Ayfer Tunç: Roman yazmak, aynı zamanda tarih yazmaktır

Ayfer Tunç’un bütün vakitlerin mağdurları üzerine yazdığı ‘Kuru Kız’ romanı, Can Yayınları tarafından yayımlandı.

‘Kuru Kız’, muharririn tertipli okuyucuları için ‘ters köşe’ bir kitap zira Tunç’un söylediği üzere en umutlu romanı… Okuyucu, bu Defa dünyanın sonunda, Ushuaia’daki ‘Kuru Kız’ın bilinmeyen bir yerdeki hayatına ortak oluyor. Milleti bilinmese de her yere, her millete uyuyor ‘Kuru Kız’. Romandaki karakterler de o denli, hiçbiri ismi konmamış beşerler ortasında geçiyor. Kitap, bu tarafıyla üniversal bir lisana hitap ederken, bayanın toplumsal hayattaki yerini, yapılan güzellikleri de tekrar gözden geçirmemizi sağlıyor.

Ayfer Tunç’la yeni kitabı ‘Kuru Kız’ı konuştuk.

Kitabın ismi olan ‘Kuru Kız’, şimdi içeriğini bilmeyenlere Çabucak ‘kız kurusu’nu çağrıştırıyor. ‘Kuru Kız’ demenizin nedeni bu cümleyi başta sizin kabul etmemeniz mi? Yani bir bayanın Öbür bir bayana bu tanımlamayı yakıştırmamasından mı?

Meselesi yalnızca kız kurusu olmadığı için kitabın ismi ‘Kuru Kız’. Karakterin hayatı kuru, vücudu kuru, içinde bulunduğu Etraf ruhen kuru ve okurlarımın alışık olduğunun tersine, romanın lisanı de süssüz, kuru olduğu için ‘Kuru Kız’. Hayatta uygunsuz bulduğum kavramları, tabirleri, durumları romanda kullanmama üzere bir sonum yok! Bilakis, edebiyatın işlerinden birinin bu çeşitten ayrımcı, aşağılayıcı, ötekileştirici sonların üstünden geçmek, bunları belirginleştirmek ve böylelikle tartışmaya açmak olduğunu düşünüyorum. Romanın sıkıntısı sözgelimi ayrımcılıksa, müellif bence temanın etrafından dolanmamalı, sorunun ismini söylemekten imtina etmemelidir. Teşhisin ismini bulandırmak içeriği zayıflatır, silikleştirir, değersizleştirir. Muharririn kaygısı, bu tipten tabirleri yahut durumları karakterlerine yakıştırıp yakıştırmamak değil, bunların toplumda yarattığı hasarı göstermektir. Anlatının geçtiği Vakit diliminde yürürlükte olan toplumsal sıkıntıları Mevcut kılmak müellifin sorumluluğudur. Zira roman yazmak, tıpkı vakitte tarih yazmaktır. Anlatının geçtiği tarihte hangi tabir kullanılıyorsa muharrir bunu kullanır, güya o tabir hiç Ham üzere davranamaz. Kız kurusu tabiri bu toplumun uzun yıllar boyunca evlenememiş kızlar için kullandığı, kentleşmenin artması, bayanların toplumsal ve ekonomik hayata daha Fazla katılmasıyla günümüzde yürürlükten kalkan bir gerçekliktir. Bu gerçeklik hiç yaşanmamış üzere davranamayız.

Bu sorunuz bana nihayet günlerin Kıymetli bir konusunu hatırlattı. Bugünlerde İngiltere’de epey hararetli bir münakaşa Mevcut biliyorsunuz; Agatha Christie üzere birtakım muharrirlerin kitaplarından ayrımcı, ötekileştirici sözler ayıklanıyor. Bunu Fazla yanlış buluyorum. Christie’nin Laf konusu uygunsuz tabirleri kullanması toplumun o periyotta ötekilere nasıl baktığının tarihî bir delili tıpkı vakitte, bunun tarihi tahrif etmekten bir farkı yok. Bunları ayıklamaya çalışmaları, Avrupa’nın günahlarının tarihi izlerini silmek üzere geliyor bana.

