinin anti-otoriter bir tavır sergilemediğini, bilakis sistemin çarklarına eğilip bükülerek Ahenk sağladıklarını anlıyoruz. Kendilerine verilen Cenk artığı çuvalları, üzerlerindeki kan lekelerinden Laf ederek kullanan bu personeller, çadırsız yaşamaya da razı geliyorlar. anne Ira Grainier de tıpkı onlar üzere, hiçbir şeye direnmeden günlük işlerle hayatını geçiriyor. Hikayenin bu kısmında, sonrasında yavaş yavaş büyüyecek ve hikayenin geneline yayılacak olan metanet hissini hissediyoruz. Grainier’ın bu hisle sonuna dek yaşayacağını anlatan bir Vakit sıçrayışı ile anne karakterin nihayet anlarına gidiyor ve akabinde da hayat öyküsünün başladığı birinci anâ, Grainier’ın hayatının hatırladığı birinci vagonuna şu cümleyle yol alıyoruz: “Hayat öyküsü hatırlayamadığı bir şimendifer seyahatiyle başlamış, sonunda da kendini içinde Elvis Presley’in olduğu bir trenin dışında bulmuştu.”

Sonraki kısımlarda Robert’ın hayatına giren yolculara, yolcuların vefatlarına, kayıplarına ve değişimlerine Şahit olurken, Grainier’ın Daima olarak bulanık kalan hayatının birinci vagonunu göremiyoruz. Grainier’in düşlerinden açılan bir perde de çocukluğuna dair sinyalleri alıyor lakin düşlerin nerede başlayıp nerede bittiğini kestiremiyoruz.

Grainier’ın düşleri kitap sayfalarıyla büyüyor ve tıpkı Amerikan düşü üzere gerçeklikleri daha hissedilir oluyor. Kitap boyunca bize eşlik eden Spokane Beynelmilel treninin Grainier’ı uykusundan uyandırdığı bir gece, onu gerçek dünyasının etrafında gezinen en Aka düşünün yahut Öbür bir tabirle geçmiş vakitteki en Aka bilinmezinin ortasında buluyoruz. Denis Johnson bu noktada, Alelade olanı olağanüstüne dönüştürüyor.

AMERİKAN RÜYASI

Rolling Stone’un editörü Jason Elmas, Denis Johnson’un doğuştan günahkâr olduğumuza inanmadığını, bu yüzden onun karakterlerinin berbat ve garip olmadığını, onların Amerika’nın tuhaflığının ve işlevsizliğinin kurbanı olduklarını, Amerikan düşlerinin kabusa dönüştüğünü söylemiştir. ‘Tren Düşleri’ndeki karakterler ve Yabanî Batı’nın yitirilen yüzüne nazar açısı tam olarak bu tabirin yapıtıdır.

Vahşi Batı’daki Kızılderili hegemonyasının sona erişini, bölgenin kentleşmeye başlamasını, nüfusun kalabalıklaşmasını ve uygarlaşmasını Robert Grainier’ın yaşlanan gövdesinin arka planında gördüğümüz ‘Tren Düşleri’nde, ladin ağaçlarının yerini Meydan bank çamlarına, yok olan kasaba hayatına, ormanları bozguna uğratan demiryollarına ve insan eliyle mahremiyetini kaybeden tabiata tanıklık ediyoruz. Amerika’nın çıplak portesini, yer yer gaddar bulabileceğimiz bir anlatıyla okuyoruz.

Öykü boyunca, Robert Grainier’ın tekdüze, heyecansız hayatının çoğunlukla rastlantısal tercihlerle yol aldığını ve Grainier’ın hiçbir Vakit kendisinin hayatını etkileyecek kararlarda etkin rol oynamadığını anlıyoruz. Kitabın birinci sahnesinde sırtlandığı ve köprüden atmak için Aka bir istenç duyduğu Çinli emekçiyle olan bağlantısı, çalışma arkadaşlarına Ahenk sağlama gayreti olarak ortaya çıkıyor. Grainier’ın hayatının dönüm noktaları sayılabilecek anların başında gelen, kilisede karısıyla tanışması, o günlerde yeni kullanılmaya başlanan ve hayli Çağdaş bir tabirle neredeyse bir flanör olarak orada bulunduğu, rastlantısal bir vakte rastlıyor. Yahut daha sonralarda, ormancılığı bırakıp Beygir otomobiliyle yolcu taşımaya karar verişi, onun yarattığı bir durumun sonucu olmuyor. Çocukluğunun en karanlık anısı olarak hatırladığı, ölmekte olan bir adama yardım etmeyişi lakin onun anlattıklarını dinleyerek günah çıkarmasına müsaade verecek kadar tevazu göstermesi, Grainier’ın sıradanlığını, kahraman ya da anti-kahraman olmaya yürek edilemeden geçirilen bir ömrü ve yer yer örtülü anlatımla muharririn bize verdiği biçimiyle Allah rolü oynamayacak kadar inançlı biri olduğunu ortaya koyuyor. Bana kalırsa bu noktada Grainier, Yırtıcı Batı’daki proletaryaların aynası vazifesi de görüyor.

