Uygarlığın can suyu: Şarap

Kültür-Sanat Nis 22, 2023 Yorum Yok

Baykal Başdemir*

Başlamadan belirtmek gerekir ki; bir arkeoloğun şarapla ilgili yazısında uzun uzun bahsetmesi beklenen bahisleri bu metinde okuma talihiniz olmayacak. Şayet şarapla ilgili buluntu yerleri, üzüm çekirdekleri, atölyeler, amforalar, tarihlendirmeler, antik metinler, mitler, tahliller, ekonomik çıkarımlar üzere mevzularda ayrıntılı bilgi almak istiyorsanız geniş bir literatür Mevcut emrinizde. fakat bu yazma o literatürün bir kesimi değil. Aşağıdaki yazıyla uygarlığın damarlarında şarap denen bir can suyunun gezdiğini vurgulamayı umdum. Biraz da merak uyandırmayı…

İNSANIN YOLCULUĞU

İnsanın bugüne nasıl geldiğini belirleyen en baskın -büyük ihtimalle de Biricik etken, tabiattır. Tabiatın yani kozmostaki bütün canlı ve cansız varlıkların ortasında kendi biyolojik varlığımızı sürdürebilmek için çırpınışlarımız bizi biz yaptı. Vakte ve dünyaya yayılmış insan kültürleri ve uygarlıklarının aslında yalnızca tabiat ile kurduğumuz münasebetin farklı biçimleri oluğunu söylemek mümkün. İnsanın tabiatla olan bu ilgisini betimlerken “doğaya karşı çaba etme”, “doğadan faydalanma”, “doğayı tahrip etme”, “doğayla uyumlu yaşama” üzere tabiat ve insanı birbirinden başka tutan kelamlar kullanıldığını görürüz. Halbuki insan ve tabiat ortasında bu türlü bir ikilik yoktur. Zihnimizin prangalarından kurtularak insanlığa biraz dışardan bakmayı başarırsak, insanın devasa cihan içinde çırpınan bir zerre olduğunu görürüz. O zerreyi bugünlere ulaştıran kendince uzun ve tantanalı seyahatten geriye kalan izleri okuyup insanlığın “gerçek” hikayesini anlatmak ise arkeologların işidir.

YOLCULUĞUN ÖYKÜSÜ

Biz arkeologların anlamaya ve anlatmaya çalıştığı insanlık hikayesinin en heyecanlı, en göz alıcı, en Değişik sahnelerinin kahramanlık destanları, Aka savaşlar ve unutulmaz aşklar olduğu sanılır. fakat aslında hikayenin öylesi Kıymetli sahnelerinin birçok karın doyurma gayretinden oluşmakta ya da bir sofra başında geçmektedir. Yeme ve içme gereksinimlerimiz, zorunluluklarımız ve şartlarımız; kültürlerimizi ve uygarlıklarımızı “kurarken” bizi yönlendiren doğal etkenler ortasında en güçlülerinden. Biyolojik mecburilik yanında, insan kültürleri ve uygarlıklarının ekonomik temelleri de asıl olarak yeme ve içme üzerine heyetidir. Medeniyet tarihi, bir manada yeme ve içme tarihidir. Yeme ve içme açısından tüketebildiklerimiz, tüketemediklerimiz ve tüketim formlarımız sebebiyle “böyle” olduk. Yani ne yersek, ne yediysek oyuz!

İnsanlığın hikayesini özetlediğimizde aslında yeme ve içme aşamalarımızı sıraladığımızı vurgulamakta Yarar var. Avcılık ve toplayıcılık, hikayenin Fazla uzun giriş kısmını oluşturur. İnsanların yediklerini ve içtiklerini “avladığı ve topladığı” Paleolitik Çağ, birebir vakitte insanın biyolojik yapısının oluştuğu ve toplumsal yapısının temellerinin atıldığı periyottur. O vakitten beri iki ayak üzerinde duruyor, alet kullanıyor, toplu halde yaşıyor ve Amel kısmı yapıyoruz. Neredeyse büsbütün yeme ve içme ile ilgili özelliklerimiz bunlar.