‘OKURLA KARAKTERİN ORTASINA ara KOYDUM’

Kahramanın ismi kitap boyunca ‘Kuru Kız’ olarak geçiyor ve bizler gerçek ismini bir türlü öğrenemiyoruz. Kendi hayatını daima ikinci plana atan biri. Bu nedenle mi kızın ismi yok? Kızın isminin olmamasını his Asena’nın ‘Kadının İsmi Yok’ kitabına gönderme mi diye de düşünmedim değil…

Duygu Asena Fazla takdir ettiğim bir feminist ancak kitabının ismine gönderme yapmadım. Edebi olarak isimsiz olması gerektiği için karakterin ismi yok. ‘Kuru Kız’da romanın yapısında yer Meydan iki şeyin ismi var. Biri dünyanın sonundaki Belde Ushuaia, Öteki Ushuaia’da onu seven, evlenmek isteyen Miguel. Roman, belgisiz bir kentte, hiçbirinin ismi konmamış beşerler ortasında geçiyor. Bireylerin tümü köftecinin karısı, demir doğramacı, hocanım üzere bir özelliğiyle anılıyor. Bu isim ve yer meçhullüğü, romanın geçtiği coğrafyanın bizim üzere toplumların Fazla geniş, daha gelişmiş toplumların daha az geniş yerlerinde geçebilecek olmasını imliyor. Kuru kız, Pakistanlı da olabilir, Moldovalı da olabilir, Çinli, Vietnamlı, hatta Amerikalı da olabilir. Bu belirsizlik kıssayı daha geniş bir coğrafyaya yayıyor, birebir vakitte Ira ile okur ortasına ara koyuyor. Bu orta Gerekli miydi? Evet, bu romanda gerekliydi. öteki romanlarımda okurlar filmografik anlatımım nedeniyle Fazla çabuk metne dalar, karakteri bir tanıdığıymış üzere takip ederler. Burada okurun karakteri daha geniş bir algı alanında takip etmesini istedim. Bu nedenle karakterle ortasına ara koymak gerekiyordu, bu arayı de belirsizlikle sağlamaya çalıştım.

Kuru Kız, Ayfer Tunç, 216 syf., Can Yayınları, 2023.

”KURU KIZ’, Biricik UMUTLU ROMANIM’

Dünyanın sonundaki Ushuaia kenti, kuru kızın yeni hayatının başlangıcı. Bir yanda bir son, öbür yanda başlangıç, bir yanda umut, bir yanda ümitsizlik. Kitap daima temaların birbirini tamamladığı bir yin yang üzere, yanılıyor muyum?

Temaların birbirini tamamladığı bir manada hakikat ancak kozmosta her şeyin bir kutbu vardır, biri başkasına dönüşür yahut içerir biçiminde özetleyebileceğimiz yin yang ideolojisi Fazla ilgilendiğim bir kavram değil. Hiç aklımdan da geçmedi. ancak nihayet ve başlangıç hali romanın daha birinci cümlesiyle, ‘hayatını bir de tersten yaşamak’ halinde ortaya koyduğum bir durum oldu. ümit kavramı, romanın bütününe içkindir. Ben Mesut sonlar yazan bir müellif değilim, hatta kimi okurlarım karakterlerime karşı acımasız olduğumu söylerler. Haklıdırlar lakin kuru kız evvelkilerden Fazla farklı bir karakter. ‘Kuru Kız’ın en umutlu, hatta Biricik umutlu romanım olduğunu söylerseniz itiraz etmem. Aslında ümit benim için Fazla tartışmalı bir kavramdır. Boş umuda inanmam. Umudu işe Yarar hale getiren şey aksiyondur. Hareketsiz ümit hiçbir şeydir, hatta ziyanlıdır. Kuru kızın boş bir umudu yok, bir gün dünyayı tanıyacağına ait belirli belgisiz bir inancı var. Bir gün aksiyona geçiyor, o hareket ona umudu da getiriyor ve kazanıyor. Bu formda özetleyebiliriz.

Kitapta kahramanımız bir sözden hareketle Hulki Aktunç’un ‘Argo Sözlüğü’nde birebir sözün değişik çeşitlerinin söyleyiş biçimlerine değiniyor, sonunda da onu anıyorsunuz. Bir okuyucu olarak hem bilgilendim hem de hoşuma gitti. Bu Fikir nasıl doğdu?

