Yiğit Bener
“Yazmak benim için bir direnişe dönüştü artık. Yazmasam hayatta olduğuma kendimi ikna edemeyeceğim güya. Yazabildiğim sürece varım, varsam yazmalıyım” diyor müellif Selahattin Demirtaş, beşinci kitabı ‘Dad’ın teşekkür notunda.
Benzer bir kanıyı Erhan Bener’in vefatından sonra yayımlanan nihayet Deneyim kitabı ‘Açık Pencere’de de okumuştum: “Yazmak, öldükten sonra değil, yaşarken yok olmama uğraşından Öbür nedir ki? O halde, en düzgünü, ölünceye kadar, yani yazabilecek gücü içimde bulduğum sürece, yazmayı sürdürmek…” Vüs’at O. Bener ise ‘Bay Muannit Sahtegi’nin Notları’nda “Seni de yazmak kurtaracak anlaşılan” demişti.
Bener kardeşler, edebiyatla bağlantılarını anlatan bu cümlelerini vefatın yaklaştığını hissettikleri bir yaşta, bir bakıma mevtin yok ediciliğine yazarak Saha okumalarını lisana getirmek üzere kaleme almışlardı. çok daha genç bir müellif olan Demirtaş ise, beş yılı aşkın bir müddettir keyfi bir siyasi kararla tıkıldığı hapishanede, tecridin yok ediciliğine karşı Tekrar edebiyattan Güç Meydan direnişini lisana getiriyor. Öbür bir deyişle, her üç muharrir da ölümcül bir tehdit karşısında yaşama tutunmak için edebiyata sığındıklarını vurguluyorlar.
Bu açıdan bakarsak, ‘Dad’ın bir tarafıyla yazın aracılığıyla diktatörlüğün adaletsizliğine direnmenin kitabı olduğunu söyleyebiliriz pekâlâ. ‘Dad’ın en çarpıcı hikayelerinden biri olduğunu düşündüğüm “Kader”in kahramanı da, yaşama tutunmakla yazma ortasında kurduğu bağı şöyle dillendiriyor: “Neler yazmadım ki bugüne kadar. kimi tıkandığımı, tükendiğimi, tekrara düşeceğimi hissederek panikliyorum. Bu durumda mutabakat biter, Ceren ölür ve ben sonsuza kadar bu kulübede tıkılı kalırım. lakin daima yeni bir şeyler buluyorum. Hayatı çeşitlendirmek, renklendirmek için o kadar Fazla seçenek Mevcut ki, inanamazsınız.”
Ancak ‘Dad’ı salt bir şahsî direnişin sözüne indirgersek bu kitabın edebi gücünü es geçeriz. Zira müellif Demirtaş da -tıpkı Hikaye kahramanı gibi- hayatın bütün renklerini yansıttığı inanılmaz çeşitlilikte bir Hikaye demeti sunuyor okurlarına: ‘Dad’, İstanbul çöplüğünden adliye koridorlarına, lüks villalardan vergi dairelerine uzanan, ıssız ada ya da tımarhane tecridinde, yer yer ilim kurguya varan ya da absürt Güldürü tadında, yanlış anlamalarla, gıllıgışlı ihanetlerle ya da umutsuz fantezilerle örülü, insan ruhunun karanlık dehlizlerinde Istırap kahkahalar attıran bir düşsel ve felsefi cümbüş, eşitlik arayışında tekinsiz ve Mecnun tempolu bir edebi seyrandır temel olarak.
Örneğin Şayet bir gün mecburi kalır da “Çöplük” hikayesinin Batmanlı makine mühendisi Ahmet üzere kent çöplüğüne sığınırsanız, siz de görürsünüz ki orada “her şey ayan beyan, bok üzere ortadadır”. Ve çöp tepeciklerinden birinin üzerinde dikilip etrafınızdaki atık yığınlarına baktığınızda, siz de kendinizi şu soruları sorarken bulabilirsiniz: “Bunca şeyi ne Aralık tüketiniz, niçin tükettiniz diye hayretler içinde kalıyorum. Daha kıymetlisi, bu denli şeyi niçin ürettiniz? Daha daha kıymetlisi, bu denli şeyi üretip tüketebilmek için kölesi olduğunuz sistemi ne diye yarattınız? (…) Bu nasıl bir israf, nasıl bir hoyratlıktır?”