Avcılık ve toplayıcılığın akabinde görece Fazla çok yakın bir vakitte, artık insanın yiyecek ve içeceklerini ürettiği kısmı başlıyor hikayenin: Neolitik periyot. Yani yeni besin kaynakları, tarım ve hayvancılık, besinin depolanması, toplumsal katmanlar, yiyecek deposu tapınaklar, devlete giden yol, ekmeğin kutsallığı ve “ekmek hengamesi.” Hikayenin devamında denizaşırı yiyecek tüccarı imparatorluklar, kıtaları aşan bir tarım tertibi, sanayi ihtilali, artık meskende kurulmayan turşular, obezlerin yanı başında açlıktan ölenler, toplumsal medyada pazar kahvaltısı keyfi fotoğrafları… Özcesi besinlerimiz, bizim hikayemizin baş karakterlerinden.

UYGARLIĞIN DAMARLARINDA

Besin denince öncelikle aklımıza yiyecekler gelir. Bir karbonhidrat kaynağı bulup depolayabilmiş kültürlerin, karmaşık ve Aka toplumlar kurabildikleri ve uygarlaştıkları istikametinde bir genellememiz vardır. Buğday, pirinç, mısır, darı, manyok, taro, patates ve öbürleri dünyadaki Çeşitli insan topluluklarının Temel direğidir. Gereğince olduğunda uygarlıklar kurulur. Uygarlıkları Temel karbonhidrat kaynaklarına nazaran tanımlamak ve sınıflamak da alışkanlığımızdır. Ama çiğnenip yutulabilen besinlerin dışında bir de yudumlanabilen besinlerimiz var. Su başta olmak üzere içeceklerimiz de insan beslenmesinin bir kesimi. Herkesin bildiği üzere “uygarlıklar su kaynaklarının yanında kurulmuştur”. Mavi gezegenimizde su olmadan Ömür olmaz. Su, öncelikle içmek için gereklidir. Lakin yalnızca içmek için değildir şüphesiz. Uygarlıklar için fonksiyonu çoktur: tarım, paklık, ulaşım, güç, ritüel, sembol, ses, süs… Suyla ilgili mimari yapılar, uygarlıkların simgesi olmuştur: Mezopotamya’nın su kanalları, Roma’nın su kemerleri, El-hamra Sarayı, Hoover Barajı…

Yaşamak için su içmek zorundayız ancak su hiç güç vermeyen bir içecek. Birebir vakitte su içmek epey tehlikeli bir iş olmuş. Çağdaş vakitler öncesinde içinde bir şey yüzmeyen ve kokmayan su, çoklukla içmek için gereğince pak sayılıyordu. Bu sebeple cetlerimiz, içtikleri sudan hastalanan hatta ölen pek Fazla insan gördü. Çeşidimizin içme suyunu elde etmek, taşımak, biriktirmek, süzmek, temizlemek için yaptıkları saymakla bitmez. Ancak meraklı, gözlemci, deneyci, çıkarcı, yaratıcı cetlerimiz yalnızca suyla yetinemezdi. Sudan Öbür sıvıları keşfetmekte ve icat etmekte gecikmediler. Sudan daha besleyici, su kadar hasta etmeyen, bir de ünlü organımız beyne oyunlar eden sıvılar…

KÖPÜREN BESİNLER

Bulduğu pek Fazla objeyi ağzına atıp yemeyi denemiş -bu yolda kurbanlar vermiş- beşerler; bütün duyularıyla sınaya sınaya sonunda daha kolay sindirilen, daha besleyici ve yiyeni hasta etmeyen, öldürmeyen seçeneklerin hangileri olduğunu öğrendiler. Ayrıyeten besinlerin muhakkak şartlar altındaki değişimlerini de uzun müddet deneyimlediler. Kuruyan yiyeceğin daha uzun dayandığını, birtakım yiyeceklerin suda yumuşadığını ve ateşte pişen et ile zerzevatın daha yenilesi olduğunu bir Defa kavrayan insanların artık yiyeceklerini işlemek için onlara taşla vurmaktan fazlasını yapmaya başlamaları kaçınılmazdı.

