Semih Gümüş: Nerede yaşıyor ve nereyi seviyorsam benim yurdum orasıdır

Kadir Işık

Semih Gümüş’ün nihayet kitabı ‘Yaşadıklarım Belleğimde Uğulduyor’, Can Yayınları tarafından yayımlandı. Kitapta, müellif, eleştirmen, mecmua genel yayın direktörü ve politik bir kişiliğin Türkiye tarihinin nihayet elli yıllık periyodundan bir kesiti, yalnızca yaşadıklarını, aklına takılanları ve edebiyatta konumlandığı yeri değil, belleğinde uğuldayan niyetlerini de okuyoruz.

Semih Gümüş’le ‘Yaşadıklarım Belleğimde Uğulduyor’u konuştuk.

Okurlarınız olarak, nihayet yazdığınız kitap üzerinden sizi daha yakından tanıdık diyebilir miyiz ya da bize ne kadarını anlattınız, bu kitapla ketumluğunuzdan ödün verdiniz mi?

En yakınlarıma, bu kitabımı okuduklarında beni daha yeterli tanıyacaklarını söylüyorum. Tahminen de beni yıllardır tanıyorlar lakin sanırım ketumluğumdan kendimi, İç dünyamı pek Çok dışavurmadığım için bilmedikleri yanlarım kesinlikle vardır. Bu kitapta yaşananların ne kadar Kıymetli olduğunu daima söyledim ancak yaşadıklarımdan Fazla az Laf ettim.

‘Yaşadıklarım Belleğimde Uğulduyor’ kronolojik bir akış içinde anlatılmış bir anı kitabı değil. İlkgençlik yıllarımdan başlayıp bugünlere dek yaşadığım Değerli kesitlerin yanı Dizi kitaplardan kendime has yorumlarla çıkardığım kanılar de var. İkisi İç içe, bir bütünlük oluşturacak biçimde anlatılıyor. Daha baştan bir anı-düşünce kitabı olarak tasarlamıştım. Bu da benim kişiliğime, düşünme biçimime daha Müsait olacaktı.

‘NEREDE YAŞIYOR VE NEREYİ SEVİYORSAM BENİM YURDUM ORASIDIR’

Aidiyet duygusu üzerine yazdıklarınızı okurken yaşadıklarınızın değil de fikirlerinizin belleğinizde yarattığı uğultuyu hissettim, onca yaşanmışlıktan sonra bu ülkeye, yaşadığınız bölgeye ya da kente kök saldım, buraya aitim diyememek sizde nasıl bir tesir yaratıyor?

Ben kendimi hiçbir Vakit tam olarak bir yere, bir ülkeye, bir yurda ilişkin hissetmedim. Benim dünyamda bilinen manada bir Yurt kavramı olmadı. Daha doğrusu, nerede yaşıyor ve nereyi seviyorsam benim yurdum orasıdır, yurdu daima bu türlü hissettim. En Fazla milliyetçilikten nefret ettim. İsmine ister milliyetçilik densin, ister ulusalcılık, o her Vakit faşizme götürür. Bu yüzden yurtseverliği de onların öncülü olarak görüyorum. Kendimi daima enternasyonalizm şuuruyla hatırlıyorum. Demek ki benim yurdum hem sevdiğim yer, sözgelimi severek yaşadığım Ufak kasaba hem de fikir dünyam. Köklerim o fikir dünyama salınmış. Adeta altmış beş Yıl boyunca niyetlerimi Yurt bilerek yaşadım. Benim kendisiyle barışık, Mesut bir insan olarak yaşamamın asıl nedeni de sanırım bu türlü olmam.

Okurlarınızla, hayranlarınızla nasıl bir diyalog, ilgi içindesiniz? Sizin için ne Anlatım ediyorlar?

