Prof. Dr. Mehmet Özdoğan*
Uygarlık tarihinde esaslı değişikliklere yol açan birtakım Kıymetli dönüm noktaları oldu; hayatın tekrar biçimlenmesine neden olacak kadar Değerli sonuçlara yol açtıkları için bu dönüşümler Medeniyet tarihinin ‘kırılma’ noktaları olarak da isimlendirilir. Bu periyotlarda beslenme alışkanlıkları, kullanılan teknoloji kadar, toplumsal sistem, Ömür biçimi ve insanın etrafı ile olan alakaları üzere kültürü oluşturan ögelerin de Derhal derhal tümü değişti ve yeni bir hal aldı. “Neolitik” olarak isimlendirilen Devre de Medeniyet tarihindeki en Kıymetli kırılma noktalarından biri olduğu için Gordon Childe tarafından “Neolitik Devrim” olarak da tanımlandı. Lakin buradaki ihtilal sözcüğü birçoklarının anladığı üzere değişimin kısa bir müddet içinde gerçekleşmesini değil, Vakit içinde ömrün bütün kurgusunun tekrar biçimlendiğini tanımlar.
Neolitik Devrim’in sonuçları daha sonra kentleşme, devlet oluşumundan başlayarak sanayi Devrimi’ne kadarki sürecin kurgusunu oluşturdu. Üst Paleolitik periyotta beşerler el maharetlerini geliştirerek doğal etrafları ile farklı bir ilgi kurmaya, bulundukları bölgeye nazaran yeni besin kaynaklarına yönelmeye başladı. İnce işçiliğin yanı Dizi soyutlama yetilerini geliştiren Homosapiens’in havada dönmeden giden, aerodinamik özelliklere sahip, esasen Yalın bir makine olan ok ve yayı geliştirmesi onu uzman avcı durumuna getirirken, olta ve zıpkın üzere aletleri yapabilmesiyle su eserlerinden de yararlanmaları insan nüfusunun süratle artmasına yol açtı.
Bu devirde av ve su eserlerinin yanı Dizi insan toplulukları etraflarında Mevcut olan yenebilir bitkileri, Özellikle yemiş ve kökleri de daha âlâ tanıyarak beslenmelerini çeşitlendirdi. Üst Paleolitik devrin ortalarındaki iklim salınımı giderek tesirini arttırarak ‘Buzul Çağı’ olarak isimlendirilen, orta jenerasyonda on beş bin Yıl kadar süren Olumsuz Etraf şartlarının yerleşmesine neden oldu. Otçul hayvan sürüleri önbuzul neslinin hareketine nazaran mera alanlarını sık sık değiştirdiler. Bu süreçte insan toplulukları bulundukları doğal Etraf ortamına bağlı olarak farklı beslenme alışkanlıkları geliştirdi. Beslenmelerini otçul sürü hayvanlarına bağlayan avcı topluluklar da hayvan sürülerini izleyerek Daimi olarak yer değiştirdi.
Soğuk devirlerde dünyanın su bilançosunun Kıymetli bir kısmının buzul örtüsüne dönüşmesiyle deniz düzlemleri de günümüze nazaran alçaldı. nihayet buzul devrinde günümüzden yaklaşık 20-25 bin Yıl öncelerinde de dünya deniz düzlemleri günümüze nazaran 120 m alçalırken; bir yanda dünyanın her yerinde Kenar topoğrafyası değişirken İç denizler ile okyanus sitemlerini bağlayan boğazların Aka bir kısmı da karaya dönüştü. Dolayısı ile günümüzün ve Üst Paleolitik devrin bölgeler ortası ilişki yolları birbirinden Fazla farklıdır. Dünyanın Öbür yerlerinde olduğu üzere bölgemizde de Buzul devrinin iklim şartları MÖ 12.000 yıllarında süratle değişerek günümüzün etrafını oluşturmaya başlamış, şimal enlemlerindeki otçul hayvanlar da Aka sürüler halinde güneye inmişlerdir. Bu süreç içinde, Anadolu’nun iklim şartlarını belirleyen hâkim rüzgâr taraflarının değişimi ile günümüzde yarı kurak olan dahil Anadolu yağışlı bir Devre geçirdi. Tuz Gölü’nün kapladığı Meydan iki katına çıkarak tatlı su gölü durumuna dönüşmesinin yanı sıra, bölgenin güneyinde Konya Ovası’nda Tuz Gölü’nden de daha Aka bir tatlı su gölü de oluştu. Çatalhöyük üzere sonraki periyodun Neolitik yerleşimleri bu gölün kıyılarında gelişti. Güneydoğu Anadolu’da ise Diyarbakır ile Urfa ortasındaki Karacadağ’ın bir müddet için günümüzde Hindistan’ı etkileyen muson yağışlarını alması, Aka hayvan sürülerinin barınarak çoğalmasını sağlayan çayırlıkları geliştirdi. İşte bu yazının temelini oluşturan tarım, bu altlığın üzerinde gelişerek global bir yaşama dönüştü.
