Paris’te bir Amerikalı

Eğitim, Gelecek, Kültür-Sanat Oca 09, 2023 Yorum Yok

Yirminci yüzyılın birinci yılları edebiyatta, sanatta ve şiirde dönüşümün başladığı bir periyottu. Bilhassa Fransa, bu dönüşümün lokomotif ülkesiydi. Kıtanın Çeşitli noktalarından ve Amerika’dan Fransa’ya gelen edebiyatçı ve sanatkarların buluşma yeri Paris’ti. Salonlarda, kafe, işlik ve konutlarda bir ortaya gelen vaktin Ünlü müellifleri, ressamları ve şairleri, pek yakında dünyayı tesiri altına alacak akımların öncüsü olarak Paris’te uzunluk gösteriyor ve Aka savaşlar öncesi atılımlar gerçekleştiriyordu.

Bu devirde şair, müellif, eleştirmen, koleksiyoner ve bayan hakları savunucusu Gertrude Stein’ın Fleurus Sokağı, No: 27’deki meskeni Picasso, Matisse, Hemingway, Pound ve Fitzgerald üzere isimlerle dolup taşarken bir sanat ve yazın merkezi hâline geliyordu.

ABD doğumlu Stein’ın vaktinin şahidi olmakla kalmadığını, 1920’lerdeki akımların kimliğini kazanmasında rol oynadığını savunan şair, müellif ve tercüman Philippe Blanchon’un kaleme aldığı biyografi, muharriri bize tanıtırken vaktin ruhunu ve yirminci Yüzyıl başındaki sanat etraflarının derinliğini de gösteriyor.

‘DÜNYAYA VE HAYATA İŞTAH DUYAN’ STEIN

1874’te ABD’de doğup 1946’da Fransa’da ölen Stein, Blanchon’un anlatımında daha Fazla 1920’lerin ve 1930’ların şahidi olarak çıkıyor karşımıza. Doğal sırf bu kadar değil; Stein’ın doğup büyüdüğü ABD’den Avrupa’ya ayak bastığı, Fransa’ya yerleştiği ve Paris’te ismini duyurarak âdeta bir otorite hâline geldiği devirlerde yaşadıklarına da değinen Blanchon, onun için “iki kıtanın, Amerika ve -o periyotta sanatın resmî başşehri Paris olan- Avrupa’nın merkezinde yer aldı” diyor.

Düşünen, yazan, meraklarını gidermeye çalışan, pek Fazla beşerle çabaya girişen, araştırmalar yapan, eserler kaleme alan, hepsinden değerlisi Paris’te bir Etraf edinerek sanat ve yazın konusunda Laf sahibi hâline gelirken Fransa’da bir Amerikalı olarak yaşamaktan vazgeçmeyen Stein, çocukluğundan beri insanların coğrafik ve kültürel kökenlerine dikkat edip kimseye karşı bir önyargı geliştirmeyerek dostlarına her geçen gün bir yenisini ekliyor.

Blanchon’nun tabiriyle “dünyaya ve hayata iştah duyan” Stein, edebiyata ve tarihe Özel merakı sayesinde bilgi dağarcığını Daimi genişletiyor. 1800’lerde topraklarından Cenk Noksan olmayan ABD’de de 1900’lerin başında yakın gelecekteki Aka savaşların altyapısı oluşturulan Avrupa’da da sürüyor muharririn bu merakı. Blanchon bu uzun devri, Stein’ın çocukluğunuyla, ilkgençliğiyle, kendisini Daimi geliştirme isteğiyle ve birinci aşklarıyla birlikte anlatıyor.

1900’lerin birinci çeyreğinde sanatın merkezi hâline gelen Paris’e taşınan Stein’ın konutu de kente bu unvanı veren sanatkarların toplandığı noktaya dönüşünce muharrir için Aka bir macera başlıyor. Gertrude ve kardeşi Leo, hayranlık duyduğu sanatkarların sadece izleyicisi değil, arkadaşı ve Fikir alışverişi yaptığı bireyler olarak anılıyor. Bu periyotta, Stein’ın Alice Toklas’la yakınlaşmasını ve ikilinin yaşadığı destansı bağlantıyı de öne çıkarıyor Blanchon.

Başta Picasso ve Matisse olmak üzere, Paris’te pek Fazla sanatkarla dostluk kuran Stein, sanat akımlarına dair görüşleriyle isminden daha Çok Laf ettirirken kitaplarını yayımlatmak için editörlerle gayrete girişiyor ve sanat etraflarındaki tartışmalara dalıyor.

