Öznenin çoğul kimliği: ‘Sahipsiz Yüzler’

Eğitim, Gelecek, Kültür-Sanat Mar 13, 2023 Yorum Yok

Mehmet Erte’nin ‘Sahipsiz Yüzler’ novellası Bina Kredi Yayınları tarafından yayımlandı. Öznenin ötekiyle münasebetini, şov toplumundaki bireyin kimliğini irdeleyen kitap, varlık şuurunu ıskalayan karakterleri odağa almakta.

‘Sahipsiz Yüzler’, birbirleriyle ilgisi olan ve birebir yerde bir ortaya gelen bir şahıs takımına sahip: [Mehmet] Erte, [Mehmet] Gün, Celal Beyefendi, Leyla, Aslı, Ferhat, Zeynep, Ebru, Deniz ve Tahir. Erte ile Ebru, Gün ile Zeynep, Ferhat ile Leyla evli. Aslı ise Ferhat’ın eski nişanlısı, Tahir’le geçmişlerini bağlayan karakter. Celal Beyefendi ise hayatı hakkında kıssalar uydurarak kim olduğunu Aleni etmeyen, nihayet derece ironik ve keskin zekâlı biri, tıpkı vakitte Leyla’nın amcası. bütün bu şahıslar Ferhat’ın İzmir’in bir kasabasında bulunan bir kilisede açtığı fotoğraf standında bir ortaya gelecektir. Ferhat ressamdır, Tahir de. İkisi aslında hoş sanatlar kısmından Okul arkadaşı, üstelik rakipler. Ferhat soyut olana, kavramsala yönelirken Tahir ikisine de karşı, eskimiş akımlara, prensiplere bağlı. Ortalarındaki ayrım ise üniversite yıllarında Ferhat’ın yükseleceği düşünülürken Fransa’ya Amele olarak giden Tahir’in ünlü bir ressama dönüşmesi. İnzivaya çekilen Ferhat ise taşrada fotoğraf öğretmeni, “Utangaç Şeytan” isimli yirmi tabloluk bu stant, onun “ilk” standı. Kurgunun düğümlerinden biri de hepsinde farklı üsluplar harmanlanarak resmedilen bu bayan portreleri. Ferhat’la ilintisi olmayan Deniz, bayanları kendisi zannederek şaşırmakta. Tahir’e kalırsa bu bayan tasvirlerinin her birinde Ferhat’ın kendisi var. Celal Beyefendi ise bütün tuvallerin aslında Biricik bir bütünü oluşturduğunu düşünmekte. Öte yandan, Ferhat’ın eski nişanlısı Aslı’yı resmetme ihtimali de var. Çünkü Aslı, şu Lahza kırklı yaşlarda olan bu adamın dönüm noktası olmuş. O yıllarda köle-efendi alakasıyla bir aradalar. Erte de bir gece dahi olsa bu Cin bir tecrübeyi Leyla ile yaşamış. Editör ve çoksatan birtakım romanların gölge muharriri Gün ise onu aldatan Zeynep’le birlikte. Halbuki eşini, bir romantik olarak tanımladığı Deniz ile uzun vakittir aldatan kendisi.

Kısaca, kitabın münasebet örgüsü karmaşık, herkes bir halde birbiriyle ilintili. Lakin ismi ve soyadıyla, lisans kısmına varana dek romanda kendisini de Mevcut eden muharrir bunun bir kurgu olduğunu Daimi sezdirmekte. Okur, karşısındaki metnin bir kurmaca, bir uydurmaca olduğunun her daim ayırdında. Yani bir oyunsuluk Laf konusu. Bu oyunsuluk içerisinde de anlatıcı ön planda. Kitapta mevzu edilen benlik, ben-öteki münasebeti, aşk, romantizm, kimlik, özne, toplumsallık üzere felsefi sorunsallarda düşünümleriyle boşlukları dolduran, sorularıyla okuru kışkırtan o. Bu bağlamda anlatı/deneme tipleriyle dirsek temasında bir metin Laf konusu. Anlatıcının kendi düşünümlerini ön plana çıkarması okuma aksiyonunu icra etmekte olan okurun düşünüm payına fazlaca sızmakta. Yani, yazar-anlatıcı-metin-okur ortasındaki boşluklar oldukça az. kimi ise tanımlamalar fazlaca keskin: “Aşk toplumsal bir şey ve sansür de bu yüzden var” üzere. Müellif, okurun metni, metne müdahil anlatıcıyı hatta kendisini de aşarak farklı bir düşünüme, daha çetin bir çıkmaza ulaşmasını istiyor tahminen.