Sık sık söylerim, yazarken hangi fikrin nasıl doğduğunu bilmemiz birden fazla Vakit Muhtemel değildir zira yazmak şuur ile bilinçdışının Birlikte çalıştığı, bir alacakaranlık hareketidir. Münasebetiyle Yazı anında fikrin nasıl çıktığını değil, o fikri metnin içinde nasıl işleyeceğimizi düşünürüz. Sonra üstünde durursak, kaynağını tahminen bulabiliriz lakin ben pek de aramam. Türk edebiyatının Fazla değerli birtakım müelliflerinin hak ettikleri yerde olmamalarını bir türlü hazmedemiyorum. Hulki Aktunç bunlardan biri. Edebiyatımızın baş taçlarındandır. Türk edebiyatına yalnızca Fazla düzgün hikayeler, romanlar, şiirler bırakmakla kalmamış; işçilikle de hizmet etmiş, koskoca bir ‘Argo Sözlüğü’ yazmış, Türkçe’nin peşinden koşmuş, Türkçe’yi her yerde yakalayıp kayda geçirmiş, genç müelliflerin elinden tutmuş, onlara yol gösterici olmuş bir muharrir. Hulki Aktunç’un bugün Fazla daha Çok okunması gerektiğini düşünüyorum. Bu sanırım hem şuurumun hem bilinçdışımın bir yerlerinde duruyor.

Kuru kızın konutunu elinden almak isteyenler ortaya çıkıp da kuru kızın zihninde ‘ketenpere’ sözü belirince ‘Argo Sözlüğü’ ve Hulki Aktunç zaten metne sızdı. lakin Kıymetli bir nedeni daha var, o da kitaplarından birinin isminin ‘Gidenler Dönmeyenler’ olması. Kuru kızın hareketi dünyanın sonuna gitmek ve ona bir cendereyi layık gören yere dönmemek olduğu için Hulki Aktunç’un o kitabı edebi bir figür olarak da romanda yerini aldı.

‘KİTABIN Temel PROBLEMİ BAYANIN TOPLUMDAKİ YERİ’

‘Kuru Kız’da dikkatimi çeken şeylerden biri de, “Ölümün bile erkek gerektirmesi Fazla saçmaydı” kelamı. Zira baktığınızda nitekim bir cenazeyi bayanın kaldıramayacağı düşünülür, nedense cenazelerde erkekler ön sıradadır. Bunu kitaba alma nedeniniz altını çizmek mi?

Nâzım Hikmet, 1930’larda yazdığı ‘Kadınlarımız’ şiirinde “sanki hiç yaşamamış üzere ölen/ve soframızdaki yeri/öküzümüzden sonra gelen” dizeleriyle bayanın toplumsal hayattaki yerini çıplak ve Misli bir gerçekle vurgulamıştı. ‘Kuru Kız’ın Temel sıkıntısı de bayanın bugün toplumdaki yeri. Nâzım Hikmet’in çağından bugüne gelirken bayanın yeri konusunda kaydettiğimiz ilerleme hala Fazla hudutlu. Bilhassa toplumsal/dinsel ritüeller Laf konusu olduğunda bayanın yerindeki ilerleme daha da sonlu. Cenazeler dinî ritüellerdir ve dinî ritüellerde tutuculuk hayatın öbür alanlarından daha fazladır. lakin bugün toplumsal çözülmenin yaşandığı bir çağı yaşıyoruz, o denli yalnızız ki hayatımızda dinî ritüelin gerektirdiği bir erkek akrabamız olmayabilir. Ne yapacağız? Cenazemizi bayanların mezara indirmesini mi isteyeceğiz yoksa hiç tanımadığımız, cenazemizde bulunma münasebeti olmayan rastgele bir erkek, yalnızca erkek olduğu için indirme hakkına sahip mi olacak? Çağdaş vakitler bu Cin soruları süratle çoğaltıyor. Kuru kız etrafındakilerden Fazla daha Evvel bu soruları seziyor. Yanıtını bilmiyor lakin sorma yüreği var.

‘Kuru Kız’ düzgünlüğün içinde kibir olduğunu düşünenlerden… Siz de güzelliği ve merhameti tartışmaya açıyor, “Birinin uygunluk yaptıktan sonra kendini üstün hissetmenin verdiği bu doygunluk olmasa kimsenin kimseye güzellik yapacağı yoktu aslında” diyorsunuz. Tahminen sonlu da olsa güzellik yalnızca kişinin kendisini yeterli ve işe yaramış olmak için yapacağı bir hareket olamaz mı? Her düzgünlük yapan artık üstün hissetmek için mi yapıyor sizce?

Okurun aslında çok güzel bildiği, Yine de Uzaklık Dizi düştüğü tuzak, romanda geçen cümlelerin muharririn görüşü olduğunu yanılgısıdır. Romanlarda karakterlerin ağzından yahut zihninden çıkan fikirler yahut kelamlar müellife değil, karaktere aittir. Muharrir kendi kanılarını karakterler aracılığıyla ortaya koyabilir elbette lakin bunu yaparken kendi niyetinin terslerini da romana yerleştirir. Güzelliğin içinde kibir olduğu kuru kızın fikri, o bu türlü olduğuna inanıyor. Neden? Zira o güne kadar yaşadığı hayat, ona bunu pek Fazla Defa ispat etmiş. Romanın sonuna gelirken komşularının yeterlilik gösterisi içine sakladıkları Kötü niyetleri kuru kızın pek haksız da olmadığını gösteriyor.

