Akademisyenler Demet Gülçiçek ve Emine Erdoğan’ın hazırladığı ‘Feminist Tenkit – Arayışlar ve Müzakereler’, Metis Yayınları tarafından raflarda yerini aldı. Kitap, bir yandan geçmişten günümüze feminist tenkidin yapıp ettiklerini gözden geçirirken öbür yandan da onun açtığı yolları inceliyor.
‘Feminist Eleştiri’, bir tarihî özet ve şimdiki incelemelerden oluşan bir çalışmadan daha fazlasını sunuyor okuruna. Tenkidin, sıklıkla karşı fikri yok saymak, onun üzerini çizmek biçiminde uygulandığı günümüzde tenkide feminist bir nazar sunuyor: Feminist tenkidin itibarsızlaştırılmadan yapılabileceğini savunan Gülçiçek ve Erdoğan, bunun nasıl uygulanacağını da birçok ismin katkısıyla hazırlanan kitabın birinci satırından finaline kadar tekraren gösteriyorlar.
Kitapta “Feminist tenkit nedir?” üzere bir sorudan çok, “Feminist tenkit nasıldır?” sorusuna odaklandıklarını söyleyen Demet Gülçiçek ve Emine Erdoğan’la kitaptan yola çıktık, feminist çalışmalardan başlayıp günümüzde bayan hareketi ve feminist çalışmaların iktidarlar nezdinde nasıl bir yerde olduğuna kadar birçok şeyi konuştuk.
Bu kitabı hazırlama fikri hangi şartlarda ortaya çıktı? Siz kitap için nasıl bir ortaya geldiniz?
Emine Erdoğan: Kitap için bir ortaya gelmemizden Fazla kitaptaki tartışmaların bizi bir ortaya getirmesinden bahsedebiliriz diye düşünüyorum. Tanıştığımız günden beri feminizm ve feminizmin işaret ettikleri üzerine Bir arada düşünüyor, tartışıyor, üretiyoruz. Feminist bilgi üretme süreçlerimizden bahsettiğimiz konuşmalarımızda sıklıkla feminizmin Fazla sevdiği düşünümsellik pratiğini feminist üretime uygulamanın açabileceği imkânlar üzerine tartışıyorduk. Bu yaklaşım, “Feminizm neyi nasıl eleştiriyor ve bu tenkit ne Cin bir Amel yapıyor?” sorusuyla birlikte, “Feminizm kendini, kendi üretimlerini nasıl eleştiriyor?” sorusuna odaklanmayı da beraberinde getiriyor. Kitabın yapmasını istediğimiz de bu, eleştiriyi düşünümsel ve münasebetiyle ihtimamlı bir biçimde kurması.
Demet Gülçiçek: Evet, sanırım bu kitap feminist tenkidin etkileyici biçimde artan birikiminin açtığı yollara feminist itinayla bakma dileğinden doğdu. Emine’nin bahsettiği bilgi üretim süreçlerimize ek olarak, kitap fikri farklı kentler ve ülkelerde Daimi değişen toplumsal pozisyonlarımız üzerine bitmeyen konuşmalarımız sayesinde de ortaya çıktı. Aka ya da Ufak kentlerde, beklendik ya da beklenmedik bütün müsabakalarda, feminist tenkidin arayışlarımıza nasıl yol gösterdiği ve pozisyonlarımızı müzakere etme imkânı verdiği üzerine konuşuyorduk. Sonra Vakit içinde bir baktık ki bu konuşmalar ‘Feminist Eleştiri’ kitabı fikrinin çıkmasına yol açmış.
‘KİTAP, ‘FEMİNİST TENKİT NASILDIR?’ SORUSUNA ODAKLANIYOR’
Kitabın odağına aldığı noktalar neler? İki kısımdan oluşmasının nedeni nedir?