Doğada Deneme edilebilen tahminen de en Dizi dışı besin, fermente olmuş (mayalanmış) meyve olmalı. Alışılagelmiş meyvenin formu, rengi, dokusu, kokusu ve tadı; fermantasyon sonucunda değişiyor. Köpüren, hafif kokan, biraz itici bir Vaziyet alıyor. lakin bu fermente meyve, birebir vakitte Fazla besleyici. Fermente olmuş meyveleri -ve çiçek nektarlarını- yiyen pek Fazla hayvan var. Böcekler, kuşlar, yarasalar ve öbür memeliler… Hatta Güney Asya’da yaşayan sivri sincapçık, fermente nektarı beslenmesinin anne ögelerinden biri haline getirecek bir metabolizmaya, Fazla kuvvetli bir alkol toleransına sahip. diğer hayvanlardan eksiği -ve fazlası- olmayan insan da geçmişinin pek Fazla noktasında fermente olmuş meyvelerle karşılaştı şüphesiz. Ve o meyveleri yedi de… Akabinde fermente besinleri üretmeye giden bir yola girdi.

Mantarlar ve bakteriler sayesinde besinlerimizi işlediğimiz fermantasyon, tahminen de tabiatla birinci ve en Aka Amel birliğimiz. Fermantasyonu sağlayan mantar ve bakteriler “evcilleştirdiğimiz” birinci canlılar bile olabilir. Avcı-toplayıcı insanların Temel -tatlı- şeker kaynakları, meyve ve bal. Meyve yahut suyla seyrelmiş bal, fermente olduğunu birinci gördüğümüz ve akabinde fermente etmeye başladığımız besinler olmalı. Akabinde nişastalı besinler, et, balık, süt, zerzevat. Ne bulduysak fermente etmişiz. Fermantasyon yoluyla ortaya çıkan asitli ve alkollü ortam sayesinde besinlerimiz daha pak olmuş ve daha uzun mühlet dayanmış. Ayrıyeten pek Fazla besinin daha besleyici, sindirimi daha kolay ve daha lezzetli olmasını sağlamışız. Pamuk üzere kabarmış bir somun ekmek, yanında bir modül peynir, lezzetli birkaç dilim sucuk, kütür kütür turşu ve tercihinize nazaran bir bardak ayran, bira ya da şarap. İşte fermantasyon sayesinde Mümkün olan bir menü…

NİHAYET KARŞIMIZDA: ŞARAP

Şekeri -ve bitkilerin şekeri depolamak için ürettiği depo polisakkariti nişastayı- fermente etmeyi dünyanın farklı yer ve vakitlerinde birden Çok Defa öğrendi insan. Akabinde, sayısız besinin üretiminde kullandı. Bu besinlerin bir kısmı da alkollü içecekler. Yani içinde suyun yanında alkol ve öteki kimi unsurları içeren içecekler. Alkollü içeceklerden bira ve şarap, “bizim coğrafyamızın” Temel ve kadim iki içkisi. Mezopotamya ve Akdeniz uygarlıklarının damarlarındaki can suyu. Sümerlere nazaran, yabani insan Enkidu ekmek yiyip -yedi maşrapa- bira içtikten sonra Uygar insan olmuş. Elbette insanlığın uzun geçmişindeki ve insanın yayıldığı geniş coğrafyadaki bira ve şaraptan bahsederken, günümüzdekilerden farklı içkileri de bu tabirlerin altına dâhil etmemiz gerekiyor. çok kaba bir genellemeyle nişastalı besinlerin fermantasyonu sonucu üretilen içkilere bira, şekerli besinlerin fermantasyonu sonucu üretilen içkilere ise şarap diyoruz. İnsanlığın uzun hikayesini incelerken, “sadece üzümden üretilen içkilere şarap denebileceği” üzere tezleri yahut “pirinç şarabı” üzere istisnaları -not ettikten sonra- bir kenara bırakmamız gerekiyor.