Hayranlarım yok, olmasını da istemem. Bu türlü derken düşünüyorum, benim hayran olduklarım Mevcut mı? Sanırım var. Çocukluk yıllarımdan beri Marx’ın ele avuca sığmaz niyet dünyasının hayranı sayılırım. Rosa Luxemburg hayranıyım, hayatımın kadınlarındandır o. lakin Aka yaratıcılara daha da Fazla hayranım. Faulkner’a, Yaşar Kemal’e, Nâzım Hikmet’e, Oktay Rifat’a, Ritsos’a, yazın fikriyle ilgili olarak öğrendiklerimin birçoklarını borçlu olduğum Umberto Eco’ya, Jameson’a… Daha Fazla Mevcut ancak sıralamama gerek yok. Hiçbir Vakit onlar kadar Aka olamayacağım için, varsa şayet, sadece bir Küme okurumla yetiniyorum. Bir Ufak Küme oluşturacak kadar okurum olduğunu sezebiliyorum, birtakım kitaplarım uzun vakitten beri azar azar da olsa Daimi satılıyor. Kitaplarımı okumalarından Sevinç duyuyorum. Onlarla bir diyaloğum olmuyor zira pek insan içine çıkan birisi değilim. Bilhassa 1960’ların sonlarından sonraki politik hayatımda binlerce insan tanıdım, sonra gelen dönemim içinde kalabalıklar içinde olmadım. Hâlâ gece gündüz çalıştığım için beşerlerle bağlantım de epey hudutlu. Müellif, sanatçı etraflarıyla münasebet kurmaktan da daima kaçındım. Bu ülkede bu türlü olmak uygundur.

‘EDEBİYATI KONUŞULAN DEĞİL YAZILAN BİR ŞEY OLARAK YAŞADIM’

Yazarları bir meyhanede oturmuş yazın üzerine derinlikli sohbetler ederken, İçten bağlarıyla Düş ederdim. O denli değilmiş, üstelik yalnızca bizde değil, dünyanın farklı yerlerinde de emsal durumlar yaşanıyormuş. Yazının, birçok müellifin içinde yaşayan biri olarak sizce Sorun ne?

Kendi dünyasında yaşamak benim için Problem değil elbette. Adam Yayınları’nda çalıştığım on beş Yıl içinde (1990-2005) yazarlarla daha Fazla bağlantım vardı, onlarla ortada gittiğimiz meyhaneler de vardı. Memet (Fuat) ağabey, Cevat (Çapan) ağabey, (Fethi) Naci ağabey ile meyhaneye Fazla gittik. Bizim jenerasyonumuzun talihi, kendimizden evvelki jenerasyonla İç içe olmamızdı. Halbuki sonra gelen jenerasyonun bizimle münasebeti pek yok. hayat farklı zira. Onlardan sonra da Şavkar Altınel, Roni Margulies, Turgay Fişekçi ile giderdik ortada lakin onlar arkadaşlarımdır. İnsan arkadaşlarıyla oturduğu içki masasında siyasetten konuşur, futboldan konuşur da edebiyattan pek konuşmaz. Ya da ben sevmiyordum. Ben edebiyatı konuşulan değil, daima yazılan bir şey olarak yaşadım. Hasebiyle muharrir, Şair arkadaşlarım yoktur, müelliflerden gittikçe daha Fazla Irak durmaya da çalıştım. Hiç yok mu müellif, Şair arkadaşım? Elbette Mevcut lakin onlar benim sevdiğim arkadaşlarım, onların müellif ya da Şair olmaları Kıymetli değil. Sözgelimi Şavkar’ın şu anda Fazla uzakta neler yaptığını düşünürüm.

‘ETKİLERE AÇIK OLMADAN MUHARRİR OLUNMAZ’

Yerli yabancı ayrım etmez, Daimi yeni baştan okuduğunuz hangi muharrir üzere yazmak isterdiniz, neden?

Sevdiğim müelliflerden Laf etmekten kaçınmam. Hatta onlar üzere yazmak istediğim müelliflerden da. Faulkner üzere roman yazmak isterdim, tahminen biraz da Virginia Woolf üzere. İkisini gerçek dürüst okumak benim yazın anlayışımı sarsıcı biçimde değiştirmişti. ancak onlar üzere olmayı istemek de olmuyor, onlar Fazla büyük. Biz hiçbir Vakit Umberto Eco üzere de olamayız, sözgelimi Adorno üzere de. Ben bu türlü söylediğim Vakit Bazen yakınlarım “Neden o denli söylüyorsun?” der. O denli işte, bizim gerimizde onların sahip olduğu Aka kültür yok, o denli bir birikim içine doğmadık biz. Bizden o denli Aka yaratıcı niyet insanları çıkmaz.