Stein’ın ortasına düştüğü bir Öbür durum ise 1914’te başlayan ve “Noel’de biteceği” düşünülen Lakin tam dört Yıl süren Birinci Dünya Savaşı. Muharrir bu devirde, dört bir yana savrulan ve ölen dostlarından uzakta; gündüzleri düşünerek ve geceleri yazarak yaşıyor. kimi de yine alevlenen sanatsal münakaşa ve arbedelere dâhil oluyor.

Apollinaire’in vefatı ve savaşın bitişiyle Stein’ın birtakım gerçekleri daha net gördüğünü belirtiyor Blanchon: “Gertrude, bu kaybın ve birçok ‘eski tanışın’ taşraya gitmesinin bıraktığı boşluk hissinin üstesinden geldiğinde iki şeyi saptayacaktır: Yeni bir jenerasyonun ortaya çıktığını ve Fazla sayıda yabancı sanatkarın, Özellikle de Amerikalıların Cenk sonrasında Fransa’ya yerleştiğini.”

‘ÇELİŞKİLERİN KADINI’

Birinci Dünya Savaşı sonrası Almanya’dan, Orta Avrupa’dan, İngiltere’den, ABD’den ve Asya’dan gelen sanatkarlar için bir vahaya dönüşen Paris’ten ünü dünyaya yayılan Stein, Blanchon’un deyişiyle bu “açık şehir”de bir Fikir insanı olarak sivrilip pek Fazla edebiyatçı ve sanatkarın “akıl hocası” hâline geliyor. Bu noktada Blanchon, Stein’a ve onun kentteki aktifliğine dair bir not düşüyor: “Stein, şöhretini kısmen Paris’teki cazibesine ve Toplum hayatına borçludur. Benimsenen nazar açısına nazaran toplumsal girişkenliği ya takdir edilir ya kötülenir. Bununla Birlikte Fleurus Sokağı’nı bilinen bir buluşma yerine dönüştürenin Leo olduğunu hatırlatmak ve hakkını teslim etmek gerekiyor. Ağabeyin ve kardeşinin aldıkları tablolar herkesi oraya çekiyorsa da kapı Leo için çalınır. çok bilgilidir. Kelamı ilgiyle ve hürmetle dinlenir. Leo o Ünlü apartman dairesinden çıktıktan sonra Gertrude ve Alice, sadece hayran oldukları muharriri ziyaret etmek isteyen dostları ya da okurları ağırlayacaktır.”

Yazıp yazmamak ortasında bocaladığı ve metinlerini Dilek ettiği üzere kaleme alamadığı vakitlerde (1930’larda) Mevcut oluşu sorgulayan, “kesintisiz şimdiyi yazmayı âna dâhil olmak” ve hasebiyle “var olmak” diye tanımlayan bir Stein’la karşılaşıyoruz. Bu devirde muharrir yeni dostluklar kuruyor, kimi kendi metinlerine kimi de oburlarının kitaplarına yazacağı kısımlara ağırlaşıyor. Fonda ise Picasso’yla arkadaşlığı ve Alice’le giriştiği yayıncılık faaliyeti bulunuyor.

Blanchon’a nazaran Stein (ve Alice) “zamanın dışında yaşıyor.” Lakin bu sözün, müellifin vaktine yabancılaşması manasına gelmediğini belirtmek için yaşananları neden-sonuç ilintisinden kopmadan ortaya koyan Blanchon, Allen Ginsberg’ün deyişiyle “sakin Stein”ın her ne olursa olsun “hayatın devam etmesi gerektiği” kanısını hatırlatıyor. O denli de oluyor aslında; savaşlar başlayıp bitiyor, Stein dostlarını yitiriyor ya da onlarla bağını kesiyor, tartışmalar ve hengameler birbirini izliyor, akabinde o ve Alice için hayat devam ediyor. Ta ki 1946’ya kadar.

Blanchon, kaleme aldığı biyografide Stein’ın “çelişkilerin kadını” oluşunu, doğa-zihin tansiyonuna Baş yoruşunu, koleksiyonerliğini, kurduğu dostlukları, entelektüel ve kültürel kimliğini, hayatı ve Hayal gücünü birleştiren özgün müellifliğini, düzensizlik dolu ve heyecan verici devirlerin şahidi hâline gelirken yaşadığı Dizi dışı hayatı detaylarıyla anlatıyor. Velhasıl, “Gertrude Stein kim?” sorusuna geniş bir Cevap veriyor.