ANADOLU’NUN TARIMA YÖNELMESİ
Başta buğday, arpa üzere tahıllar ile mercimekgillerin tarımı Güneydoğu Anadolu’da, Özellikle Karacadağ etrafında başladı. Bu bir tesadüf değil; Karacadağ’da yeni oluşan doğal Etraf ortamının avcılıkla geçinen kalabalık insan topluluklarının bir yerden başkasına göç etmeden rahatlıkla geçinebileceği bir ortamı sağlamış olmasıdır.
Ancak insanları bu bölgeye çeken tahıllar değil, av hayvanlarının bolluğu oldu; Öbür bir deyişle, beşerler çiftçi olmak için Özel bir iş vermedi, ömürlerini avcılıkla sürdürürken etraflarındaki bitkilerden yararlanmaya başlayıp, Vakit içinde tahıllara yöneldi. Güneydoğu Anadolu buğday, arpa, çavdar, fiğ üzere birçok tahıl ile mercimek ve baklagillerin yabani cetlerinin doğal yaşama alanıdır. Bunların bir kısmı, Özellikle arpa ve çavdarın yabanıl ataları Öbür coğrafyalara da yayıldı, fakat buğday ve mercimek bu bölgenin yerli bitkileridir, dolayısı ile buğday tarımı yalnızca Güneydoğu Anadolu’da başlamış olmalıdır. Buna karşılık tahıl tarımı Yakındoğu’nun farklı bölümlerinde, kısmen birbirinden bağımsız, kısmen bölgedeki toplulukların bilgi ve tecrübe paylaşımı ile Filistin ve Zagros’lara kadar olan bölgelerde de gerçekleşti.
Tahılların yabanıl ataları, tarıma alınmış günümüzdeki tiplerden Fazla farklı özelliklere sahiptir, taneleri Fazla daha Ufak ve üzerlerinde fazladan bir kapçık daha vardır. Fakat daha kıymetlisi yabanıl tahılın başak verdiğinde tanelerin tabiatıyla dökülerek etrafa saçılmasını sağlayan bir dokusu vardır, günümüzdeki tahıllar üzere toplayarak taşımaya Müsait değildir. Bu nedenle öbür bitkilerle karışık olarak yetiştiği ortamda biriktirilecek kadar toplanamaz, toplanabilmesi için öbür otsu bitkiler ile rekabet etmediği bir ortam gerekir. Buğdayın başak tutması için bahar yağışları kafidir, kurak geçen yazdan etkilenmez. Buna karşılık böylesi bir ortamda öbür otsu bitkiler barınamaz. Karacadağ’da günümüzde yabanıl buğday hala tarla biçiminde ağır bir örtü olarak doğal ortamdaki varlığını sürdürebilmiştir. Aka bir olasılıkla yabanıl buğdayı nitelikli besin olarak gören beşerler taneleri toplamaya çalışmış, toplayabildiklerini de yerleşim yerlerine getirmiş olmalıdır. Kuşkusuz bu toplamada, toplamaya daha elverişli olan, sapa başkalarına nazaran daha bağlı olan taneler ister istemez öne çıkmıştır. Bu süreç jenerasyonlar uzunluğu sürdükçe toplamaya elverişli tanelerin oranının da artmış olacağını düşünebiliriz.