Metinde irdelenen kavramlara temas edersek birincinin aşkı çarpıtan romantizm ve romantiklik sorununda durmalı. Anlatıya nazaran romantik öykünen, benzerlikler kuran kişidir. Halbuki benzerlikler kurarak, eşsiz olduğunu kanıtlamaya çalışarak kendisiyle çelişir. Gerçek hayattan temel itibariyle kopuktur. Öykünme organı sayesinde yaşanılan hayat ile sembolik gerçekliği birbirine bağlayarak Mevcut olur. Böylelikle sorgulayan, detaylarda kaybolan bir yapısı vardır. Bu sebepten de kendi pozisyonunu görmekten acizdir. Yani hem bağlantı içerisindeki yerini hem de özneliğini yitirir. Sonuçta düşsel olana ulaşma davası onu bir yere getirmez, kimliğini kaybetmesine Sebep olur. Tıpkı Ferhat ve Aslı’nın köle-efendi ilgisindeki üzere. Ferhat kölelikle, Aslı ise efendilikle “-mış üzere yaparak” kendilerini buldukları yanılgısına kapılarak varlık şuurlarını ıskalayan karakterler olarak karşımıza çıkarlar. Tahminen de bu yüzden Ferhat’ın fotoğraflarında öykünme ve kendisine ilişkin olmayan birçok üslubu birleştirme eğilimi Laf mevzusudur. Sonuçta üslupsuzdur. Öbür bir deyişle onun üslubudur üslupsuzluk. Tahir, daha yabanıl bir Ira olarak karşımıza çıkar. Soyuta düşkün olmasa da gerçeklik düzleminde aksiyona geçemeyen, hareketsiz bir öznedir. Aksiyonsuz bir özne ne derece öznedir? Seksenli yaşlarda olan Celal Beyefendi ise hayatını uydurmaca olarak sunar insanlara. Karşısındakileri bu uydurmacalara inandırmak için elinden geleni yapar. Burada sanatsal referansları kendisine nazaran biçimlendirerek farklı benlikler yaratır. Muziptir, hazırcevaptır, ironiktir. Kendi uydurmacasına muhatabı inandığı ölçüde vardır. Böylece, bir nevi sanatçıdır o da. Uydurmaca-gerçek alakası ortasındaki boşluklarda Mevcut eder kendini. Aksi okumayla, birtakım soruların yanıtına ulaştığından hayatın asıl kurgusuyla alay eden kalender bir Ira olarak da görülebilir. Aşk ise birçok Vakit bir yanılgı olarak karşımıza Menfaat metinde. Alakalar, Fazla karmaşık kodlarla biçimlenen, birtakım kabullere dayalı, Dilek ve kültür ortasında sıkışmış, örtük ve toplumdan saklanan düzeneklerdir güya. Buradan da bir soruya varmak mümkün: Hayatın ipleri ne derece elimizdedir? Özne olamıyorsak zati biz değilizdir, özne oluyorsak da biz kimizdir? Sonuçta, kimi değişmezlerden Laf etmek Muhtemel olsa dahi sabit bir özne tarifi Mümkün kılınmaz. Sayısız karmaşık kod ile eyleyen “özne” diye isimlendirdiğimiz “ben” aslında aniden Fazla kimlik taşır: Öznenin çoğul kimliği.

“Çoğul kimliği özneye şeytansı bir Nitelik katıyordu; lakin özne –şeytan üzere bizi ayartmak için değil– hakikatle kurduğu çapraşık münasebet nedeniyle daima utanacak bir eksikliği bulunduğu için Çeşitli kimlikler altına saklanıyordu. Ferhat standına tahminen de bu yüzden ‘Utangaç Şeytan’ ismini vermişti. öteki yandan kimliği değişse de öznede sabit kalan bir şey vardı, o ortak öz sayesinde bütün portrelerin birebir modele ilişkin olduğunu anlayabiliyorduk. Pekala ressam için de bu türlü diyebilir miydik? İmzası dışında o neredeydi?” (s.87-88)

Gerçekten de Ferhat’ın hem hayat hem de sanat içerisinde nerede olduğu bulanıktır. Bu noktada kurgu-gerçeklik, hayat-uydurmaca çatışmasıyla karşı karşıya kalırız. Anlatıcının okura bir kurgu-metin içerisinde olduğunu devamlı sezdirmesi tahminen bu maksatladır. Çünkü insan akıl ve mantık yordamıyla sebep-sonuç alakası kurarak mananın peşinde koşmaya çalışır birçok vakit. Gerçekten Ferhat, Aslı’yla münasebeti hakkında Tahir’e şöyle der:

“Hayat bir öykü üzere dengeli değil. Olaylar ortasında Beyhude bir neden-sonuç münasebeti arıyoruz. Tahminen şaşırırsın: Birbirimizi sahiden sevdiğimizden sırf ayrılırken emin olabildim ve bu duyguyu armağan ederek beni bıraktığı için ona minnet duydum.” (s.125)

Akla yatkın, sebep-sonuç bağına Müsait bir yargıya varan insan kendini inançta hisseder. Pekala ya hayat dengeli değilse? İşte o Vakit tekinsiz bir hayatın içine hapsolmuştur. Tahminen bu sebepten dolayı bu “şeyin” iki tarifi vardır: hayat ve ömür. Ömür, yemek-içmek demektir, Fazla içene birebir kökten bir sıfatla sesleniriz, ayyaş. Fakat hayat, sınır[lar] manasına gelir. Yani, kendini özne kılmayı başarsa da başaramasa da insan tariflerinin ötesinde birtakım sonlar mı Laf bahsidir? Bu kabulden devinim edersek, insan pek güçsüz kalır. Güçsüzlükten de öte ereksiz kalır ki bu daha korkutucu, daha huzursuz edicidir. İşte bu dehşetli, huzursuz ve tekinsiz, sayısız kodla, sayısız örüntüyle öznenin kimliğini şekillendirdiği hayat içerisinde müellifin işaret ettiği bir çıkış yolu, en azından bir çaba alanı Muhtemel müdür? Şahsımca muharririn sezdirdiği bu arena sanattır. Üslupsuz tablolar resmeden Ferhat da ilkel tablolarla ünlü olan Tahir de kurmacaya bağlanan Celal Beyefendi de sözleri kendi imajını yaratmak için kullanan Erte de; -mış üzere yapan, palavraya, uydurmacaya sığınan diğer karakterler de bu bağlamda “sanatçı” olarak görülebilir. hayat ile çatışan bütün bu karakterlerin kendilerini varlık şuuruna ulaşarak kılamıyor oluşunu vurgulamalı. Tahminen de müellifin okura bıraktığı asıl boşluk budur: Sanat bizleri nasıl Mevcut edebilir?