Hayat ve Medeniyet için vazgeçilmez olan su, Yeniden de yukarda belirtilen dezavantajlara sahip bir içecek. Alkollü içeceklerin ise Biricik başına içilen suya nazaran birtakım avantajları var. Fermantasyon sonucu ortaya çıkan alkol, asit ve karbondioksit; içkileri -antiseptik olmasa bile en azından- aseptik hale getirmekte. Yani içkiler, mikropları öldürmek için kullanabileceğimiz kadar kuvvetli olmasa da en azından mikroptan arınmış sıvılar. Pak içme suyu tesisatlarına kavuştuğumuz Çağdaş vakitlere kadar Fazla sayıda tabibin su yerine bira ya da şarap içmeyi salık vermiş olması tam da bu sebepten kaynaklanıyor. Suyla değil şarapla yıkanmış yaraların daha başarılı güzelleştiği de Antik Çağ’a ilişkin bir bilgi. Beşerler şimdi mikropları bilmese de Deneme sayesinde neyin pak, neyin Pis olduğunu ayırabilmiş.

Elbette şarabın susuzluğu giderme gücü, suyunki kadar değil. Hatta Özellikle içeriğindeki alkolün idrar söktürücü tesiri sebebiyle Biricik başına içilen şarabın susuzluğa yol açtığı bir gerçek. Lakin eski insanların genelde yüksek alkol içeriğine sahip şaraplar üretemediği unutulmamalı (eski biralar da biraz bozaya yakın olmalı). Üstelik dudaklarından kadehi Noksan etmeyen Antik Hellenlerin ve Romalıların şarabı sulandırarak içtiğini de akıldan çıkarmamalıyız. Günümüzde yaklaşık teğe bir su ve şarap oranı, şarabın idrar söktürücü tesirinin üstesinden gelmeye yetiyor. Şarabı sulandırarak içmek, sabahtan içmeye başlayan antik insanın gününü sızmadan tamamlamasına da yarıyor. Hem de içme suyuna katılan şarap sayesinde o suyun daha pak hale gelmesi sağlanıyor.

Sudan daha “temiz” içecekler olmalarının yanında şarap ve biranın o devrin pek Fazla yiyeceğinden daha yüksek kalorili ve daha besleyici olması da bir öbür avantaj. Ayrıyeten -bira üretiminde de kullanılan- tahılları uzun mühlet depolayabilmek Muhtemel olsa bile eski vakitler için muazzam bir güç kaynağı olan şekerli ve sulu meyveleri uzun müddet bozulmadan saklamak pek güç. Çağdaş teknikler gelişmeden Evvel meyveleri kurutmak yahut şaraba dönüştürmek en sık kullanılan metotlar. Lakin elimizde şarap yerine yalnızca kuru meyveler varsa yine bir içeceğe muhtaçlık duyacağımız ve en başa döneceğimiz de bir gerçek. Yani şarap başlı başına bir tahlil olmuş.

Temiz bir halde susuzluğu giderebilen, besleyici ve güç verici, üstüne üstlük depolanabilen besinler olan şarap ve bira dâhil içkilerin antik uygarlıklar için vazgeçilemez eserler olması Fazla doğal. Lakin bu eserlerin bir öteki özelliği Mevcut ki, bizim Çağdaş zihnimizde öbür bütün özelliklerini bastırmış durumda. Alkol, günümüzde en yaygın kullanılan psikoaktif unsurlardan. İnsanların algılarını, şuurlarını, hislerini değiştirme özelliğine sahip alkol; eski insanları kuvvetli biçimde etkilemiş olmalı. İçkinin toplumsal bir fonksiyonu var. Bu sebeple şarap bir toplumsallaşma aracı olarak da kullanılmış ve kullanılmaya devam ediyor. lakin beşerler psikoaktif hususlara dünyevi toplumsal fonksiyonlar dışında daha “ruhani” fonksiyonlar de yüklemiş. İnsanlık, uzun geçmişi boyunca her fırsatta zihnini değiştirmeye, dünyayı algılayışını çeşitlendirmeye çalışmış. Uyarıcı, uyuşturucu ve halüsinojenik unsurlara erişebilmek için sayısız bitkinin, mantarın ve hayvanın çeşit çeşit kullanımını bulmuş (ayrıca danstan oruca farklı yollar kullanmış). Bu sayede maddi dünyadan Fazla faklı bir kainatı görmüş. Bu garip algılar ve Dizi dışı deneyimler pek Fazla inanç, ritüel ve dine yol göstermiş. Birtakım dinlerde makul psikoaktif unsurlar kutsal sayılırken, kimi dinlerde ise muhakkak psikoaktif hususlara Özel yasakların olmasının sebebi de aslında bu hususların insanlık üstündeki derin tesirini göstermekte.