ÇANAK ÇÖMLEK ÖNCESİ DÖNEM
Tek bir tahıl adedinin besin için hiçbir cazipliği olmadığı üzere, avuç dolusu da toplasanız besin kaynağı olarak görülemez. Taneler kuruyup sertleştiğinde yenmesi daha da güç ve tatsız olur. Buna karşılık biriktirilip saklanabilme üzere diğer besinlerde olmayan bir özelliği vardır. Şayet nasıl yararlanacağınızı biliyorsanız Edebiyat toplayıp, kışın öbür besin kaynakları azaldığında yararlanabileceğiniz sağlam bir besin kaynağı olur. genel olarak bu Cin Misli taneli, tahıl çeşidi bitki ve yemişler ya haşlanıp sulu aş olarak kıymetlendirilir ya da dövüp, öğütülerek un haline getirilir. Un elde edildikten sonra bunun mayalandırılması, Öbür bitkilerle karıştırılması, ateşte közlenmesi üzere değişik kullanımları olabilir. Beşerler Laf konusu tahıllardan yararlanmaya çanak çömlek öncesi devirde başladılar, dolayısı ile un ve tahıllardan sulu aş olarak yararlanmaları Laf konusu değildir. Buna karşılık öğütücü taş aletlerin en eski örneklerini Üst Paleolitik periyodun ortalarından itibaren farklı bölgelerden biliyoruz; olasılıkla bunlar Misli taneli yemişlerin ezilmesi için geliştirildi. Aslında Ön Asya Epi-Paleolitik Devre hafriyat yerlerinin birçoğunda öğütücü taş aletler bulunmuştur. Esasen Sıkıntı tahıllardan nasıl yararlandıklarından çok, tahılları ne Vakit aktif olarak kullandıkları ve tarımın nasıl olup da ömrün temeli durumuna geldiğidir.
Tahıl ve baklagillerin yabanıl ataları tarıma alınanlardan Fazla farklıdır; lakin, hangi yol ile olursa olsun yabanıl çeşidin tarıma alınmış çeşide dönüşümü birkaç bin Yıl üzere hayli uzun bir mühlet içinde gerçekleşti. Bu değişim sürecinin izinin nasıl sürüldüğünü anlatabilmek için, bitkilerin arkeolojik hafriyatlarda ‘bulunabilirliği’ üzerinde kısaca da olsa durmakta Yarar var. Her türlü organik unsur üzere bitkiler, tahıl taneleri de vakte dayanıksızdır, çürür, birkaç on Yıl üzere kısa bir mühlet içinde izini bırakmadan yok olur. Olağan dışı durumlar bir yana bırakılırsa, bu Cin organik hususlar fakat yanarak kömürleşirlerse günümüze ulaşıp arkeolojik hafriyatlarda bulunabilir. Yanarak kömürleşen bir kalıntının yandığı tarih, genel olarak C14 olarak da isimlendirilen, radyoaktivitesinin azalma oranı ölçümüne dayalı olan metot ile saptanabilmektedir. Fakat Cin belirlemesi yapılabilmesi için yanarak kömürleşmiş adedin biçimini korumuş olması gerekir. Çoklukla mesken ya da ambar yangınları rüzgârsız sakin ortamda olduğu için kömürleşmiş adedin detaylı tarifi yapılabilir. Arkeolojik hafriyat bulguları üzerinde çalışan bitki bilimciler bu formda güzel korunmuş örneklerle alt çeşitlere, yabanıldan tarıma alınmış cinse geçişin hangi kademesinde olduğuna kadar pek Fazla ayrıntıyı hassaslıkla tanımlayabilirler. Yeniden birebir formda yanmış bitki sapları, fitolitler de taneler kadar tıpkı hassaslıkta olmasa da Cin tarifinde kullanılır.
Tek bir tahıl adedinin besin için hiçbir cazipliği olmadığı üzere, avuç dolusu da toplasanız besin kaynağı olarak görülemez. Taneler kuruyup sertleştiğinde yenmesi daha da güç ve tatsız olur. Buna karşılık biriktirilip saklanabilme üzere öteki besinlerde olmayan bir özelliği vardır. Şayet nasıl yararlanacağınızı biliyorsanız Edebiyat toplayıp, kışın öteki besin kaynakları azaldığında yararlanabileceğiniz muteber bir besin kaynağı olur. genel olarak bu Cin Misli taneli, tahıl çeşidi bitki ve yemişler ya haşlanıp sulu aş olarak kıymetlendirilir ya da dövüp, öğütülerek un haline getirilir. Un elde edildikten sonra bunun mayalandırılması, Öbür bitkilerle karıştırılması, ateşte közlenmesi üzere değişik kullanımları olabilir. Beşerler Laf konusu tahıllardan yararlanmaya çanak çömlek öncesi devirde başladılar, dolayısı ile un ve tahıllardan sulu aş olarak yararlanmaları Laf konusu değildir. Buna karşılık öğütücü taş aletlerin en eski örneklerini Üst Paleolitik periyodun ortalarından itibaren farklı bölgelerden biliyoruz; olasılıkla bunlar Misli taneli yemişlerin ezilmesi için geliştirildi. Esasen Ön Asya Epi-Paleolitik Devre hafriyat yerlerinin birçoğunda öğütücü taş aletler bulunmuştur. Esasen Sorun tahıllardan nasıl yararlandıklarından çok, tahılları ne Vakit faal olarak kullandıkları ve tarımın nasıl olup da hayatın temeli durumuna geldiğidir.