Biraz daha yakına gelirsek, evvelce Vüs’at O. Bener, Ferit Edgü üzere yazmak isterdim de derdim. Her Vakit söylerim. Bilinir, en sevdiğim yazın Amerikan edebiyatı. Görünürdeki yalınlığın arkasında Fazla mananın saklandığı, insan bağlantılarına odaklı, günlük hayatın detaylarından çıkan edebiyat. Ben o denli yazmak istiyorum. Yaşadıklarımdan, yani bu kitabımda anlattığım hayatımdan çıkan meseleler, yaşantılar, anlar beni daha Fazla ilgilendiriyor. Şimdilerde daha yakın periyodun müellifleri var, benim başucu yazarlarım. David Constantine, Ralf Rothmann, Alejandro Zambra, Per Petterson üzere. Daha öbürleri da vardır, tesirlere Aleni olmadan müellif olunmaz.

Ödüllü ve mükafatsız müellif ile Fazla satan ve az satan kitap ortasındaki muğlak çizgide okuyacağınız Türkçe yazılmış kitapları neye nazaran belirliyorsunuz?

Bunların hiçbiri beni ilgilendirmiyor, kırk Yıl Evvel de ilgilendirmiyordu. Bildiklerime öncelik veriyorum. fakat daha Fazla öteki edebiyatlardan gelen muharrirleri okuyorum. Bu yüzden çeviriyle ilgili bir meselem oluyor lakin yapacak şey yok. kimi de bir arkadaşımın teklifiyle keşfediyorum. Artık Fazla sayıda muharrir, Fazla sayıda kitap okumak yerine tıpkı kitapları tekrar okumayı seçiyorum. Zira okuduklarımdan öğrenme tutkum Fazla güçlü, okuduğum her hikayeden, her romandan bir şey öğrenmem gerekiyor güya. Benim okuma güdümü bu tetikliyor. Elli altmış sefer, Çehre sefer okuduğum hikayeler var, David Constantine’in ‘Başka Bir Ülkede’ kitabını dört defa, Julien Gracq’ın ‘Ormanda Bir Balkon’, Ralf Rothmann’ın ‘Deniz Kenarında Geyikler’ ile Ebeveyn Michaels’in ‘Bölük Pörçük Yaşamlar’ kitaplarını üçer kere okumuşumdur. Artık hatırlamadığım bu türlü Öbür kitaplarım da var. Tekrar ve yine okumadan yazılmaz esasen.

Yaşar Kemal’le yapılan bir röportajda, “Yazar olmasaydım traktör sürücüsü olmak isterdim” dediğini hatırlıyorum. Siz müellif olmasaydınız ne olmak isterdiniz?

Yazar olmasaydım Tekrar muharrir olmak isterdim diyeceğim lakin senin istediğin Cevap bu değil. Dizayncı olmak isterdim, her gün ilgilendiğim, izlediğim, yakından baktığım Meydan bu. Ben hoş bir kitap kapağına ya da bir resme sayısız kere bakarım, içine girerim. ancak dizayncı da olamazsın deselerdi marangoz olmak isterdim. Yani daima bir yaratıcılık var, yaratıcılık olmadan olmaz. niyet yazılarım da o denli bir güdüden çıkıyor aslında.

Yıllar Evvel Radikal Kitap’ta yazarken yazdıklarımı okuyan benden genç arkadaşım Kemal Varol, o kitaplar üstüne yazarken kitapları tam manasıyla değerlendirmediğimi söylemişti. Öyleydi lakin benim hedefim esasen okuduğum kitaplar için yazmak değil; o kitaplardan çıkan bir sorun, bir Fikir bulup onlardan çıkmak, onu bulduğumda onu kendime mahsus biçimde yorumlamak, boyutlandırmaktı. Bu daha Fazla orta dönemimde böyleydi. Yoksa başlangıçta kitaplar üstüne kapsamlı yazılar yazıyordum. Artık de sanırım daha farklı bir seçim içindeyim. Düşünmemiştim, demek üç dönemim var.

‘HEP MÜZİK DİNLEYEREK OKUR VE YAZARIM’

Kitapta müziğe pek rastlamadım, hangi vakitlerde en Fazla neleri dinlersiniz?