Demet Gülçiçek: Kitap, temelde feminist tenkidin nasıl bir Amel yaptığını ve kendini nasıl eleştirdiğini anlamaya çalışıyor. Bunu yapabilmek için de odaklandığı kimi bahisler var. Kitabın birinci kısmında ‘Feminist Arayışlar’la ilgilenmek istedik, Özellikle de feminizmin kavramsal vurgularına Geri dönerek. Birinci kısmını oluşturan mevzular feminist çalışmaların Fazla uzun müddettir merceğinde olanları içeriyor: Ataerkillik (Emine Erdoğan), kesişimsellik (Sumi Cho, Kimberle Williams Crenshaw, Leslie McCall), erkeklik ve queer çalışmaları (Atilla Barutçu) feminist tarihyazımı (Demet Gülçiçek), toplumsal cinsiyet tarihi prosedürleri (Gülhan Balsoy), feminist öyküler anlatmak (Clare Hemmings) üzere. Bu yazılar ilgili kavramları nihayet yıllardaki tartışmalarla birlikte ele alıyor ve bu kavramların ortaya çıktıkları bağlamlardan koparmadan nasıl ele alabileceğini anlamaya çalışıyor. Kitabın ikinci kısmı ise görece yeni şekillenen tartışmalara, yani yeni açılan yollara yer veriyor: Feminizmin suratı üzerine düşünmek (Feyza Akınerdem), feminist hal (Ezgi Burgan), feminist oyunbozanlık ve sinema eleştirisi (Özlem Güçlü) ve insansonrası yaklaşımlar ve yazın (Deniz Gündoğan İbrişim).
Ek olarak, feminist çalışmalarda Fazla ses etmiş Sara Ahmed’in ruh halleri üzerine feminist çalışmalara kavramsal katkı yapabileceğini düşündüğümüz bir makalesi bulunuyor. Ayrıyeten, Aksu Bora ise kitaba Fazla güzel bir sunuş yazısı yazdı.
Emine Erdoğan: Farklı okurlar kitaptan farklı odaklar bekleyebilir. Bu nedenle, “Feminist tenkit budur, bunu söyler, bu türlü yapılır,” üzere bir reçete sunma sıkıntısında olmadığımızı söyleyelim. Feminist tenkidin içeriği her Vakit Fazla Çeşitli oldu ve kitapta da bahsettiğimiz üzere düzgün ki de öyle! Feminizm toplumsal eşitsizlikleri anlarken Kıymetli bir nazar sağlıyor ve bugün toplumsal muhalefetin başını çekmesinde bunun Aka bir tesiri var. Hasebiyle kitabın feminist tenkidin tarifini vererek, feminist tenkidin üretebileceklerine nokta koymak üzere sıkıntısı yok. Kaygımız daha fazla feminist tenkidin yapıp ettiklerini gözden geçirmek ve bunu yaparken bu üretimlerin tenkidinin nasıl yapılacağı üzerine düşünmek -bunu kitabın birinci kısmı yapıyor- ve feminist tenkidin imkânları, açtığı yollar, kesiştiği alanlar üzerine düşünmek -bunu da kitabın ikinci kısımının yaptığını umuyoruz-. Kitap, “Feminist tenkit nedir?” üzere bir sorudan Fazla “Feminist tenkit nasıldır?”a odaklanıyor diyebiliriz.
‘KİTAPTAKİ TÜM YAZILAR FEMİNİST ETİKLE BİR ÜRETİM YAPMAYA ÇALIŞIYOR’
Feminist Tenkit – Arayışlar ve Müzakereler, Kolektif, Hazırlayanlar: Demet Gülçiçek, Emine Erdoğan, 312 syf., Metis Yayıncılık, 2022.
Feminizmin Temel birçok kavramı ve tarifi farklı nazar açılarıyla masaya yatırılıyor bu kitapta. Bu türlü bir gereksinim nereden doğdu?
Demet Gülçiçek: Pek Fazla toplumsal bilimci üzere Çeşitli kavramları ve teorileri ele almadan rahat edemememizden olsa gerek! ek olarak şunu vurgulayabiliriz tahminen burada, kitaptaki bütün yazılar feminist etik ve itinayla bir üretim yapmaya çalışıyor. Yani daha Evvel üretilen kavramların üstünü çizmek, yanlışlığını kanıtlamaya çalışmak niyetinde değiller. Bazen, Özellikle eril akademik pratiklerde, “yeni” Laf söylemenin Biricik şartı daha Evvel üretilmiş kavramları itibarsızlaştırmak üzere görünüyor. Biz (feminist) tenkidin itibarsızlaştırmadan yapılabileceğini düşünüyoruz. Bunun için de tarihi devirlere ve farklı bağlamlara nazaran üretilmiş feminist kavramlarla ilişkilenmeye uğraşındayız. Sanki artık vakti geçmiş üzere görünen kavramlar nasıl bağlamlarla ortaya çıkmıştı? Bu kavramları dönüştürmek, esnetmek ve potansiyellerini ortaya çıkarmak nasıl Muhtemel olabilir? Bu Cin sorular kitaptaki bütün yazılara farklı nazar açılarını geliştirirken eşlik ediyor.