Gelgelelim, Demirtaş’ın hikayelerinde, aşk da vardır: “Çünkü bir yerde aşk varsa orada ümit da vardır. Öbür nasıl ayakta kalabilir insan?” Ve burnunuzun ister istemez alışacağı çöplük ufunetinin (“Hayatın gerçek kokusunun”) tüten dumanlarının ortasında bile, tahminen bir ıssız adada ya da bir inşaatta çalışırken aşk gelip kapınızı çalabilir… Daha doğrusu, kendinizi bir anda, mühendisliğinizi hiç iplemeyen külyutmaz ve Yiğit bir bayana çay servisi yaparken bulabilirsiniz…
Ne de olsa, Demirtaş’ın hikayelerindeki bayanların eşitsizliğe tahammülü yoktur, tıpkı sokaklarda bayan cinayetlerine karşı direnen her köken ve toplumsal bölümden Çehre binlerce bayan üzere. Hatta ortalarından kimileri (örneğin “DAD” hikayesinin Derya’sı, Asmin’i ve Didem’i), kendilerine ve hemcinslerine karşı işlenen kabahatlerin cezasız kalmasına sessiz kalmaya hiç ancak hiç razı değildirler. Dad, Kürtçede eşitlik demekmiş…
Kaldı ki hiçbir şey göründüğü üzere değildir bu hikayelerde. İnanmazsanız, “Ben’i Unutma” hikayesinde ağır bir ihanete uğradığını düşünerek denize açılıp teknesinde intihar etmeye niyetlenen Kerem Bey’e ya da baht ortağı Yasemin Hanım’a sorun: İnsan kendini düpedüz bir vodvilin sahnesinde, yani Fransızların yanlış anlamalarla bezeli toplumsal hiciv güldürülerine misal bir ortamda buluveriyor. Gel gör ki, vodvillerin bilakis, Demirtaş’ın hikayeleri her Vakit Mesut sonla taçlanmıyor.
Dad, Selahattin Demirtaş, 152 syf., Dipnot Kitap, 2023.
Örneğin Şayet siz de “Ölmeden Evvel kesinlikle yapılması gereken on şeye dair bir liste oluşturmaya” çalışıyorsanız, “Çıplak” hikayesini okumanızı salık veririm: Orada Mahsa Jîna Amini’nin kederli kara gözleri size yol gösterecektir: “Hayal kurmak, ümit etmek, gerçekleştirmek… Birincisini herkes yapar, ikincisini direnenler, üçüncüsünü ise riski göze alanlar.”
Okuru şaşırtmayı seviyor aslında müellif Demirtaş. “Uçurum” hikayesinde, kapatıldığı akıl hastanesinde kimseleri hasta olmadığına inandıramayan Vedat’ın başına gelenler, bu şaşırtmacaların çarpıcı bir örneği. Başkalarında olduğu üzere, bu hikayede de Aleni bir toplumsal tenkit boyutu Mevcut kuşkusuz. Lakin tıpkı uçurumdan yuvarlandığınız anda yaşandığı üzere, imaj aniden tersyüz olabiliyor.
“Düriye’nin Güğümleri”nin Nezahat şıllığı da sağ gösterip sol vuranlardan. “Manitam için Düriye’min güğümlerini çalabilin mi?” demek kolay. güç olan, “Çalabiliim yavrum” diyebilmek. İmkansız olansa, bu hikayeyi makaraları koymadan okuyabilmek: Vergi dolandırıcısı Hasis ve ahlaksız kocasına dünyayı dar etmenin yolu Biricik değil ki!
Demirtaş’ın hınzırca kurgusu ve mizahi lisanıyla örülü trajikomik öykülerdir bunlar. “Haydar Haydar”da, arkadaşı uyanık Amel insanı Haydar’ın altın tepside sunduklarına kapılarak “namusuyla köşeyi dönme” düşleri kuran Serkan üzere Üzüntü gerçeklere uyanmak da Mevcut serde. Şayet Haydar’ın büyüleyici sevgilisinin nazarına gelip bir kurgubilim komplosuna kurban edilmek istemiyorsanız, soluğu birinci Siirt otobüsünde almak zorunda kalabilirsiniz.
‘Dad’ın hikayeleri okura “Kartonpiyer”in Ramazan’ı üzere işçi karakterlerin İç dünyalarına sokulma imkanı da sunuyor. Lakin üst perdeden merhametlerden de kibirli aşağılamalardan da arınmak kaydıyla. kıssa kahramanlarına tıpkı müellif üzere hüzünle ve şefkatle örülü bir mizah aralığından bakabilmelisiniz. Her çelişkilerine ya da naif yanılsamalarına dudak bükmeden, onaylayamayacağız davranışlarını bile kolaya kaçıp yargılamadan, anlamaya çalışarak yaklaşmalısınız onlara.