Peki ben ne düşünüyorum güzellik hakkında? Kuru kız kadar sert olmamakla Birlikte emsal halde düşünüyorum aslında. Elbette insan kendini üstün hissetmek maksadıyla değil, münasebetini aklına getirmeden, neredeyse bilinçsizce düzgünlük yapabilir. lakin ‘kendini işe yaramış hissetmek’ bile bir faydacılıktır. Ben düzgünlüğü düzgünlük yapanın değil, güzelliğe maruz kalanın açısından ele almayı tercih ediyorum. Merhametten maraz doğar kelamı merhamete muhtaç kalmış olmanın yarattığı hasardan kaynaklanır. Kendisine uygunluk yapılmasına muhtaç kalmış olmak bir düşkünlük halidir, ağırdır, taşınması güç bir yüktür, insanın bununla barışması kolay değildir. Bu nedenle toplumlar ‘nankör’ kavramını üretmiştir. Nankör, güzellik yapan kişinin kibrini pekiştirmeye fayda, ben sana bir güzellik yaptım ve sen değerini bilmedin demektir. Burada da bir kibir yok mu sizce?

İdeal (dolayısıyla asla gerçekleşmeyecek) toplum, kimsenin kimseye yeterlilik yapmadığı zira kimsenin kendisine yeterlilik yapılmasına gereksinim duymadığı toplumdur. Yüksek ahlak bu nedenle yeterliliğin isimsiz olması gerektiğini vurgular. ‘Sağ elin verdiğini sol el görmesin’ hadisi bu anonimliğin gerekliliğini anlatır. fakat bugün her şey üzere yeterlilik yapmayı da gösteri haline getiren, görünürlüğün yüksek bir paye olduğu bir çağı yaşıyoruz ve artık yeterlilik hiç olmadığı kadar kibirli bir his bence.

‘METİNLERİ BİR Sorun ETRAFINDA ÖRÜYORUM’

Kitapta hukuku takmayan, kabadayılıkla ve insanları sindirerek Varlıklı olan, bayanları saymayan erkekler yükte ve öylesine doğal akışında, o denli gerçekçiler ki… Bir muharrir olarak böylesine Yazı nedeniniz farkındalığı arttırmak mı?

Romanda bir sıkıntının ortaya konma biçimi farkındalığı artırabilir elbette ancak ben edebiyata faydacı bir gözle bakmıyorum. Metinleri bir Sorun etrafında örüyorum. Bu örgü elbette toplumsal arızaları, sürtüşme çatışma alanlarını ortaya koyuyor. Altını çizdiğiniz erkek tipi bugün toplumumuzda hâkim olan, üstelik giderek berbatlaşan, toplumları sindirerek yönetmek isteğini şehvetle dışa vuran siyasi iktidarların daha da güçlenmesi için Tüm toplumsal araçları kullandığı bir erkek tipi. Hepimiz farkındayız bunların, biliyoruz, görüyoruz. Sorun bu çirkinlikle nasıl baş edeceğimizi düşünmek. Buna farkındalığı artırmak diyebiliriz.

İnternetle aranız nasıl? Çünkü bu kitap kahramanın da tesiriyle sanal alemde daha Fazla vakit geçirdiğinizi düşündürdü.

İnternetle kuru kız kadar ilgili değilim açıkçası, sanal alemde Çok Vakit geçirmiyorum, hatta interneti gereğinden az bile kullanıyor olabilirim. İnternetin hayatımda doz aşımı yaratmasını istemiyorum. Ben geçmişi güzelleme gayretinde olan bir müellif değilim, yaşadığımız vakitle ilgiliyim fakat öte yandan hayatı kolaylaştıran değiştiren yeniliklerin, buluşların diğer istikametlerini de görme eğilimindeyim. Dijital ihtilal hayatımızı kökünden sarstı, bir manada Cins şişeden çıktı. Bunun beklenmeyen Olumsuz sonuçlarıyla da karşılaşacağız kesinlikle. Yapay zeka tartışmaları buna bir işaret mesela. Pekala nasıl olmalıydı derseniz bilmiyorum. Hayatta bir şeyler olur, bir şeyler değişir, bunu uyguna ve berbata kullananlar çıkar. Buharlı makinelerin icadı da dünyanın tertibini kökünden sarsmıştı, internet de sarsıyor.