Emine Erdoğan: “Farklı” bir ele alışın illa evvelkinin üstünü çizmek olmadığı bir İtina aslında pek Fazla feministin önemsediği bir hal. Bu İtina feminizmi dayanışma olarak görüyor; feminist niyetin Birlikte devinim edildiğinde hoşlaşacak bir dünyanın peşinde olduğunu düşünüyor. Bu türlü bir yol, bir öbürümüzün yaptığını itibarsızlaştırmaktan değil onunla çoğalmaktan geçiyor. Demet’in söylediklerine ek olarak sorunuz şöyle cevaplanabilir; feminist kavram ve tartışmaları farklı nazar açılarıyla ele almak, onlarla tekrar farklı hallerde ilişkilenme ve Birlikte çoğalma gereksiniminden doğdu. Feminist hareketlerin birbirinden kopuk eylemliliklerden, bakışlardan ve anlatılardan oluşmadığı fikrinden yola çıkarak bilgi üretmemiz mümkün.
Tam bu noktada sorayım: “Eleştiri” sözünün yüklü olarak negatif bir manayla kullanılmasına adeta Saha okuyorsunuz bu kitapla. Tenkide dair yaptığınız “üretken bir faaliyet” tanımlamasını biraz ayrıntılandırır mısınız? Bu kitapta bu tarifi gerçekleştirmenin zorlukları neler oldu?
Emine Erdoğan: Feminist tenkitle kastettiğimiz bir evvelkini kırıp dökmeyen, bu manada itinayla kurulmuş ve üretken bir faaliyet. Kitaptaki yazıların tutumu bu manada benzeri olduğu için, bu türlü bir eleştiriyi üretme noktasında Sıkıntı yaşanmadığını söyleyebiliriz. Burada eleştiriyi yalnızca hal olarak görmediğimizi de eklemek gerekiyor sanırım. Tenkit dönüşümü ve dönüşürken “daha az eşitsizliği” gayeler. Bunu yaparken sorgulanamaz görüneni sorunsallaştırır. Bu manada içerik olarak hâlihazırda üretken bir faaliyete işaret eder. Kitabın Saha okuduğu şey, tenkidin tahammülsüz ve karşıdakini itibarsızlaştırmaya yönelik eril bir formda kurgulanması ve böylece politik dayanışmayı sağlayacak soruların, arayışların ve müzakerelerin de sonlandırılması.
Sunuş yazısında Aksu Bora bu kitabın Donna Harraway’in, “Feminist nesnellik, basitçe, pozisyonlu bilgiler demektir” kelamını alarak bir münakaşa yürüttüğünü yazıyor. Biraz açar mısınız bu kelamı ve kitapta nasıl uygulandığını?
Emine Erdoğan: Feminist “nesnellik” uzun vakittir pozitivist ve eril bilgi üretme biçimlerinin oluşturduğu nesnellik nosyonuna Saha okuyarak, pozisyonlarımız dışında bilgi üretilemeyeceğinin altını çiziyor. Bu pozisyonları Aleni etmeyi ve bunların üretilen bilgi ile alakasını tartışıyor. Kitabın da bu türlü bir bilgi üretimini örneklediğini söyleyebiliriz. Biricik bir “doğru” feminist bilgi, Biricik bir “doğru” feminist tenkit yerine, farklı pozisyonlardan farklı feminist tenkitler üretiyor.