‘Dad’ın sayfalarında gezinirken, Tanrı’yla yaptığı muahede gereği “zamanı olmayan bir yerde istekli bir Tutsak olarak” her gün yeni bir Hikaye yazmaya mahkum olan Ulaş’ın zahmetine de tanıklık ediyorsunuz “Kader” hikayesinde. Kendini “bir kayayı yuvarlaya yuvarlaya doruğa çıkarmak zorunda olan lakin her seferinde kayanın elinden kurtulmasıyla tekrar başa dönen yeraltı ülkesinin cezalı kahramanı ve hilebazların piri Sisyphos”a benzeten Ulaş’ın yazdıkları da -tıpkı Demirtaş’ınkiler gibi- enikonu tekinsiz öykülerdir. Zira Ulaş, sevdiceği Ceren’in mukadderatını “Tanrı’ya vekaleten” yazmaktadır.
Kanımca Demirtaş, harikulâde derinlikte bir Mahpushane metaforu olarak da değerlendirilebilecek bu hikayesinde düşgücünün bütün zenginliğini sergiliyor. Hem hayranlıkla hem de hangi şartlarda yazıldığını düşündüğümde buruklukla okuduğum bu metninde müellifin yaratıcılığının bir doruğa ulaştığını düşünüyorum.
Okur, muharririn metinlerini hangi şartlarda yazdığıyla ilgilenmek zorunda değildir aslında: İster Saint Exupéry, Lamartine ya da Dumas üzere şatolarda ya da Balzac ve Woolf üzere Özel konaklarda; ister Poe üzere tuğlalarla örülü bir bağımsız meskende ya da Hemingway üzere villada, tahminen London üzere bir çiftlik meskeninde; isterse de Bener kardeşler, Necatigil, Cemal Süreya ya da Orhan Kemal üzere sokak ortası mütevazi apartman dairelerinde; Sait Faik ya da Hüseyin Rahmi Gürpınar üzere adada ahşap konaklarda; olmadı Apollinaire, de Beauvoir, Enis Batur üzere Vakit vakit kahve köşelerinde ya da La Fontaine ve Hugo üzere yer yer lokantalarda, ola ki Nabokov üzere kimi otomobilinde; hatta Marquis de Sade, Nazım Hikmet ya da Sabahattin Ali üzere kısmen hapishanede yazsınlar, belirleyici olan ürettikleri metinlerin edebi niteliğidir.
Kuşkusuz, ‘Dad’da yer Meydan hikayelerin özgünlüğü de muharririn bunları Biricik adam rejiminin bungun hapishanesinin on iki metre karelik bir hücresinde, plastik bir masa ve sandalyede yazmış olması değildir: önemli olan, müellifin seçtiği bahisleri uzman bir lisan ve şaşırtan bir düşgücüyle yapıtına nasıl yansıttığıdır.
Öte yandan, beşinci kitabını yayımlayan bu müellifin şimdi Biricik bir okuruyla bile Çehre yüze gelemediğini… Öbür edebiyatçılarla sohbet etme fırsatını dahi bulmadığını… ihtiyaç duyabileceği kaynaklara erişiminin nihayet derece kısıtlı olduğunu… Kendisine yollanan kitaplara bile lakin aylar süren bürokratik mahzurları aşabildikten sonra ulaşabildiğini unutmamakta Yarar var. Hele bu açıdan bakınca, bu şartlarda kaleme alınan ‘Dad’ın hikayelerine bir Tüm olarak yansıyan bu yaratıcılığın çarpıcılığına değinmeden geçmenin Aka bir haksızlık olacağı kanaatindeyim.
Demirtaş’ın edebiyatla ilgisini bir “hapishane hobisi” ya da Anlatım imkanları kısıtlı bir siyasetçinin edebiyatı araçsallaştırması olarak görmek Önemli bir yanılgı olur. Esasen muharririn salt nihayet aylarda, Örneğin zelzele faciası ya da seçimler vesilesiyle kamuya ulaştırabildiği siyasi iletilerin, davetlerin, tekliflerin, tahlillerin ya da keskin tenkitlerin içeriğine baktığımızda, “edebiyatı siyasi gayelerle kullanmaya” hiç ancak hiç ihtiyacı olmadığını görebiliriz.
Selahattin Demirtaş, kurgu mimarisi, dil/üslup yetkinliği, mevzu zenginliği, yaratıcılık ve düşünsel bütünlük açısından (yine beğenerek okuduğum) evvelki kitaplarında da bir muharrir olarak ciddiye alınmak için kendini gereğince kanıtlamıştı bence. Beşinci kitabı ‘Dad’ı ise, yazdıkça ve yazıyla alakasını derinleştirdikçe edebi gücü pekişmiş, olgunlaşmış, Edebiyat serüveninde bir üst etaba geçmiş bir muharririn kitabı olarak okuduğumu söylemeliyim.