Tahıl ve baklagillerin yabanıl ataları tarıma alınanlardan Fazla farklıdır; lakin, hangi yol ile olursa olsun yabanıl çeşidin tarıma alınmış cinse dönüşümü birkaç bin Yıl üzere epeyce uzun bir müddet içinde gerçekleşti. Bu değişim sürecinin izinin nasıl sürüldüğünü anlatabilmek için, bitkilerin arkeolojik hafriyatlarda ‘bulunabilirliği’ üzerinde kısaca da olsa durmakta Yarar var. Her türlü organik unsur üzere bitkiler, tahıl taneleri de vakte dayanıksızdır, çürür, birkaç on Yıl üzere kısa bir mühlet içinde izini bırakmadan yok olur. Olağan dışı durumlar bir yana bırakılırsa, bu Cin organik unsurlar lakin yanarak kömürleşirlerse günümüze ulaşıp arkeolojik hafriyatlarda bulunabilir. Yanarak kömürleşen bir kalıntının yandığı tarih, genel olarak C14 olarak da isimlendirilen, radyoaktivitesinin azalma oranı ölçümüne dayalı olan metot ile saptanabilmektedir. Lakin Cin belirlemesi yapılabilmesi için yanarak kömürleşmiş adedin biçimini korumuş olması gerekir. Ekseriyetle mesken ya da ambar yangınları rüzgârsız sakin ortamda olduğu için kömürleşmiş adedin detaylı tarifi yapılabilir. Arkeolojik hafriyat bulguları üzerinde çalışan bitki bilimciler bu formda âlâ korunmuş örneklerle alt tiplere, yabanıldan tarıma alınmış çeşide geçişin hangi kademesinde olduğuna kadar pek Fazla ayrıntıyı hassaslıkla tanımlayabilirler. Yeniden tıpkı halde yanmış bitki sapları, fitolitler de taneler kadar birebir hassaslıkta olmasa da Cin tarifinde kullanılır.
Ancak Yine de sağlıklı ve kapsamlı bir sonucun elde edilebilmesi Örnek sayısına bağlıdır. nihayet yıllarda kazıların sayısındaki artış kadar hafriyat sistemlerinin de giderek gelişmesi, beslenme ile ilgili bilgilerimizi arttırmanın yanı Dizi daha sağlam yorumlar yapılmasını da sağladı. Lakin, üstte da değindiğimiz üzere yabanıl tıbbın tarıma alınmış cinse dönüşümü Fazla yavaş bir süreç içinde gerçekleşti; bu da insanların tahıllardan bilinçsiz rastgele yararlanmadan, şuurlu seçiciliğe, faal kullanıma başladıkları tarihi Kesin olarak değil, mümkünlük hesapları ile belirlenmesine neden oldu. Bu nedenle, beşerler Kesin olarak şu tarihte topladıkları tohumları ekerek tarıma başladılar demek mümkün değildir. Fakat Tekrar de hafriyatlarda av hayvanlarına ilişkin kemiklerin sayısı azalırken tahıl işlemede kullanılan aletlerin sayısının artması ambar üzere tahılların saklanacağı yerlerin gelişmesi, Ömür sistemindeki değişiklikler ve tahılların cazipliği ile sayısı artan fare kemiklerinin çoğalması üzere göstergeler faal tarıma geçildiğinin delillerinin sırf bazılarıdır.
Ayrıntıları bir yana bırakırsak, Neolitik periyodunun sonlarında, Güneydoğu Anadolu, şimal Suriye ile şimal ırak yörelerinde insanların beslenmesinde tarımın av ve toplayıcılığın önüne geçmiş olduğunu, Çanak Çömlekli Neolitik devrin birinci evrelerinde, yaklaşık MÖ 7400 yıllarında bölgedeki toplulukların sözün tam manası ile çiftçi olduklarını söyleyebiliriz. Çiftçiliği, tarımın başlangıcını sadece beslenmedeki bir değişim olarak görmek yanlışsız değildir. Ömrün bütün kurgusu tarımla Bir arada değişmiştir!