Demet Gülçiçek: Emine’nin bahsettiği farklılıkları anlamak için “konum politikası” kavramına dönmek de mümkün. Kitabın gayelerinden birisi (yukarıda bahsettiğimiz gibi) ürettiğimiz feminist argümanların ilişkiselliğini önemsememizse, bir Öteki de konumlarımızın bize açtığı İmkan ve hudutların farkında olmaya çalışmak. Konumlarımızın sabit olmadığını görmek, konumlarımızla üretebildiğimiz (ve tahminen üretemediğimiz) tenkitler üzerine düşünmek manasına geliyor. Tahminen de daha kıymetlisi, tenkitleri nasıl lisana getirdiğimiz ve tenkitleri kurma biçimlerimiz üzerine Baş yorma imkânı veriyor.
‘YAZARLARI, KİTAP BİR ORTAYA GETİRDİ’
Kitapta on iki farklı ismin Birlikte kaleme aldığı, makul kavramların farklı nazar açılarıyla incelendiği on yazma ve bir de röportaj var. Bu isimlerle nasıl bir ortaya gelindi, bu yazıların hususları nasıl belirlendi? Süreçten bahseder misiniz?
Emine Erdoğan: Derleme kitaplarda metinlerin birbiriyle konuşması, hepsinin kitabın argümanına katkı yapması, üstelik bunu farklı yaklaşımlarla yapmaları Dilek edilen bir durum. Bunu sağlayabilmek için öncelikle kitabın ne yapmasını istediğimizi ve bunu nasıl yapacağını belirlemek gerekiyor sanırım. Tıpkı bizim kitap için bir ortaya gelmememiz ancak kitabın bizi bir ortaya getirmesi üzere, müellifleri da Yeniden kitap bir ortaya getirdi diyebiliriz. Kitabın argümanını ve bu argümana katkı sunabilecek tartışmaları belirledikten sonra, çalışma alanları ve feminist ihtimamları ile bu tartışmaları yürütmekle ilgilenebilecek yazarlarla irtibata geçtik. Şayet kitap kendi içinde konuşmayı başarıyorsa, bu her bir müellifin Fazla değerli katkıları sayesinde. Ayrıyeten Metis Yayınları editörlerine ve Müge Gürsoy Sökmen’e Fazla teşekkür etmek isteriz. Yaptıkları işe gösterdikleri ihtimamdan etkilenmemek Mümkün değil.
Demet Gülçiçek: Emine Fazla güzel Anlatım etti! Katkıda bulunanların odaklandığı bahisler, sistemleri ya da getirdikleri tenkitler çeşitlense de feminist tenkidin nasıl yapılacağına dair yaklaşımları ortak. Bu manada kitabın altbaşlığının işaret ettiği üzere yazıların arayışları ve müzakeleri ortaklaşıyor.
Günümüzde feminist gayret açısından içinde bulunduğumuz görüntüyü bayan hareketi ve iktidar baskısı/bakışı açısından nasıl gözlemliyorsunuz?
Demet Gülçiçek: Türkiye’de bayan hareketlerinin tarihi üzerine düşünmeye çalışan biri olarak, bayan hareketlerinin tarihi olarak birçok Vakit bir Prestij ve tanınırlık talep etmek durumunda kaldığını düşünüyorum. Bu kimi Ufak ve Lokal kümelere varlığını göstermek ve kelamını duyurmak, kimi de daha genel bir seyirciye bayan haklarının meşruiyetini anlatmak biçiminde ortaya çıkabiliyor. Günümüzde ise, bir paradoks üzere görünse de, toplumsal cinsiyet aykırısı hareketler yükselişte olmasına karşın, feminist taleplerin daha Evvel hiç olmadığı yoğunlukta ve biçimde deverana girdiğini görüyoruz. Yani anti-feminist fikirler ve eril onarım olarak kavramsallaştırılan süreç yükselirken, feminist fikirlerin Fazla geniş bir deveran ağında yayıldığını ve karşılık bulduğunu gözlemliyoruz – tahminen Prestij ve tanınırlığın daha Evvel hiç olmadığı kadar görünür olduğu bir süreç. Bu bir yandan bir kazanım, diğer yandan ise feminist taleplerin Öbür gündemlere eklemlenme potansiyelinin de habercisi – tahminen de tıpkı anda ikisi birden.
Yorum Yok