Ben Çabucak daima müzik dinleyerek okur ve müellifim. Birebir vakitte yaptığım iş, yani yayıncılık nedeniyle neredeyse Tüm gün bilgisayarımın önünde, masa başındayım. Erken yatar erken kalkarım, kalkar kalkmaz bilgisayarımı açarım, yatana kadar Aleni kalır. Münasebetiyle artık Spotify’dan müzik dinliyorum. Dikkatimi Fazla yoğunlaştırmam gerekiyorsa alçak sesle klasik müzik, barok ya da daha eski Devre klasiği, duruma nazaran dünya müzikleri, devrimci gayretin içinden çıkmış müzikler, ortada kimi türküler… Aslında geniş bir yelpaze üzere görünüyor lakin değil, birebir müzikleri döne döne dinliyorum. Kitapta müziğe yer vermemişsem, müzik konusunda Fazla bilgili olmadığımdandır.

Çocukluğu saymazsak yarım asırlık ömrünüzde geriye dönseydiniz neleri değiştirmek isterdiniz?

Arkadaşlarım bilir, ben annemin karnından komünist doğmuşum derim. Dahası, bugün nasılsam doğduğumda da öyleymişim. Kendimi daima bu türlü hissettim. Neleri değiştirirdim tam bilmiyorum, birebir çocukluğu yaşamak isterdim, ilkgençlik yıllarımdan başlayan politik hayatım da birebir olurdu. Onun içinde yanlışlar Mevcut fakat onlar hepimizin yanlışlarıydı, o periyoda aitlerdi, demek ki yaşanacaktı. Sonra dergicilik, kitap yayıncılığı, onları da aynıyla yapardım. Evleneceksem Tekrar bu kitabımı ithaf ettiğim şahısla evlenirdim, bir müddet Evvel kaybettiğim arkadaşım, Fazla şeyimdi o. Bülent ile Tekrar on bir yaşından bugüne arkadaşlık ederdim. Ne kaldı geride? Tahminen şu ikisi: İstanbul’dan daha Evvel ayrılmak için gereken ekonomik şartları daha Evvel yaratırdım. İkincisi de, birinci kitabımı yirmi beş yaşımda muharrir yayımlardım.

“Ruhen İngiliz, aklen Alman, kalben Kürt” olduğunuzu söylüyorsunuz, herkes sizi HDP’ye yakınlığınızla biliyor, neden HDP değil de TİP?

Beni tanımayanlar bunu garip buluyor, tanıyanlara da beğenilen geliyor. O kelamın bir esprisi Mevcut elbette fakat benim kişiliğimi tam anlatıyor. Bana cazip gelen bir tarih ve tabiatın içinde yaşadığımı canlandırıyor, disiplin ve dakiklik tutkumu anlatıyor, karakterine bağlı olduğumu hissettiğim bir halktan geldiğimi düşündürüyor. Kitapta yer yer anlatıyorum, ben bugünden bakıldığında çocuk denecek yaşta politikleştim, sonra daima o denli kaldım. Kırk altı Yıl Evvel Türkiye Personel Partili oldum, 1990’da parti dağıldıktan sonra Kürt siyasi hareketine gönülden bağlandım lakin tıpkı yıllarda kendimi Yeniden daima Türkiye Personel Partili olarak hissettim. Neredeyse otuz Yıl sonra bu Defa yeni Türkiye Personel Partisi’ne Üye oldum, kaçıncı olduğunu hatırlamıyorum ancak bu benim sonuncu yine doğuşum oldu, Parti içinde etkin vazifeler alıyorum. Türkiye Personel Partili olmaktan memnunum, artık hayatımın sonuna dek bu türlü kalacağımı biliyorum.

‘KAÇINILMAZ BİR DEĞİŞİM OLACAK’

Politik kokuşmuşluk sonucu sarsıntıda kaybedilen binlerce can sizce bu toplumda bir değişime yol açabilir mi?

Büyük bir Acı içindeyiz. Bunu anlatmak güç, yaşayanlara anlatmak gerçek da değil. Kaybettiğimiz on binlerce beşere uzaktan bakarak onların acısını tam olarak anlayamayız. Fakir bir Kamu bu. Çaresizliğini kıramadı. lakin bu Fazla Aka felaketin sonuçları da olacaktır. Bu ülkeyi yönetenlerin halka ettikleri artık hiçbir Vakit bağışlanmayacak, onlar siyasal olarak da bittiler. Sırf zora başvurarak ayakta kalabilirler, onun da sonuçları olur elbette. Demek ki kaçınılmaz bir değişim olacak. Kamu bölümleri örgütlenebilirse o değişim kalıcı olabilir.