İçkiler hem besin hem de psikoaktif husus olarak biyolojik, manevî, toplumsal fonksiyonlar görmüş. Bunun yanında ağrı kesmek, sindirime Yardımcı olmak -ve daha yakın tarihte öğrendiğimiz üzere makul ölçüde şarabın kalp-damar sistemine faydası- üzere tıbbi kimi fonksiyonlara de sahip (sağlığa ziyanları da Mevcut elbette)… Bu sebeplerle içkiler birebir vakitte Kıymetli birer zenginlik kaynağı, değişim aracı ve ticari mal. Sonuç olarak insanlık hayatta kalabilmek ve günümüze uzanan cemiyet yapılarını oluşturmak için bol ölçüde içki -ve öteki psikoaktif maddeleri- kullanmış.

ŞARABIN TARİHİ

Arkeologlar -ve arkeoloji haberlerine İlgi gösterenler- nedense “en”lere meraklıdır. En sevdikleri en ise “en eski”dir. O yüzden peşinen söylemekte fayda var: bira ve şarabın hangisinin en eski olduğunu hiçbir Vakit tam olarak öğrenemeyeceğiz. Fakat fermente meyveler tabiatta zati bulunduğundan ve direkt şekerin fermantasyonu -nişastanın fermantasyonuna göre- daha Yalın bir süreç olduğundan şarabın bir Çeşit ceddinin en erken içki olduğu tezi daha akla yatkın görünüyor. Kuşkusuz ki Çağdaş standartların Fazla uzağına düşen bu birinci “şarap”, üzüm dışındaki bir meyveden -veya baldan- üretilmiş olabilir. Hatta bu şarap, insan dahli olmadan fermente olmuş meyvelerden elde edilmiş olmalı. Eski insanın tatlı ve besleyici meyveyi yalnızca bir kısmı mayalandı diye elinin zıddıyla itmiş olması Muhtemel değil. Elbette insan karbonhidrata karşı iştahını yalnızca şekere yönlendirmemiş. tarım ihtilali denen eşik aşılıp buğday tarlaları ufka uzanmadan Evvel bile nişasta açısından Varlıklı besinler yediğimiz biliniyor. Nişastalı kökler, yabani tahıllar ve yabani baklagiller; tarım ihtilalinden Fazla Evvel diyetimizde yerlerini almıştı. Münasebetiyle nişastayı mayalayıp biranın atalarını üretmemiz de bir ihtimal tarım ihtilalinden ve yerleşik hayata geçişten Evvel olabilir. O geçiş etabından bahsetmişken: Göbeklitepe’de bulunan Aka taş teknelerin/havuzların içindeki kalsiyum oksalat kalıntıları, bira üretimine Delil olarak yorumlanmakta. Yani “dünyanın en eski tapınağı” tıpkı vakitte “dünyanın en eski birahanesi” olmalı. (Fırsattan istifade paylaşılan Fazla şahsi bir görüş: gönlüm isterdi ki “en eski” takıntımızı ve “tarihi baştan yazma” merakımızı bir kenara bırakıp bir şeyleri yarıştırmadan bilimsel bilgi üretebilseydik.) Biranın ataları konusunda bilgilerimiz giderek artıyor. ancak uzun müddettir Kesin olarak biliyoruz ki mayalı ekmek üretimiyle bira üretimi iki kardeş, anneleri de Aka ihtimalle tahıl lapası. Hatta ekmeğin birinci başta bira hammaddesi olarak üretildiği istikametinde görüşler bile bulunuyor. ancak tekrar vurgulayayım, avcı-toplayıcıların daha kolay -ve olasılıkla daha önce- buldukları içki, tabiatta fermente olmuş meyvelerden ibaret şarap olmalı. Yani dünyanın asıl “en eski tapınakları” sayılabilecek -mağara sanatı barındıran- mağaralarda şarap içilmiş olma ihtimali var. Ne olursa olsun şunu söyleyebiliriz: hem şarap hem bira çok kadim birer gelenek. fakat şarap güya biraz daha kadim üzere.