Siyasi kimliği olan bir edebiyatçının yazdıklarını (en azından aşikâr bir ölçüde) dünya görüşünün belirlediğini düşünmek elbette yanlış değildir. Müellif Demirtaş’ın Hikaye ve romanlarının satır ortalarında, seçtiği roman/öykü karakterlerinin kimliğinde ve yaşantısında ya da değindiği Bazen ağır toplumsal gerçeklerin ele alınışında, Demirtaş’ın siyasi kimliğinin izini sürmek Muhtemel kuşkusuz. Fakat bence bu Temel yanlışsız, besbelli bir siyasi kimlikle öne çıkmayan müellifler için de geçerlidir: Sonuçta, her muharririn bir dünya görüşü, ferdî ideolojisi, topluma bakışı vardır ve bunu şuurlu olarak -bazen de farkına varmadan- yapıtlarına direkt ya da dolaylı olarak yansıtır.
Her şey bir tarafa, bireyleri Biricik bir kimliğe hapsetmek, sadece Biricik bir alanda maharet sahibi olabileceklerini tez etmek Muhtemel müdür? Uzman oldukları farklı alanların etkileşimini irdelemek başka husus.
Öte yandan, Demirtaş özelinde siyasi kimliğiyle edebi yapıtları ortasındaki bu olağan etkileşimin Aksi istikamette de işlediğini düşünüyorum. Öbür bir deyişle, muharrir Demirtaş’ın edebiyatının siyasetçi Demirtaş’ın görüşlerinden ne derece etkilendiğini sorgulamaktan fazla, asıl müellifin edebi artalanının siyasetçinin fikirlerini ve siyasi üslubunu ne derece belirlediğini irdelemeliyiz tahminen de.
Ne de olsa Selahattin Demirtaş, alışmak zorunda kaldığımız klasik Siyaset insanlarından Fazla farklı bir entelektüel profile sahiptir. yazın alanındaki yetkinliğinin ötesinde, birçok Öbür sanat kısmına da İlgi duyan, donanımlı bir aydındır. Salt heves etmekle muharrir olunmuyor ne de olsa… Bu durumda, hapsedildiği dört duvardan bile taşan engin düşgücü, kapsamlı Ömür ideolojisi ve zekasını yansıtan mizahi lisanı başta olmak üzere, muharririn edebi yapıtlarına damgasını vuran Temel niteliklerinin, siyasetçi Demirtaş’ın ezber bozan duruşunu ve özgün üslubunu da şekillendirmemesi Muhtemel müdür?
Sonuçta, entelektüel derinlikten mahrum siyasetçilerin Biricik yapabilecekleri şey, Mevcut olanı yönetim etmektir. Bilgili toplumsal yapıyı dönüştüremezler: Bazen onu daha yeterli kimisi de daha Üzücü yönetir, o kadar. Gelişkin bir düşgücüne sahip olmadan, ideolojik ezberlerin ötesinde hayatı bütün çelişkileriyle kavrayamadan, daha farklı bir ömrün Muhtemel olabileceğini Düş edemeden toplumun önüne dönüştürücü amaçlar konulabilir mi? Derdiniz yalnızca var sisteme karşı çıkmak, yakıp yıkmak değilse, olumlu bir toplumsal dönüşüm gerçekleştirmeyi hedefliyorsanız, sizinle hemfikir olamayanların, hatta size karşı olanların bile dinleyebilecekleri bir üsluba ve lisana sahip olmadan bu istikamette davette bulunsanız inandırıcı olabilir misiniz?
Bunu şöyle de Anlatım edebiliriz tahminen: Şayet düşgücünüz, dönüştürücü bir ütopyanız ve bununla uyumlu bir diliniz/üslubunuz yoksa, Mevcut olanın -yani var distopyanın- paydaşlarından biri olmanın ötesine geçemezsiniz.
Bu manada, siyasi görüşlerinden dolayı mahpusa atılan Selahattin Demirtaş’ın orada edebiyata yönelmesinin bir Tesadüf olmadığı ve bunun düşgücüyle adaletsizliğe direnmenin ötesinde bir mana taşıdığı kanaatindeyim.
Bana sorarsanız, müellif Demirtaş yalnızca nitelikli edebi metinler üretmekle kalmıyor: Yapıtlarını okuyanlara, siyasetçi Demirtaş’ın duruşunu ve ideolojisini daha düzgün anlayabilmenin ipuçlarını da sunuyor.
Yorum Yok