TARIM VE HAYATIN KURGUSUNUN DEĞİŞİMİ
Başka besinlerin yanı Dizi tahıl tanelerinin toplanması, beslenme alışkanlıklarının çeşitlenmesi dışında cemiyet hayatına tesir yapmaz. Buna karşılık topladığınız tohumları ekerek Eser elde etmek istediğinizde insan ve Etraf ortasındaki yeni bir süreci de başlatmış olursunuz. Sizden Evvel hiç kimsenin eşmediği bitkilerden onların sarmal haline gelmiş köklerinin ayıklanmadığı bir toprağa tohum ekmek günümüz şartlarında bile güç başarılacak bir uğraştır. Tarımın başladığı devirlerde aletlerin üretimi için kullanılan hammaddeler, Misli kayaçlar, yongalanabilir çakmaktaşı, obsidyen, tahta ve boynuzla sonludur. Toprağı eşeleyebilecek bir aleti biçimlendirip günümüzün kazması üzere bir sapa bağlayıp binlerce yılın birikimi bitki köklerinden arındırarak ekim yapabilecek duruma getirmek her manada Aka bir Uğraş gerektirir. Aka olasılıkla başlangıçta tohumlar bir sopaya bastırarak toprağa açılan deliklere Biricik tek atılarak dikilmiştir. Ekim yapılan toprağın kelamın tam manasıyla ne Vakit sürüldüğünü söyleyecek durumda değiliz; günümüzde hala kullanılmakta olan kara saban kuvvetli hayvanların evcilleştirilmesinden sonra gelişmiş bir araçtır. Her ne kadar Çanak Çömleksiz Neolitik Devre içerisinde yaban sığırı evcilleşmişse de bu hayvanın gücünden tarla sürmek için birinci Kez ne Vakit yararlanıldığını lakin varsayımlarla söyleyebiliriz.
Tarımın gereği olarak tabiattaki bir toprak modülünün Aka emek vererek değer üretecek formda dönüştürülmesi ister istemez o toprağın kişisel sahiplendirilmesini gündeme taşıdı. Bu durum ileride “tapu” olarak tanımlanan toprağın bireyin üzerine geçirilmesiyle çözümlendi. Bu dönüşümün gereği olarak ortaya çıkan ikinci sorun, sahiplenilen toprağın geleceği, toprağın kime ve nasıl aktarılacağı oldu. Bu sorunun tahlili ise miras hukukuyla sizin ardılınızın kim olacağının belirlenmesi oldu. Etnografik bilgiler, tarıma geçmemiş avcı topluluklarda bireylerin çocuklarının mirasçı ardılı olarak görülmediğini gösteriyor. Hasebiyle tarıma dayalı bir Ömür biçimiyle Birlikte ister istemez tapu, miras, aile, mirasçı üzere yeni ve belirleyici kavramlar da ortaya çıktı.
Tarım Şayet beslenmenin temeli olacak kadar ağır olarak yapılıyorsa bireyin ötesinde Amel gücü gerektirir. Bu, Bazen durumlarda süreçle Bir arada gelişen miras hukukuyla ilişkili olarak, birbiriyle Irk bağı olan kalabalık ailelerin Birlikte çalışmasıyla çözümlenebildi; Bazen durumda ise “ücretli Amel gücü” gerekti. Bir bireyin mülkü olarak görülen tarlada diğerlerinin Amele olarak çalışması, yeni bir cemiyet tertibini ve cemiyet katmanlarını ortaya çıkardı. Bu durumun yansıması, sulu tarım yapmanın gerektiği yarı kurak ve kurak bölgelerde Fazla daha abartılı sonuçlar verdi. Sulu tarımla elde edilecek randıman, Meydan ünitesinde kuru tarımda elde edilecek eserin kat kat üzerindedir; muhtaçlık duyulandan kat kat Çok Eser ortaya çıkar. Çoklukla sulu tarımın yapıldığı bu Cin bölgeler Suriye-Mezopotamya örneklerinde olduğu üzere doğal etrafın Fazla sonlu imkanlar sağladığı yörelerdir. Bu durum, elde edilen artı eserin gerek duyulanlar için kullanılmasını, Öbür bir deyişle artı eserin artı bedele dönüşmesini sağladı. Esasen sulu tarımın yapılabilmesi için gereken Amel gücü kuru tarımdan kat kat fazladır, oluşan artı değer Öbür bölgelerdeki insanların buraya Amele olarak gelmesini sağlayacak “çekim odağı” oluşturur. Sonuç olarak doğal etrafın Fazla hudutlu olduğu, artı pahanın oluştuğu bir bölgede giderek sayısı artan fiyatlı Amele olarak çalışan bir nüfus gerekir. Oluşan yeni olgunun Temel taşları; bu kalabalığın beslenmesi, sistemi bozmayacak bir biçimde Amel yaparak yaşayabilmesi, oluşan artı pahaya dayalı bir iktisat ile ticaretin yapılması, artı pahanın korunması, artı pahayla zenginleşen bir cemiyet katmanının ortaya çıkması, bürokrat, tüccar, silahlı güç, kuvvetli yöneticiler, zenginleşmiş ayrıcalıklı cemiyet katmanı oldu. Bu dönüşüm, Yalın tarıma dayalı Neolitik Devre topluluklarının kentleşme, devlet, imparatorluk süreçlerinden geçerek sanayi Devrimi’ne kadar olan tertibin itici gücü oldu. Buna karşılık sulu tarıma gerek duyulmayan kuru tarım bölgelerinde Neolitik devirle Birlikte başlayan ömür, varlığını gelişen devlet ya da imparatorluklar tarafından sahipleninceye kadar katmanları ayrışmamış olarak uzun Vakit sürdürebildi.