ŞARABIN ARKEOLOJİK KANITLARI

Şarabın geçmişinin Fazla eski olduğu söylenebilirse de arkeolojik delilleri nispeten daha yakın vakitlere ilişkin. Daha yakın vakitler derken Yeniden de nihayet binlerce yıldan bahsediyoruz aslında. fakat insan ve ataları Çehre binlerce (milyonlarca!) Yıl avcı-toplayıcı olarak yaşadı ve insanın geçmişi Laf mevzusuysa üç beş bin yılın lafı olmaz, beş on bin Yıl bile aslında “daha dün”. Nasıl ki insanın ataları ve uzun bir geçmişi var, öbür canlıların da ataları ve geçmişleri var. Şarabın en ünlü hammaddesi olan üzümün (asmanın) atası olan ve kimileri hala hayatlarını sürdüren yabani asma çeşitleri, şimal Amerika, Avrupa ve Asya’da yayılmış. Yanından geçen avcı-toplayıcılar, üzümleri koparıp ağızlarına atmayı aksatmamış olmalı. Kestirim edebileceğiniz üzere o periyotta insanların üzümü yediğini, hele hele üzümden şarap yaptığını gösterecek delilleri elde etmek pek kolay değil. lakin yerleşik hayata geçilmesiyle birlikte, insanların Ömür alanlarında üzüme ilişkin kalıntılar görülmeye başlıyor. En Fazla da üzüm çekirdekleri… Üstüne basarak belirtmek gerekir, bu “en eski” üzüm kalıntıları şimdi kültüre alınmamış (yani hala yabani) asmalara ilişkin. Asmanın kültüre alınmasının (tarımının yapılmasının) ise en azından günümüzden 8 bin-7 bin Yıl Evvel Gürcistan’ın bulunduğu Güney Kafkasya’da, Gürcistan dolaylarında olduğu anlaşılıyor. Akabinde asma tarımı etrafa yayılmış.

Çekirdeğini bulduğumuz her yabani üzüm yahut kültür üzümünün şaraba dönüştürülmemiş olması mümkün. lakin üzümün içindeki besin ve enerjiyi uzun müddet saklamak için fermente etmek en tesirli tekniklerden. Hasebiyle tarihöncesi yerlerde küplerin tabanındaki toplu üzüm çekirdekleri üzere üzümün depolandığına dair bulgular, orada şarap üretilmiş olduğunun işareti sayılıyor. Kapların tabanında birikmiş tartarik asit ve potasyum bitartarat üzere şaraba yönelik daha besbelli ispatlar da bulunmakta. Ancak şarap üretimi üzerine yorum yaparken dar görüşlü bir kolaycılığa kaçmamak için üzüm dışında meyvelerden ve baldan da şarap yapılmış olabileceğini ve üzüm dışında da tartarik asit içeren meyveler olduğunu akıldan çıkarmamak gerekli.