ROBERT GRAINIER’IN HİSTERİ KRİZİ

Denis Johnson yazdığı her oyun, kuram, Hikaye ve şiirde, acilen bir şeyi başarır; sonunda okuru sessizce ve ustalıkla kendi ruhuna yönlendirir. İnandıkları şeyi buldurur: İlah, cihan yahut öz. Johnson insanların bütün bu kavramlarla birlikte, sevinçlerini ve üzüntülerini de sakladıklarını, yüzeye çıkarmadıklarını düşünürdü. Kendini de bu noktada öbür insanlardan ayırırdı: Johnson hislerini bütün yüksekliğiyle yaşar, açısı ve sevinci sakınmazdı lakin başkalarının sakladıkları bu hislerini, yalnızca yazarken yahut okurken Geri çağırdığını düşünürdü.

‘Tren Düşleri’nin Robert Grainier’ı da tam olarak Alelade beşerler üzere, hislerini muvaffakiyetle saklayan bir karakter. kıssa boyunca hiçbir şeyle mutlak bir bağ kurmuyor. Kızıl köpeğini bırakıp uzun bir seyahate çıkıyor, kurtkızın akabinde tepkisizce bakıyor, kendisiyle Bir arada olmak isteyen bir bayanı görmezden geliyor yahut yanında ölen bir gence karşı neredeyse hiçbir şey hissetmiyor. Aka travmalar, Aka kayıplar yaşamış olmasına ve değişen dünyaya Karşın okura, kabuğunun içinde tıpkı kaldığını düşündürüyor. O denli ki birinci Sefer gittiği bir panayır alanında bindiği uçağı, dağarcığındaki Biricik imgeyle mimliyor: “…yavaş ve patırtılı bir tırmanışa geçti, tıpkı bir dağın etrafından dolanarak yükselen bir şimendifer vagonu üzere.”

Robert Grainier’ın su yüzüne çıkarmadığı hisleri, az Evvel bahsettiğim üzere, dışarı çıkmak için Vakit kolluyor. Nihayetinde bir gün kendini histeri krizinde bulan Grainier, Aka bir şehvet hissinin altında kaldığını hissediyor. Bu noktaya kadar hayatında olup biten her şeye Aka bir metanet, sabır ve sessizlikle karşılık veren Grainier, kim bilir tahminen de düşünde Nietzsche’nin kırbaçlanan atına dokunuyor.

ÇIPLAK YAZ. KANLA YAZ. SÜRGÜNDEN YAZ.

Yazar Denis Johnson’un 1982 yılında kapıcı James Hampton’un gümüş ve altın folyolardan yaptığı, bir balina büyüklüğündeki taht heykelini görmek için Smithsonian’a gittiği ve Hampton’un heykelinin Allah ile olan vizyonerlik alakasından etkilenerek, o gece beş Yıl sürecek bir şiir yazmaya başladığı bilinir. Heykelin onda yarattığı hissi kaygı olarak tanımlayan müellif, meskene dönmek için de Ebedi bir istenç duymuştur. ‘Tren Düşleri’nde okura da tam olarak bu hissi verir: Meskene dönme isteği.

Ana Ira Robert Grainier’ın yok olan eski konutunun Çabucak üzerine kurduğu konut ve gitgide çoğalan vakitlere yayılarak orada kalma dileği, dışarıdaki dünyanın barındırdığı bilinmezliğin korkutucu tesirinden kaynaklanıyor ve okuru içe, kendine, öze dönmeye çağırıyor. O denli ki kitabın sonunda, Grainier’ın vaktinde 1935’e giden müellif, durmadan çoğalan, her şeyi ezen, her şeyin üzerine tırmanan bir sesle hikayeyi bitiriyor. Endişenin verdiği His her şeyi ele geçiriyor. Hikayenin sonunda okurun yaşadığı farkındalık ve dürtüsel çelişiklik bu andan sonra da okurla kalmaya ve kendisi ile ilgili sorgulamalar yaptırmaya devam ediyor.

Denis Johnson ‘Tren Düşleri’nde, değişen imgelere, teknolojilere, tabiata uyumlanmak zorunda kalan insanın; soykırım, salgınlar, savaşlar ortasında en Aka çatışmasının Yine kendisiyle olduğunun altını kalın harflerle çiziyor ve aklımıza yine kendi sözlerini kazıyor: Çıplak yaz. Kanla yaz. Sürgünden yaz.