Burada kelamını ettiğimiz Neolitik devirle başlayan tarım MÖ 3.bin yılda Birinci Tunç Çağ’da yeni bir sıçrama yaptı; bu, “İkincil tarım Devrimi” olarak da isimlendirilir. Bu süreçte öncesinden Fazla daha tesirli Sonuç verecek tarım araçları gelişirken, ağır tarım uygulaması ortaya çıktı. Beygir ve sığırın evcilleştirilmesi, bunların gücünden yararlanarak toprağı sürmek için geliştirilen saban Fazla geniş alanların tarıma alınmasını sağladı ve böylelikle randımanı kat kat artırdı. Artan tarım eserlerinin süratle işlenmesi için orak bıçakları geliştirilirken, hayvanların çektiği dövenlerle hasadın süratli bir halde kaldırılması sağlandı. tarım teknolojisindeki gelişmenin yanı Dizi Birinci Tunç Çağ, üzüm, zeytin üzere sanayi bitkilerinin de tarıma alındığı, bunların süreçten geçirilerek şarap ve zeytinyağı üzere ticari bedeli olan eserlere dönüştürülmesiyle iktisadın Öbür bir boyuta taşındığı bir Devre oldu. Bunu MÖ 2’nci binyıldan itibaren madenin tarım aletlerinde kullanılması izledi. Fakat bu değişimin her bölgeye birebir biçimde yansımaması nedeniyle bölgeler ortası farklılıklar daha da abartılı duruma geldi.
YAKINDOĞU DIŞINDA GELİŞEN TARIMA BİR BAKIŞ
Tarım sırf bölgemizde başlamadı; başta Çin, Orta ve Güney Amerika üzere farklı coğrafyalarda, farklı vakitlerde, farklı süreçler içinde, Anadolu’da bizim bölgemizden farklı bitkiler tarıma alındı. mesela Çin’de pirinç, Kuzeydoğu Asya’da darı, Amerika’da patates ve mısır olmak üzere bölgeden bölgeye değişen hayli geniş bir yelpaze vardır. Tıpkı formda her bir bölgede tarımın başlangıcına neden olan süreç, getirdiği sonuçlar, günümüze yansıyan tesirleri birbirinden farklı oldu. Örneğin, Çin’de yerleşik Ömür MÖ 20.000 yıllarında, Anadolu’dan Fazla daha Evvel başladı. Yeniden Anadolu’dan Fazla daha eski bir tarihte MÖ 18.000 yıllarında kilden kap kacak imali ortaya çıkarken, buna karşılık tarımın başlangıcı MÖ 4000 Yıl üzere geç bir tarihte geldi. enteresan olan Yakındoğu, Çin ya da Amerika üzere birbirinden farklı olan bölgelerde tarım bir müddet sonra her birinde farklı nedenlere bağlı da olsa kent, devlet, bürokrasi, ordu, ruhban sınıfı, kuvvetli Yönetim erki sonuçlarını doğurdu. Lakin bu yazıyla genelleyerek özetlediğimiz sürece farklı bir nazar açısıyla baktığımızda günümüz ömrünün altlığını oluşturan sanayi Devrimi’nin bölgemizde Neolitik periyotla Birlikte gelişen tarım tertibinin bir sonucu olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.
*İstanbul Üniversitesi, yazın Fakültesi, Tarihöncesi Arkeolojisi Anabilim Dalı
Yorum Yok