Avrasya’nın bu tarafında günümüzden yaklaşık 12000 Yıl Evvel -yabani- üzümden şarap üretilmekte olduğunun ispatları elimizde. Daha erken devirlerde şarap üretildiği ise şimdi kanıtlanabilmiş değil. Diyarbakır’daki Körtiktepe, Akeramik (Çanak Çömleksiz) Neolitik periyoda ilişkin, günümüzden ortalama 12 bin Yıl Evvel insanların yaşadığı bir yerleşim. Körtiktepe’de Fazla sayıda bulunan, hoş bezenmiş ve ritüeller için kırıkları da kullanılmış taş kapların ikisinin içinde olasılıkla yabani üzümden üretilmiş şaraba dair kalıntılar var. Asmanın Aka olasılıkla birinci Kez kültüre alındığı Gürcistan’da, günümüzden neredeyse 8000 Yıl önceye tarihlenen ve üstlerinde üzüm kabartmaları olan kaplarda şarap izlerine rastlanmış. Gürcistan’daki bu buluntuların tarihi, asmanın kültüre alındığı tarihle de örtüşüyor. Gürcistan’ın bulunduğu Güney Kafkasya’nın komşusu Kuzeybatı İran’daki Hacı Firuz Tepe’de günümüzden 7400-7000 Yıl önceye ilişkin şarap kalıntıları, 350 km güneydoğusundaki Godin Tepe’de günümüzden yaklaşık 5500 Yıl öncesinin şarabına ilişkin deliller var. Tekrar Güney Kafkasya’daki Ermenistan’da keşfedilen günümüzden yaklaşık 6000 Yıl önceye ilişkin bir şarap atölyesi, şimdilik bulabildiğimiz en eski şaraphane.

Şarap pek Fazla periyotta ve yerde birbirinden Müstakil olarak tekrar tekrar keşfedilmiş olmalı. Avrasya’nın doğusunda, Çin’de şimdilik bilinen en eski içkilerden birinin ispatları tespit edilmiş. Henan Eyaleti’nde ele geçen, günümüzden 9000 Yıl önceye tarihlenen bir kabın cidarında pirinç, bal ve meyve karışımı bir içkinin kalıntıları var. Kullanılan meyve Aka olasılıkla alıç, tahminen üzüm ya da ikisi birden. Bu içkinin üretiminde hem nişastanın (pirinç) hem de direkt meyve ve baldaki şekerin fermente edildiği anlaşılıyor. Yani bir manada, bira ile şarabın karışımı bir içki Laf konusu.

SARAYLARDAN MEZARLARA

Depolanabilen Değerli bir besin ve zihni etkileyen bir unsur olarak uygarlığın başlangıcındaki can suyu olmuş şarabın, hikayenin devamında oynadığı kimi sahneleri de listeleyelim isterseniz: özel kaplarıyla ve ritüelleriyle şaraba ilişkin besbelli bir “içki kültürünün” ortaya çıkması. Saraylardan yoksul konutlara, mezarlara kadar yayılmış şarap testileri. Elinde kadeh ve salkım taşıyan rabler. Bağbozumu ritüelleri. Vilayetle de sanatta şarap, asma yaprağı ve üzüm salkımı. Şarabın Akdeniz’deki stratejik denizaşırı ticaret malına dönüşmesi. Karadeniz’e, Ukrayna kurganlarına, İngiltere’ye, Hindistan’a ulaşan antik şarap amforaları. 2000 Yıl öncesinin kitaplarında her ayrıntısıyla bağcılık ve şarapçılık dersleri. İsa’nın kanı, İslam’ın yasağı. Manastır mahzenleri. Arap ve Avrupalı simyacıların imbiklerinden süzülen alkol damlaları. Damıtılıp konsantre edildikten sonra fıçılara yüklenen “yanık şarap” brendinin -ve akabinde romun- okyanuslardaki yayılmacılıkta bayrağı şaraptan devralması. Atlantik’teki şeker, alkol ve köle ticareti. Yeni Dünya’dan gelip Avrupa şarapçılığını neredeyse yok edecek asma bitine karşı Yine Yeni Dünya asmalarının yardıma koşması. Sanayileşmenin ayık Amele sınıfı muhtaçlığı sonucu alkolün ayıplanması ve çay ile kahve molaları.

İnsanın bugün bildiğimiz insan olmasını sağlayan, besinlerle olan ilgisidir. Şarap iç alkollü içecekler de insanlığın günümüze kadar ulaşabilmesini ve uygarlıklar kurabilmesini sağlayan Kıymetli etkenlerdendir. Velhasıl insanın hikayesini anlamak için biraz da içkilerin hikayesini bilmek gerekir. Şarapçı atalarımızın kurduğu uygarlığımızda üzüm üzere ezilmediğimiz günler yaşamamız dileğiyle…

*Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Fen yazın Fakültesi, Arkeoloji Bölümü